Gidrologiya, gidrometriya va oqim hajmini

2. Suv sarfidan oq im hajm iga qanday o'tilad i?
3. S a rf egri c h iz ig 'in i tu z ish u c h u n q a n d a y m a ’lu m o tla r d a n
foydalaniladi?
4. Sarf egri ch izig 'i y iln in g qaysi o y id a va qanday m uddat u ch u n
tu zila d i?
5. S arf egri c h iz ig 'in i ek stra p o ly a tsiy a q ilish d eg a n d a n im a n i
tushunasiz?
3 .6 . O qiziqlar sarfi va qattiq oqim hajmini hisoblash
Q attiq oqiziqlar oqimi haqida tushuncha. 
D aryo, soy, jilg 'a, 
daryocha va kanal suvlarida m a’lum m iqdorda qattiq zarrachalar 
erim agan va erigan holatlarda harakatda bo'ladi. Bu m ahsulotning 
suv o q im i b ila n m a ’lu m b ir d av r d a v o m id a m a sa la n , yil 
dav o m id a oqib o 'tg a n m iq d o ri q a t t i q o q i z i q l a r o q i m i
deb a ta la d i. Suv b ila n o q ib k e la d ig a n e r im a g a n q a ttiq
za rra ch alarn i o q i z i q l a r deb atash qabul qilingan. O qiziqlar 
h a r tu rli yiriklikdagi m in era l z a rra c h a la r va o rg a n ik m o d d a - 
lard a n , suvdagi c h iq in d ila r, d arax t sho x lari, ildizlari va b o sh - 
qalardan iborat. G idrotexnika uchun oqiziqla& i o'rg an ish katta 
aham iyatga ega. Irrigatsiya kanallarida oqiziqlarning mavjudligi 
ularning kesim ini kam aytirib, suv o 'tk a z u v c h a n lik qobiliyatini 
su saytiradi, tu rb in a va n aso slarn in g ishini q iy in la sh tira d i, suv 
o m b o rid a y ig 'ilib , u larn in g foydali h ajm in i k am ay tirad i.
Erigan qattiq zarrachalar asosan suv oqim idagi kim yoviy 
moddalardir. Suv oqim ida qattiq oqiziqlar oqim ining mavjudligiga 
asosiy sabab m exanik va kimyoviy eroziya jarayonidir. M exanik 
eroziya — yer usti suvlari to m o n id a n daryoning suv yig'ish 
hav zasid ag i y o n b a g 'ir e ro z iy a si, ja rlik ero z iy a si va o 'z a n
eroziyasidan iborat. K im yoviy eroziya asosan grunt suvlarining 
ta ’sirida sodir bo'ladi.

---

Oqish xususiyatlariga k o 'ra, daryo oqiziqlari ikki turga — 
m u a I l a q oqiziqlar va о ‘ z a n t u b i o q i z i q l a r i g a bo'lina- 
di. M u a 11 a q oqiziqlar odatda yonbag'ir eroziyasidan hosil bo'lgan 
mayda zarrachali jinslardan iborat bo'lib, ular suv bilan aralashib 
oqadi va shu sababli suv loyqa bo'ladi. 
/
O 'zan eroziyasi, ko'pincha tog'li qismlarda ancha yirik va og'ir 
jinslarning hosil bo'lishiga sabab bo 'ladi. U lar suvga aralashib 
harakat qilmaydi, balki suv ostida yumalab, uzoqqa bormay to'xtab 
qolishi m um kin. U lar o 'z a n tubi oqiziqlari deb ataladi. Daryo 
oqiziqlarining bunday ikki turga bo'lin ish i albatta, shartlidir. 
M uallaq va o 'z an tubi oqiziqlari ham da erigan m ineral m oddalar 
sarflari ayrim -ayrim holda hisobga olinadi.