Guliston davlat universiteti pedagogika va psixologiya kafedrasi umumiy psixodiagnostika

Statistik tnshunchalar
Statistik metodlaming maqsadi miqdoriy ko‘rsatkichlami tushunish uchun ulami mujasamlashtirilgan va tizimlashtirilgan holatda taqdim qilishdan iborat. 1000 test baholariga nazar solish ancha ta’sirchan ko‘rinsa-da, ammo uni tushunish qiyinchilik
tug‘diradi. Natijalami statistik me’yorlashtirish uchun bir necha 12 Anastasi A, Urbina S. Psychology Testing. Prentice-Halllntemational.lne.- p. 57 6i bosqichli tadbir amalga oshiriladi. Buning uchun ballarning chastotali taqsimoti javdali tuzib chiqiladi (2-jadval). Buning uchun dastlab, birlamchi baholaming miqdoriy ko‘rsatkichlarni taqsimlanish intervaliga ko‘ra baholari ma’lum shartli belgilar bilan ifodalanadi. Barcha chastotalar yig‘indisi N-ushbu guruhdagi holatlaming umumiy soni. Birlamchi baholar bo‘g‘inli kodning to‘g‘ri bajarilgan elementlar miqdorlari.
6-mavzu.Test tuzishning asosiy bosqichlari
1.Metodikalar tuzish va moslashtirish texnologiyasi.
2.Testlarning o’ziga xosligini ta’minlash va rasmiylashtirish.
3.Test topshiriqlarini ishlab chiqish va tahlil qilish.
4.Topshiriqlarni saralash va baholash.
5.Test topshiriqlarining murakkablik indeksi (effektivnosti) va diskriminativligi. 6.Testning ishonchliligini va validligini aniqlash.


Tayanch tushnnchalar: psixologik test, validlik, ishonchlilik, retest ishonchlilik, arallel shakllar ishonchliligi, test qismlari ishonchliligi.
Psixodiagnostik metodikalami yaratuvchilar hamda qo‘Ilovchilar uchun normativ talablar. Psixologning amaliy ishi ishlab chiqarishning turli sohalari: tibbiyot, ta’limda psixodiagnostik metodikalami qo‘llashni talab etadi. Shuning uchun bunday amaliyotni normativ boshqarish zarur boiadi, ya’ni metodikairni yaratuvchilar hamda oilovchilarga nisbatan aniq taiabiar tizimi ishlab chiqiladi. Psixodiagnostik adabiyot va metodik materiallarga qo‘yiladigan talablar. Metodikalami ishlab chiquvchi hamda ularni qoilovchilar dastavval uslubiy adabiyot yordamida bir-biri bilan o‘zaro aloqada bo‘ladi. Metodik adabiyot, qo‘llanma va ko‘rsatmalarni rasmiylashtirishga qo‘yiladigan standart talablar bir qator mamlakatlar psixologlar jamiyati direktiv hujjatlarida qabul qilingan.
Turu xil hujjatlarga qo‘yiladigan bir qator talablar farqlanadi, Bular: H Toplam, monografiya, ilmiy jurnallarda nashr qilinadigan adabiyotlarga; B Metodikalar muayyan sinfmi qoilashning nazariymazmuniy tomonlari, shuningdek, miqdoriy jarayoniarni yorituvchi tahliliy-axborot ko‘rsatmalari hamda maiumotnomalarga;
Metodikalami qoilovchilar uchun “metodik materiallar” -uslubiy ko‘rsatmalar, topshiriqlar matni, test kalitlari, tavsiflash qoidalariga; Psixodiagnostika bo‘yicha ommabop nashrlarga qo‘yiladigan talablar.
