“G’ozlar” o’yini

Ilk davridagi bolalar shaxsining rivojlanishi: Bu davrdagi bolalar asosan o‟z 
xatti xarakatlarini o‟ylab o‟tirmaydilar. Bu xatti –xarakatlar ularning xoxish va 
hissiyotlari asosida bo‟ladi. Bu yoshdagi bolalarning xatti –xarakatlari juda 
o‟zgaruvchan bo‟ladi. Masalan: bolaning yiglashi ham yigidan to‟xtashi ham juda 
oson. Ilk davrda bolada o‟z yaqinlariga onasi, otasi, buvi-buvalari, tarbiyachisiga 
nisbatan muxabbat shakllanadi. Ilk bolalik davrida bu muxabbat boshqa shaklga 
o‟tadi. Endi bola o‟z yaqinlaridan maqtov, erkalash olishga xarakat qiladi.Ota-
onalar tomonidan bolaning xatti-xarakatlari va shaxsiy xususiyatlariga beradigan 
ijobiy emotsional baxolari ularda o‟ziga nisbatan o‟z layoqat va imkoniyatlariga 
nisbatan ishonchni shakllantiradi.U o‟z ota-onasiga nixoyatda qattiq bog‟langan 
bo‟lib, intizomli va itoatkor bo‟ladi.Ana shu bog‟liqlik sababli bolaning asosiy 
extiyojlari qondiriladi, xavotirligi kamayadi.Onasi yonida bo‟lgan bolalar ko‟proq 
xarakat qiladilar va atrof muxitni o‟rganishga intiladilar. Bu davrda bola o‟z ismini 
juda yaxshi o‟zlashtiradi. Bola doimo o‟z ismini ximoya qiladi uni boshqa ism 
bilan chaqirishlariga norozilik bildiradi. Kattalarning bola bilan qiladigan muomala 
–munosabati uni o‟zini aloxida shaxs sifatida anglashini boshlanishga imkoniyat 
beradi. Bu jarayon asta-sekinlik bilan amalga oshadi. Kattalarning bola bilan 
qanday muomala qilishlariga qarab o‟z «Men»ini anglay boshlashi vaqtliroq yoki 
birmuncha kechroq yuzaga kelishi mumkin. 3 yoshli bola o‟zini o‟z xoxish va 

---

ehtiejlarini qondirishi mumkin bo‟lgan manba deb biladi va bu uning «Menga 
bering», «Ko‟taring», «Men ham boraman» kabi talablarida ko‟rinadi.Uch yoshli 
bolalar o‟zlarini o‟zgalar bilan taqqoslay boshlaydilar, buning natijasida bolalarda 
o‟z-o‟zini baxolash vujudga keladi.SHu davrdan boshlab bolalarda mustaqil 
bo‟lish extiyoji yuzaga keladi va bu ularning «o‟zim qilaman» qabilidagi so‟zlarida 
nomoyon bo‟ladi. 
3 yosh krizisi: 3 yoshga kelib bola o‟zini kattalar bilan taqqoslay 
boshlaydi va kattalar qilishi mumkin bo‟lgan (xuquqi bo‟lgan), shuningdek ular 
bajara oladigan xarakatlarni qilishni xoxlaydi. «Men katta bo‟lsam mashina 
xaydayman», «Men sizga katta tort olib kelaman», «Mening yuzta qo‟g‟irchog‟im 
bo‟ladi» kabi xoxishlarini o‟z tili bilan ifodalaydi va u kelasi zamonda gapirsa ham 
o‟z barcha xoxishlarini bugunoq amalga oshirishga xarakat qiladi. Bu ko‟pincha 
qatoiylik va qaysarlik bilan namoyon bo‟ladi. Bu qaysarlik asosan kattalarga 
qaratilgan salbiy xatti-xarakat bo‟ladi. Bola o‟zini mustaqil xarakat qila olishini 
anglagan vaqtdan boshlab unda «O‟zim qilaman» boshlanadi va bu yana qaysarlik 
va o‟jarlik bilan ko‟rinadi. 3 yosh krizisi bola shaxsining maolum bir darajada 
rivojlanganligi va kattalar bajaradigan xatti-xarakatlarni qila olmayotganini bilishi 
natijasi hisoblanadi. Krizis davrida yuzaga keladigan xususiyatlar iroda, laekatlar 
va boshkalar uni shaxs bulib shakllanishiga tayerlaydi.
Uch yoshgacha bolalar psixik rivojlanishidagi 
asosiy yangilanishlar