Gidrologiya, gidrometriya va oqim hajmini

R =
0,001p„.r 
Q
kg/s.
(3.75)
t
w r
= J 
Par ■
 Q dt = 90-ry ■
Wyi,
ming. t. 
(3 76)
115

---

0 ‘zan tubi oqiziqlari sarfini o'lchaydigan asbob b a t o m e t r
deb ataladi. B atom etrlar ikki guruhga b o ‘linadi: a) o 'z a n tubi 
m ayda oqiziqlarini (qum ) o 'lch o v ch i bato m etrlar va b) o 'z a n
tubi yirik oqiziqlarini (shag'al, mayda tosh) o'lchovchi batometrlar. 
Birinchi guruh batom etrlari pasttekislik daryolari, ikkinchi guruh 
batom etrlari tog' daryolari uchun m o'ljallangan.
A m aliy is h la rd a b a to m e tr la r n in g q u y id a g i tu r la r id a n
foydalaniladi. «D on» b ato m etri, G .I. Sham ov b ato m etri va 
b a to m e tr-to 'r. Tog' daryolarida o 'z a n tubi oqiziqlar sarfi G G I 
b a to m e tr-to 'r yordam ida o'lch an ad i. B atom etr m etall ramasi va 
unga tarang tortilgan sim dan tayyorlangan to 'rd a n iborat. O 'zan
tubi oqiziqlari sarfini b a to m e tr-to 'r yordam ida o'lchash quyidagi 
tartibda olib boriladi:
a) b a to m e tr-to 'r gidrom etrik shtangaga m ahkam lanadi;
b) b a to m e tr-to 'rn i daryo tubiga tushirishdan oldin tubdagi 
yum aloq katta toshlar va boshqa notekisliklarni aniqlash uchun 
chuqurlik o 'lc h a sh ishlari olib boriladi;
d) b a to m e tr-to 'r har bir tezlik vertikaliga tushiriladi. O qi­
ziqlar pulsatsiyasini e'tiborga olish m aqsadida har bir vertikalda 
nam una olish uchun batom etr 3—5 m arta tushiriladi;
e) b a to m etr-to 'rn i vertikalda ushlash vaqti stantsiya boshlig'i 
tom onidan belgilanadi;
0 daryo tubidan olingan n am una quyosh nurlarida quritiladi, 
og'irligini o'lch ash va yirikligini tahlil qilish laboratoriya sharoi- 
tida olib boriladi;
g) daryo tubi oqiziqlarining sarfi va oqim i hisoblanadi.
O 'z an tubi oqiziqlari sarfi deb daryo o 'z a n i orqali 1 soniya 
davom ida dum alab o 'tg a n oqiziqlar m iqdoriga aytiladi va u 
g/m .s. o'lchov birligida ifodalanadi.
O 'z an tubi oqiziqlari analitik va b a’zida grafik usullarida 
hisoblanadi. Qaysi usul qabul qilinishidan q a t’i nazar, sarfni 
h isoblash b irin c h i n a v b a td a , o q iz iq la rn in g q ism an sarfin i 
aniqlashdan boshlanadi. H ar bir vertikal uch un oqiziqlarning 
elem entar sarfi quyidagi form ula b o'yicha hisoblanadi: