Grodno davlat qishlogiy universiteti

9-mavzu. Mehnat resurslarining xalqaro migratsiyasi .
Mavzuga oid savollar:

1. 
   Xalqaro mehnat migratsiyasining mohiyati.
   
2. 
   Davlat migratsiya siyosati.
   
3. 
   Mehnat migratsiyasini xalqaro va milliy tartibga solish.
   

Savol 1. Xalqaro mehnat migratsiyasining mohiyati. Jamiyat hayotining baynalmilallashuvi ortib borayotgan bir sharoitda jamiyat taraqqiyotida umuman aholining va xususan mehnat resurslarining xalqaro migratsiyasi tobora muhim o'rin tutmoqda. Xalqaro mehnat bozori shakllandi (MRRS), bu xorijiy ishchi kuchiga talab va taklifning doimiy o'sishi bilan tavsiflanadi. MRRSning shakllanishiga xalqaro mehnat migratsiyasi jarayonlari asos bo'ldi. Mehnat resurslarining xalqaro migratsiyasi (mehnat) - doimiy yashash joyini o'zgartirish yoki unga qaytish munosabati bilan inson resurslarining ma'lum bir hududlar chegaralaridan o'tishi. Muayyan mamlakatni tark etayotgan muhojirlar oqimini ta'kidlash uchun "emigratsiya" atamasi, mamlakatga oqim uchun esa "immigratsiya" atamasi qo'llaniladi. Xalqaro migratsiyaning o'ziga xos shakli mavjud - reemigratsiya, ya'ni. ilgari ko'chib ketgan aholining o'z vatanlariga qaytishi.
Xalqaro mehnat migratsiyasi mutlaqo tabiiy hodisadir. Bu jarayon asosan iqtisodiy omillar bilan belgilanadi . Bularga quyidagilar kiradi: alohida mamlakatlarning iqtisodiy rivojlanish darajasidagi farqlar; ish haqining tengsiz darajasi; xalqaro kapital oqimi va xalqaro korporatsiyalarning faoliyati; surunkali, nisbatan yuqori ishsizlikning mavjudligi, ayniqsa rivojlanayotgan mamlakatlarda. Iqtisodiy bo'lmagan omillarga quyidagilar kiradi : gumanitar, madaniy, ekologik, psixologik, huquqiy, oilaviy, siyosiy, diniy.
Davlatlararo migratsiyaning asosiy turlarini ajratib ko'rsatamiz : ikki oqimdan iborat etnik migratsiya - konsolidatsiyalash, ya'ni. shaxslarning tarixiy vataniga qaytishi va tarqalib ketganligi, ya'ni. ma'lum bir millat diasporasini o'z tarixiy vatanidan tashqarida joylashtirish uchun hududiy hududlarni yaratish; har xil turdagi mehnat migratsiyasi, o'z navbatida, mehnat shartnomasi shakliga ko'ra individual va jamoaviyga bo'linadi; turli turdagi majburiy muhojirlarni o'z ichiga olgan qayta joylashtirish (qochoqlar oqimi, shu jumladan harbiy mojarolar tufayli, shuningdek, siyosiy va diniy sabablarga ko'ra); davlatlararo savdo migratsiyasi, ya'ni. deb atalmish "shuttle" biznes migratsiyasi. Qonuniylik darajasiga ko'ra, migratsiya: qonuniy - xalqaro va milliy qonunchilikni buzmasdan sodir bo'ladi; noqonuniy - mehnat noqonuniy, norasmiy ravishda migratsiya qiladi. Qabul qiluvchi mamlakatdagi maqom turi bo'yicha : assimilyatsiya - keyin yashash uchun ruxsatnoma, so'ngra fuqarolik/fuqarolik; assimilyatsiya qilmaslik - yashash uchun ruxsatnoma taqdim etmasdan. Vaqt uzunligi bo'yicha: qaytarib bo'lmaydigan - mehnat mamlakatga qaytmaydi; vaqtinchalik - ma'lum vaqt uchun; mavsumiy - pul topish uchun yillik sayohatlar bilan bog'liq , masalan, o'rim-yig'im davrida; sarkaç - o'z mamlakatidan tashqaridagi ish joyiga kunlik sayohatlarni o'z ichiga oladi (ayniqsa, Evropa Ittifoqida keng tarqalgan). Mehnat migratsiyasining yo'nalishlari bo'yicha : rivojlanayotgan mamlakatlardan rivojlangan mamlakatlarga ; rivojlangan davlatlar o'rtasida; rivojlanayotgan mamlakatlar o'rtasida; postsotsialistik mamlakatlardan rivojlangan mamlakatlarga; rivojlangan mamlakatlardan olimlar va malakali mutaxassislarning rivojlanayotgan mamlakatlarga migratsiyasi va aksincha.