l.Ilmiy axborot. Bunda metodikaning nazariy asoslari, ishlab chiqish vositalari va empirik asoslari, reprezentativlik, ishonchlilik, validlik kabi ko‘rsatkichlar yoritiladi. Misol tariqasida ba’zi test topshiriqlari berilishi mumkin. Ammo ilmiy maiumotlarda kasbiy cheklangan metodikalar uchun - topshiriqlaming to iiq matni, kalit, testni o‘tkazish va natijalarni interpretatsiya qilish uchun mufassal koisatmalar berish mumkin emas. Shunday metodikalar ham mavjudki, ularni noprofessional mutaxassislar ham qoilashlari mumkin. Bunday metodikalaming batafsil mazmuni ilmiy axborotlarda berilishi mumkin boiadi, chunki ularni mutaxassis boimaganlar tomonidan qoilanilishi insonlarga zarar keltirmaydi. Ushbu metodikalar sinfini shartli ravishda “ochiq metodikalar”deb atash mumkin. 2.Axborot-metodik nashrlar. Bunday nashrlarda yoiiqnoma hujjatlar, topshiriqlar matni (savollar), kalit, qoidalar keltirilishi mumkin. Biroq bunday nashrlarga psixologik tayyorgarlikka ega boigan mutaxassislar uchun chiqariladigan nashr mavqei berilishi lozim.' 3.Instruktiv hujjatlar. Bunda metodika mazmuni, diagnostika predmeti, qollanilish sohasi, tekshiriluvchilar kontingenti hamda uni qoilash jarayoni yoritib beriladi. Axborot nashrlari va instruktiv hujjatlar vaqti-vaqti bilan qayta ko‘rib chiqilishi zarur, chunki metodikani qoilash shartlari o‘zgarib turadi. Bunday hujjatlarda metodikani qoilovchilarga qo‘yiladigan talablar ham beriladi. 4-Ommabop nashrlarda psixolog-muallif kasbiy simi oshkor etmasliklari zamr, ya’ni diagnostik metodikalami qoilash mohiyati yuritilmasligi. Metodlkaiarnt qoilovchilarga qo‘yiladigan talablar. Metodikani qoilovchi psixolog quyidagi talablarga javob berishi kerak: Psixodiagnostikaning umumiy-nazariy-metodologik tamoyillarini bilishi va amaliyotda qoilay olishi; differensiyal psixometrikaning asoslarini egallagan boiishi; psixodiagnostika bo‘yicha joriy metodik adabiyotni kuzatib borishi; rnuayyan soha bo‘yicha qoilaniladigan metodikalar kartotekasini mustaqil tarzda tuzishi hamda metodikalar shaxsiy kutubxonasiga ega boiishi lozim; Psixolog test natijalariga javobgar boiib, metodikalar reprezentativligi va validligini ta’miniashi hamda noprofessionallar iomonidan xatoliklarga y o i qo‘yish oldini ola bilishi kerak; v''Psixolog noprofessionallarga nisbatan psixodiagnostikani qoiiashda ustunlik va huquqlarga ega; tadqiqot protokollaridan kasbiy-ma’naviy tamoyillarga amal qilgan holda hamda psixologiyaning qiziqishlaridan kelib chiqib foydalanishi mumkin. Psixolog diagnoz ishonchliligini parallel ravishda standartlashtirilgan va strukturalashtirilmagan metodikalarni qoilash, shuningdek, ekspert baholash metodini qoilash orqali ta’minlaydi; Tadqiqot dasturi uchun metodikalarni tanlashda psixolog
o‘zining metodikaga boigan subyektiv munosabatlari va baholaridan kelib chiqmay, balki diagnostikaning maksimal darajadagi samaradorligi talablaridan kelib chiqishi.”kam kuch sarflab, yuqori ishonchlilikka erishish” qoidasiga amal qilish zarur;
Psixolog metodikalarni qoilash bilan bir qatorda ilmiyuslubiy ishni ham olib borishi lozim. Muayyan sohada metodikani qoilash samaradorligini qoiga kiritilgan maiumotlar asosida tahlil qilish talab qilinadi. Bu orqali amaliy psixolog metodik tashkilotlar bilan aloqada boiib turadi, ularga olingan natijalar protokollari nusxasini berib, ulardan instruktiv metodik hujjatlar olib turadi; ^Psixolog tadqiqotning standart metodikalarini o‘tkazish uchun barcha talablarga to liq amal qilinishini ta’minlaydi. Ballami hisoblash,
tavsiflash, prognoz qilish metodik ko'rsatmalarga mos ravishda amalga oshiriladi. Psixolog metodikani qoiiashda sandartdan chetga chiqishga haqqi yo‘q. Metodikani qoilash bo‘yicha barcha takliflami psixolog metodik markazga jo ‘natadi hamda metodikani qayta ko‘rib chiqishda ulami inobatga olishni talab qiladi; ^Psixolog tekshiriluvchidan “shaxsiy ishonch” asosida qoiga kiritgan psixodiagnostik axborotni yashirin holda, konfidensiyal saqlanishini ta’miniashi shart. Psixolog tekshiriluvchini albatta natijalar kim tomonidan va qanday maqsadlarda foydalanishi haqida ogohlantiradi. Psixolog psixologik diagnostika asosida chiqaraladigan xulosa va qarorlami tekshiriluvchidan yashirishga haqli emas;
^Psixolog kasbiy simi saqlay bilishi zarur: psixodiagnostika amaliyotini olib borolmaydigan shaxslarga instruktiv hujjatlarni berishi, potensiyal sinaluvchilarga u yoki bu psixodiagnostik metodika sirlarini ochib berishi mumkin emas; Psixolog ehtimoldan holi boimagan diagnostik taxmin bilanbir qatorda alternativ (muqobil) taxminni ham albatta nazarda tutadi; Psixo!og psixodiagnostika tamoyillarining buzilishi to‘g‘risida psixologlar jamiyatining markaziy va hududiy bo‘limlariga xabar berishi, psixodiagnostikani noahloqiy qoilanilishiga shaxsan to‘sqinlik qilishi zarur.