Tayanısh sózlar: leksika, leksikologiya, sóz hám leksema, semema, sema ifoda hám mazmun tomon,luǵaviy ma’no bir ma’nolilik, kóp ma’nolilik
Oldingi bólimlarda ta’kidlanganidek, tilda mavjud bolǵan sózlar yiǵindisi luǵat tarkibi yoki leksika dep yuritiladi. Luǵat tarkibni órganadigan bólim esa leksikologiya (yun. lexikos – luǵatga oid, logos – ta’limot) dep ataladı.
Luǵat tarkibiga mansub bólmish birlik sóz tiltanıw faniniń asosiy birligi bolıp, u tilniń boshqa bólimlarida, jumladan, morfologiya, sóz yasalish hám stillikat bólimlarida ham úyreniledi.
Morfologiyada sózniń qaysi leksik-grammatik toparǵa mansubligi órganilsa, sóz yasalishi bólimida u yasalgan yoki yasalmagan birlik sıpatında tekshiriladi. Stillikat bólimida esa sóz qollanılıwı ma’qulligi yoki ma’qul emasligi jihatidan tekshiriladi.
Leksikologiya bólimida sózniń ifodalagan ma’nosi, luǵat tizimida tutgan órni, kelib chiqishi, qollanılıwı darajasi úyreniledi. Bul bólimda sóz luǵaviy birlik sıpatında úyreniledi. Sóz muayyan tilniń luǵat tarkibiga mansub bolǵanligi ushın leksikologiya mazkur tilniń luǵat tarkibini tizim sıpatında tekshiradi.
Yuqorida aytilgan fikrlardı inson sózi misolida isbotlashga harakat qilamiz:
Morfologik nuqtai nazardan bul sóz tómendegi xususiyatlarǵa ega: 1) ot túrkumiga tegishli; 2) túrdosh ot, aniq ot, yakka ot; 3) bosh kelishikda; 4) birlikda.
Sóz yasalish nuqtai nazaridan bul sóz tómendegi xususiyatlarǵa ega: 1) tub sóz; 2) sifat yasalishi ushın asos bóla oladi: insoniy, insonparvar;
Stillikat nuqtai nazaridan bul sóz tómendegi xususiyatlarǵa ega: 1) kitobiy uslubda qóllanadi; 2) hissiy-ta’siriy bóyoqqa ega.
Leksikologiya nuqtai nazaridan bul sóz tómendegi xususiyatlarǵa ega: 1) luǵaviy manoga ega; ongli mavjudot; 2) bul sóz odam, kishi, bashar sózlariga ma’nodosh hisoblanadi; 3) qaraqalpaq tiliga arab tilidan kirib kelgan; 4) nisbatan faol sóz hisoblanadi;
Demak, tilnshunosliking har bir bólimida sózniń túrli qirralari tadqiq qilinar ekan.
Ilmiy adabiyotlarda leksikologiya bir qancha túrlerge bólinedi.
Dostları ilə paylaş: |
