Gidrostatik usuldan foydalangan holda qattiq narsalarning zichligini aniqlash
Qattiq jismning zichligini gidrostatik tortish usulida aniqlash
Kerakli asbob va anjomlar: analitik tarozi, tarozi toshlari, tekshiriladigan qattiq jismlar, toza suv, uch oyoqli taglik, termometr, toza suv quyilgan idish, tekshiriladigan suyuqlik, silindr shaklidagi qattiq qatiq jismlar, ingichka ip va sim. Ishning maqsadi: qattiq jism zichligini gidrostatik tortish usuli bilan aniqlash malakasini hosil qilish.
Ish to’g’risidagi nazariy tushuncha
Biror bir jinsli jismning zichligini aniqlash uchun bu jismning M massasi va V hajmi o’lchanadi va biror birliklar sistemasini tanlab, p ning qiymati shu sistemada p= 𝑴/ 𝑽 formula yordamida aniqlanadi.
Ish to’g’risidagi nazariy tushuncha
Qattiq jismning zichligi bu formula bilan to’la aniqlanmaydi, chunki jismni havoda va suvga botirib tortganda, Arximed qonuniga muvofiq har ikkala holda ham uning og’irligi kamaymaydi. Shuning uchun buni hisobga olib formulaga tuzatma kiritiladi. Jism zichligini haqiqiy qiymatini topish uchun toza suvning zichligi a, havoning zichligi b, jismni havoda tortganda uni muvozanatlovchi toshlar massasi M va tarozi toshlar zichligi c berilgn deb faraz qilaylik. Jismlarning massasi richagli tarozi yordamida tortib topiladi.
Ish to’g’risidagi nazariy tushuncha
Jismni havoda tortgandagi muvozanatlik sharti quyidagicha
shuningdek, jismni suvga botirib tortilgandagi muvozanatlik sharti ko’rinishda bo’ladi. Bu yerda M1 suvga botirilgan jismni muvozanatlovchi tarozi oshlarining massasi.
(2) tenglikni (3) tenglikka bo’lib, qisman matematikaviy almashtirishlardan so’ng, qattiq jismning zichligini aniqlashga imkon beradigan formula hosil qilinadi:
Ish to’g’risidagi nazariy tushuncha
p suyuqlik zichligini gidrostatik usul bilan aniqlash uchun ham yuqoridagidek mulohaza yuritamiz. Ya’ni hajm o’zgarmas bo’lgan qattiq quyma jism avval toza suvga botirib, so’ngra zichligi aniqlandigan suyuqlikka botirib tortiladi, so’ngra zichligi aniqlanadigan suyuqlikka botirib tortiladi va jismni bu ikkala holatiga tegishli M1 va M2 massalari aniqlanadi. U holda jismni toza suvga botirib tortgandagi tarozining muvozanatlik sharti
Ish to’g’risidagi nazariy tushuncha
Shuningdek, qattiq jismni zichligi aniqlanadigan suyuqlikka botirib tortgandagi tarozining muvozanatlik sharti
(6) ni (5) ga bo’lib quyidagi ifodani olamiz
1-mashq. Qattiq jismning zichligin aniqlash
1.Tarozi ishga sozlanadi va qattiq jismning havodagi massasi M1 tortib olinadi. 2. Tarozi joylashgan qutiga uch oyoqli taglik kiritiladi va tarozining pallasiga ta’sir qilmaydigan qilib joylashtiriladi. 3. Uch oyoqli taglik ustiga toza suv quyilgan idish qo’yiladi. 4. qattiq jismni ingichka ip yoki simga bog’lab tarozi ilmagiga ilinadi va suvga botirilib uning suvdagi massasi M2 tortiladi.
1-mashq. Qattiq jismning zichligin aniqlash
5. muayyan temperaturaga mos keluvchi toza suvning zichligi a, hazoning zichligi b ning qiymatlari qo’llanma oxiridagi jadvaldan olinadi. 6. O’lchash natijalarini (4) formulaga qo’yib, p ning qiymati hisoblanadi.