Muhojirlarning umumiy sonini faqat taxminan taxmin qilish mumkin. Mutaxassislarning fikricha, 21-asr boshida muhojirlar va ularning oila aʼzolarining umumiy soni 150 million kishidan oshgan. Umuman hisoblab bo‘lmaydigan noqonuniy migratsiyani hisobga olsak, ularning sonini 2-3 barobarga oshirish mumkin. Migratsiya oqimlarining asosini ishchilar, kamroq darajada esa ofis xodimlari tashkil etadi. Migratsiya jarayonlarining intensivligi ayniqsa 20-asr oxirida kuchaydi.
Moskva viloyatida chet ellik ishchilarning ommaviy to'planish joylari bo'lgan alohida geografik hududlarni ajratish mumkin. Hozirgi vaqtda ishchi kuchini jalb qilishning 7 ta global markazlari mavjud : Shimoliy Amerika, G'arbiy Evropa, Yaqin Sharq, Avstraliya, Osiyo-Tinch okeani mintaqasi, Lotin Amerikasi, Shimoliy Afrika + Janubiy Afrika. Ishchi kuchi eng ko'p oluvchi davlatlar: AQSH, Kanada, Avstraliya, Quvayt, Saudiya Arabistoni, Braziliya, Argentina, Venesuela, Isroil, Germaniya, Frantsiya. Emigratsiya mamlakatlari orasida Rossiya, Italiya, Ispaniya, Portugaliya, Xitoy alohida ajralib turadi.
Xalqaro mehnat migratsiyasi ishchi kuchi qabul qiluvchi va jo‘natuvchi davlatlar uchun ham muhim ijtimoiy-iqtisodiy oqibatlarga olib keladi. Emigratsiya mamlakatlari uchun ijobiy oqibatlari quyidagilardan iborat: emigratsiya milliy mehnat bozoridagi vaziyatni engillashtiradi, ishsizlik va uning ijtimoiy-iqtisodiy oqibatlarini yumshatadi; Ko'proq malakali va o'qitilgan ishchilar xorijdan mamlakatga qaytib keladi; mehnat kuchini eksport qilishdan emigrantlardan pul o'tkazmalari ko'rinishida qo'shimcha daromad olish va o'z vataniga qaytishda migrantlar o'zlari bilan moddiy boyliklar va jamg'armalarni olib kelishadi. Bu pirovardida ishchilar va ularning oila a’zolari farovonligiga xizmat qiladi. Salbiy oqibatlar : mamlakat mehnat resurslarining bir qismini eng mehnatga layoqatli yoshda yo'qotadi, natijada ishchi kuchi qarib qoladi; Eng o'qimishli va malakali kadrlarning ommaviy ravishda ketishi tufayli "miya oqimi" mavjud. Ko'pincha bu jarayon orqaga qaytarilmaydi, shuning uchun mamlakatning intellektual salohiyati zaiflashadi. Immigratsiya mamlakatlari uchun ijobiy oqibatlar quyidagilardan iborat : migrantlar ishlab chiqarish xarajatlarini kamaytirish hisobiga tovarlarning raqobatbardoshligini oshiradi, shuning uchun xorijiy ishchi kuchi narxi milliy mehnat narxidan past; mehnatni ko'p talab qiladigan tarmoqlarda va mahalliy aholi orasida talab bo'lmagan ishlab chiqarish turlarida migrantlar joyni to'ldiradi va normal, uzluksiz ko'payish jarayonini ta'minlaydi; kadrlar tayyorlashda vaqt va pulni sezilarli darajada tejashga erishiladi; immigrantlar ichki bozor imkoniyatlarini kengaytiradi; immigratsiya millatning yosharishiga hissa qo'shadi, chunki Qoidaga ko'ra, aholining eng harakatchan va faol qismi migratsiya qiladi. Salbiy oqibatlar: mehnat bozoridagi vaziyat yomonlashmoqda; ishchi kuchi taklifining oshishi va ish o'rinlarining cheklanganligi tufayli milliy mehnat narxi pasayadi; mahalliy aholi va migrantlar o'rtasida nizolar kelib chiqishi mumkin; Davlat migrantlarga nafaqa va ijtimoiy yordam to‘lash yukini o‘z zimmasiga oladi. Shunday qilib, har ikki tomon uchun bir qator qarama-qarshi oqibatlarning mavjudligi migratsiya jarayonlarini tartibga solish zarurligiga olib keladi.