Gidrologiya, gidrometriya va oqim hajmini

3 .16-rasm.
Shtangaga o'rnatilgan batom etr — butilka: / — havoni
chiqaruvchi quvurcha; 2 — suvni yig'u vch i quvurcha; 
3 —
m etall
qopqoq; 
4
 — butilkani ushlab turuvchi b elb og'; 5 — shtanga m uftasi;
6 — qisuvchi vint.
Daryodagi har kub.m. suvda mavjud bo'lgan oqiziqlar miqdori 
uning l o y q a l i g i deb ataladi va g /m 3 o'lchov birligida ifodala- 
nadi. Suv loyqaligini hisoblashda quyidagi form uladan foydala- 
nadi:

---

(3.70)
bu yerda: 
PH
— nam unadagi oqiziqlarning og'irligi, g; V — suv 
nam unasining hajm i, ml.
Bu formula bo'yicha nuqtali (batafsil, ikki nuqtali va bir nuqtali), 
yig'indi va integratsion usullarda olingan suv nam unalarining 
loyqaligi hisoblanadi.
M uallaq o q i z i q l a r sarfini hisoblashda aniqlangan suv 
loyqaligi m a ’lum otlari asos bo'ladi. Agar suv loyqaligi batafsil 
usulda aniqlangan bo 'lsa, m uallaq oqiziqlar sarfi grafik usulda 
hisoblanadi. Agar suv loyqaligi ikki nuqtali, bir nuqtali, yig'indi 
va integratsion uslublarda aniqlangan bo'lsa, m uallaq oqiziqlarni 
hisoblashda analitik usul qo'llaniladi.
A nalitik usul. M uallaq oqiziqlar sarfini hisoblashda h ar bir 
tezlik tiklikdagi ayrim nuqtada m uallaq oqiziqlarning qism an sarfi 
suv loyqaligini (p ) suvning oqish tezligiga (/;) ko'paytirib a n iq ­
lanadi:
Tiklik bo'yicha m uallaq oqiziqlarning o 'rta ch a qism an sarfini 
hisoblashda tiklikdagi o 'rta c h a tezlikni hisoblashda qo'llanilgan 
formulalardan foydalaniladi. Barcha tikliklaming ayrim nuqtalarida 
muallaq oqiziqlarning o 'rtach a qisman sarfi aniqlangach, umumiy 
sarf quyidagi formula bo'yicha hisoblanadi:
bu yerda: a ,, a 2, a 3. . . / a n — 1,2,3,, n — tikliklaridagi m u al­
laq oqiziqlarning o 'rta c h a qism an sarfi, g /m 2 son.
К
— daryoning qirg'oq qism idagi tezliklarning taqsim lanish 
xususiyatiga k o 'ra belgilanadi (nishabi kam qirg'oq uchun —0,7; 
qiya qirg'oq yoki notekis devor —0,8; silliq devor —0,9; suv 
oqishi sust bo'lgan joylar m avjudligida —0,5).
O)0,aV aV— tezlik vertikallari va qirg'oq qismlari o'rtasidagi suv 
kesim ining m aydoni, m 2; 0,001-gram m dan kilogram m ga o 'tish
sonli k o 'p a y tm a . L o y q alik k a suv n a m u n a si y ig 'in d i yoki 
integratsion usullarda olinganda m uallaq oqiziqlar sarfi boshqa 
formula bo'yicha hisoblanadi. Bunda qism an suv sarfi o'lchangan 
suv sarfi m a’lumotlari asosida aniqlanadi. T o'liq muallaq oqiziqlar 
sarfi quyidagicha aniqlanadi:
a
= d p
g /m 2 son.
(3.71)
(3.72)
+ /ca„a)„>kg/son,

---