Gidrologiya, gidrometriya va oqim hajmini

4 .1 . 1. Gidrologik tavsiflarning ta ’m inlanganligi
i
Empirik ta ’m inlanganlik form ulalari. 
G idrologik tavsifning 
ta ’m inlanganligi deb, gidrologik tavsif m iqdorining qatordagi 
boshqa h ar qanday m iqdorlarga nisbatan oshib ketish ehtim oliga 
aytiladi. Agar gidrologik qatordagi m iqdorlam i kamayish tartibida 
joylashtirsak, unda qatordagi joyni egallagan m iqdorning boshqa 
miqdorlarga nisbatan oshib ketishi yoki t a ’m inlanganligi quyidagi 
formula bilan hisoblanadi:
P = ( т /
я)100%. 
(4.1)
bu yerda: 
m
— q atorda kam ayish tartibida joylashgan oqim
m iqdorining tartib raqam i, 
n —
qatordagi m iqdorlarning um um iy 
soni.
119

---

M aksim al suv sarflarining oshib ketishi yoki t a ’m inlangan- 
ligini 
P%
hisoblash uchun S.N. Kritskiy va M .F. Menkel quyidagi 
fornuilani tak lif etishdi:
P = [m /(n + l ) ] \ 0 0 % .
(4.2)
O 'rta c h a bir yillik suv sarfining va m inim al suv sarflarining 
oshib ketishi yoki t a ’m in la n g an lig in i P% hisoblash u ch u n
N. N. Chegodayev quyidagi form ulani ishlab chiqdi:
р’Шт%-
<«>
Y uqorida qayd etilgan form ulalar (4.2), (4.3) yordam ida 
hisoblashda ta ’minlanganlik miqdori bevosita m a’lum otlar asosida 
hisoblanganligi tufayli, ular e m p i r i k t a ’ m i n l a n g a n l i k
deb ataladi.
T aqvim iy gidrologik qatordagi m a ’lu m o tlarn in g em pirik 
ta'm inlanganligini hisoblash uchun gidrologik m iqdorlarni kam a­
yish tartibida yozib chiqiladi va h a r bir q ato r soni u chun ayrim
ta ’m inlanganlik foizi (4.2), (4.3) form ulalarning biri yordam ida 
hisoblanadi.
G idrologik m iqdor m a ’lum otlarining em pirik ta ’m inlangan­
ligini bilib, uning yillar davom ida qaytarilish ehtim olini hisoblab 
chiqsa bo'ladi.
G idrologik m iqdorlarning qaytarilishi deb shunday yillar soni 
(N )ga aytiladiki, bu davrda bu m iqdor o 'rta ch a bir m arta uchrab 
turadi. T a ’m inlanganlik P va takrorlanib turishlik soni N o 'z aro
quyidagicha bog'langan: