Gidrologiya, gidrometriya va oqim hajmini

4.1.2. Ehtimollikning taqsimlanish egri chiziqlari
D aryo oqim i iqlim iy va tabiiy-geografik sharoitlarga bog'liq 
holda yil davomida ham da yillar davomida keng miqyosda tebranadi 
(o'zgarib turadi). Bu tebranishlar tasodifiy bir holat b o 'lib , у 
k o 'p sonli o'zgaruvchan om illarga bog'liq bo'lganligidan hozirgi 
kunda ularning barchasini inobatga olish ancha m ushkul ishdir.
Daryolaming kuzatilishi ehtimol bo'lgan sijf sarflari — o'rtacha 
yi l l i k, m a k s im a l va m i n i m a l q i y m a t l a r i n i a n i q l a s h d a
ta ’m inlanganlikning egri chiziqlari bo 'y ich a m atem atik statistika 
usullari yordam ida bajariiadi. Misol uchun daryoning m a’lum bir 
suv o 'lchash joyi bo'yicha o 'rta c h a yillik suv sarflarining 75 yillik 
kuzatish qatoriga egamiz. U larni kamayish tartibida suv sarflarini 
m a ’lum bir misol u ch u n h a r 100 m k u b /s oraliqlarga b o 'lib
chiqam iz (4.2-jadval, 1-ustun). S o 'ngra h ar bir oraliq uchun 
suv sa rfla rin in g ta k ro rla n is h in i y illa r so n i (2 -u s tu n ) yoki 
qatordagi um um iy a ’zolar soniga nisbatan foizda ifodalaym iz (3- 
ustun). Grafikda ordinata o'qida 1-ustundagi m a’lum otlar bo'yicha 
suv sarflari qiym atlarini tu sh iram iz, abssissa o 'q id a esa suv
121

---

sarflarining foizlardagi takrorlanishi belgilanadi va nuqtalar o'zaro 
birlashtiriladi. Hosil bo'lgan egri chiziq ehtimollikning taqsimlanish 
egri chizig'i yoki ta ’m inlanganlikning egri chizig'i deb ataladi 
(4.1-rasm ).
S o'ngra 2-ustundagi ham da 3-ustundagi sonlarni ketm a-ket 
q o'shib, suv sarflari ta ’m inlanganligini ifodalovchi 4- va 5- 
ustunlardagi m a ’lum otlarni hosil qilamiz. H ar bir oraliqdagi suv 
sarflari tushirilgan 5-ustun m a’lumotlari bo'yicha ta ’m inlanganlik 
foizlarini grafikda belgilaymiz. Hosil bo 'lgan nuqtalarni birlash- 
tirsak ta ’m inlanganlikning egri chizig'i deb atalgan taqsim lanish- 
ning integral egri c h iz ig 'ig a ega b o 'la m iz . S h u n d ay qilib, 
t a ’m inlanganlikning egri chizig'i yordam ida berilgan kuzatish 
davridagi har qanday ta ’minlanganlikdagi suv sarfining m iqdorini 
aniqlashim iz m um kin.