Guliston davlat universiteti pedagogika va psixologiya kafedrasi oila pedagogikasi

Oilalarning bozor iqtisodiyoti sharoitida moddiy jihatdan turlicha ta’minlanganligi ham oilada bolalarni tarbiyasini tashkil etish jarayoniga jiddiy ta’sir ko’rsatadi. Odatda har bir oilada bolalarning turli ehtiyojlari uchun oila daromadining 25 foizidan 50 foizigacha hajmdagi mablag’ sarflanadi.
Oiladagi farzandlar sonini kamaytirish, tug’ilishning oldini olish – zamonaviy oilalarning o’ziga xos muhim xususiyatlaridan biri. Ayni vaqtda shahar yoki qishloqda bo’lishidan qat’iy nazar oilalarda bir-ikki nafar bola tarbiyalanmoqda. Tug’ilishni kamaytirish ko’plab sabablarga bog’liq murakkab jarayon sanaladi. Bu boradagi asosiy sabablar quyidagilardir:

1. 
   ота-онанинг иш билан бандлиги;
   
2. 
   мактабгача таълим муассасаларининг болаларни ўзида етарлича қамраб олмаслиги;
   
3. 
   бола тарбиясида моддий таъминот аҳамиятининг ортиши;
   
4. 
   қулай бўлмаган турар-жойга эгалик;
   
5. 
   оиланинг хўжалик шароити;
   
6. 
   ота-оналарнинг “ўзи учун яшаш” каби худбинона қарашларга эгалиги.
   

Bugungi kunda tug’ilishni kamaytirish masalasini hal qilishda yana bir pedagogik muammo kun tartibiga qo’yilmoqda. Bu kam bolali oilalarda bolalarni tarbiyalashga doir samarali metodlarni ishlab chiqish va o’rganishdir.

Zamonaviy oilalarga xos bo’lgan yana bir ijtimoiy xususiyat oilaviy ajrimlar sonining sezilarli darajada ko’payganligi bilan tavsiflanadi. Ayni vaqtda oilaviy ajrimlarning 90 foizga yaqini oila shakllanishining dastlabki birinchi yilida yosh er-xotinlarning oilaviy hayotga amaliy jihatdan tayyor emasliklari natijasida ro’y bermoqda.
Har bir oila ijtimoiy tuzilma sifatida jamiyat oldida ma’lum bir funktsiyalarni bajaradi. Oilaning ijtimoiy funktsiyalari haqida gapirganda, bir tomondan, jamiyatning oilaga ta’siri, ikkinchi tomondan, oilaning umumiy ijtimoiy tuzilmadagi o’rni hamda zimmasidagi ijtimoiy vazifalarni hisobga olish lozim. Zamonaviy sharoitda oila tomonidan hal etiladigan vazifalar xususida o’quv qo’llanmaning avvalgi o’rinlarida batafsil to’xtalib o’tilgan edi. Shu sababli bu xususida qayta so’z yuritishga hojat yo’q.
Zamonaviy oilalarning o’ziga xos asosiy jihatlari xususida so’z yuritilganda muhim tavsiflarni yagona guruhda jamlashning aslo iloji yo’q. Buning sababi oila va oilaviy munosabatlar mavzusida yaratilgan adabiyotlarda oilaga xos asosiy jihatlar borasida turlicha yondashuvlar mavjud. Masalan: aksariyat manbalarda uy xo’jaligini yuritish, naslni davom ettirish, farzandlarni tarbiyalash hamda oila a’zolarining o’zaro yordami kabilar hozirgi zamon oilasining muhim jihatlari sifatida ko’rsatib o’tilgan bo’lsa, U.M.Sverdlov, V.A.Resensov, V.P.Klyuchnikov va boshqalar sotsiolog olimlar esa naslni davom ettirish, bolalarni tarbiyalash va uy xo’jaligini yuritish oilaga xos asosiy jihatlar ekanligiga urg’u berib o’tadi.
Agarda S.D.Laptenok esa uy xo’jaligini yuritish (maishiy yumushlarni tashkil etish), aholi sonini qayta tiklash, farzandlarni tarbiyalash, shuningdek, ko’ngilli dam olish (hordiq chiqarish)ni tashkil etish zamonaviy oilalarga xos bo’lgan muhim jihatlar ekanligiga alohida urg’u berib o’tgan bo’lsa, N.T.Yurkevichning ilmiy izlanishlarida zamonaviy oilalarga xos bo’lgan muhim jihatlar sifatida oila a’zolari o’rtasidagi ma’naviy muloqot, seksual faoliyat, bolalarni dunyoga keltirish, tarbiya jarayonidagi hamkorlik, uy xo’jaligini samarali yuritish uchun zarur shart-sharoitni yaratish, oila a’zolarining ko’ngilli dam olishlarini tashkil etish, ularning bir-birlarini o’zaro moddiy va ma’naviy nuqtai nazarda qo’llab quvvatlashlari kabi holatlarni e’tirof etib o’tadi.
Zamonaviy oilalarga xos bo’lgan muhim jihatlar yuzasidan fikr yuritar ekan, A.G.Xarchev quyidagi holatlarni o’zaro farqlaydi: aholi sonini qayta tiklash, ijtimoiylashuv, uy xo’jaligini yuritish, moddiy ne’matlarni iste’mol qilish hamda oila a’zolarining ko’ngilli dam olishlarini tashkil qilish.
Yuqoridagi fikrlardan anglanadiki, bir guruh oilashunos mutaxassislar oilaning asosiy jihatlari xususida turlicha yondashuvlarni bayon etadilar. Ularning e’tirof etishlaricha, oilaga xos muhim jihatlarni shunchaki sanab o’tish emas, balki ularni, bir tomondan, kishilarning moddiy, xo’jalik-maishiy, ikkinchi tomondan, emotsional, ijtimoiy-psixologik ehtiyojlarini qondirishdagi imkoniyatlarini farqlash muhim sanaladi.