Guliston davlat universiteti sotsial psixologiya

2-Mavzu:IJTIMOIYLASHUV JARAYONIDA ETNOMADANIY O’ZIGA XOSLIKNING NAMOYON BO’LISHI


Reja:
1. Etnopsixologik tadkikotlarda ishlatiladigan metodlar va ularga qo’yiladigan metodologik talablar.
2. Etnopsixologik tadqiqotlar o’tkazishiga qo’yiladigan talablar
3. Rus tadkikotchisi G.U.Ktsoevanshg to’rt guruxli metodlari


1-topshiriq. Etnopsixologik tadkikotlarda ishlatiladigan metodlar va ularga qo’yiladigan metodologik talablar.
Etnopsixologik tadqiqotlar o’tkazishni maqsad qilib qo’ygan har qanday tadkqiqotchi asosiy printsiplar sifatida madaniy muhit sharoitlarining xilma-xilligi va ularning o’zaro bir - birlariga ta’sir ko’rsatishini inobatga olmog’i zarur. Bu narsa e t n o p s i x o l o gi k tadkqiqot dastlarini tuzishda albatta hisobgaolinish kerak. Misol uchun, O’zbekistan sharoitida tadkikot o’tkazilmoqchi bo’linsa, quyidagi narsalarga e’tiborni qaratish lozim:
1) shu XUDUD sharoitida yashovchi turli millatlarga xos bulgan umumiy psixologik omillar va ularni aniqdash usullari;
2) faqat uzbek millatiga xos bulgan psixologik sifatlar va omillarni anilash;
3) aniqlangan omillarni yoki psixologik sifatlarni o’lchaydigan yoki eksperimental usulda tekshirishga imkon beradigan metodlarni tanlash va ularni konkret sharoitlarga moslash;
4) tadqiqotchilar guruhini tekshirilayotgan milliy guruh tilini, urf-odatini biladigan xodimlar bilan ta’minlash.
Chunki, tadqiqot ob’ekti hisoblangan guruhda o’sha guruh tilida tadkqiqot o’tkazish kerak, toki tekshiriluvchilarga qo’yilgan har bir talab, savol va topshiriqlar ular uchun tushunarli bo’lsin.


2-topshiriq. Etnopsixologik tadqiqotlar o’tkazishiga qo’yiladigan talablar


3-topshiriq. Rus tadkikotchisi G.U.Ktsoevanshg to’rt guruxli metodlari
Bizning nazarimizda, xozirgi paytda etnopsixologik muammolar orasida eng muximi u yoki bu millat vakillaridagi etnik stereotiplarni tadkik kilishdir. Bunda kanday metodlardan foydalanish mumkin? Rus tadkikotchisi G.U.Ktsoevanshg yozishicha, bu erda to’rt guruxli metodlarni ko’rsatish mumkin:
1. Shkalali ulchov metodlari — ular asosan millat vakillaridagi turlicha etnik ustanovkalarni tekshiradi. Masalan, Bogardustt mashxur shkalasi: kiyosiy fikrlash yuli bilan berilgan juftliklar - ustanovkalarni xar bir tekshiriluvchi tomonidan anik baxolanishga asoslangan. Yoki Laykartnnng “baxolashlar yigindisi” metodi xam u yoki bu millat vakiliga xos ustanovka - fikrlarga tekshiriluvchining e’tirozi yoki e’tirofini aniklaydi. Bu metodlar butun jaxon mikyosida kupgina tadkikotlarda ishlatilgan va maxalliy sharoitlarga moslashtirish jixatidan rekord kuygan desak buladi.
2. Kuzatish va suhbat metodlari - bunda usha madaniy muxitga xos bulgan, uning bevsoita boyliklari xisoblangan moddiy va ma’naviy kadriyatlar, maishiy sharoitlar, odatlar, an’analar va xakazolar tashkaridan urganiladi. Surok metodlari ichida kuprok anketa usuli kullaniladi, bunda xam millat vakilining turmush tarzi. avtobiografik ma’lumotlari aniklanib, ilmiy xulosalar kontent-analiz kilinadi. Amerikalik olimlar Katts va Breg’ipar surok metodining uziga xos kurinishini etnik stereotiplarni aniklashda ishlatishgan. Masalan, ular kiziktirayotgan masala buyicha imkoni boricha kup javoblar ruyxatini tekshiriluvchiga ib undan shu javoblar ichidan “uzinikini” tanlab belgilashni “oashgan. Bundan tashkari, 84 xil sifatni uz ichiga olgan ryxatdan U3 millatiga va boshka millatga xos bulgan 5 etakchi
sifatni ajratib berish topshirigini berishgan. Shu yul bilan etnik stereotiplar aniklangan.
3. Proektiv metodlar - etnopsixologik tadkikotlarda kullaniladigan ushbu gurux metodlarga asosan Rorshaxntg “siyox doglari” testi, tematik appertseptsion test (T A T ) , boshlangan jumlalarni tugatish testi, fotosuratlarni baxolash testi, Lovenfel’dntg mozaikalari testi va boshkalar kiradi. Mavxum berilgan topshiriklarni bajarish sifati va javoblarning yunalishi buyicha xam turli millatlarga oid stereotiplar urganilgan.
4. Shaxening aloxida sifatlarini anikG’gashga kdratilgan testlar. Masalan, G.Deyker va N.Friydlarning milliy xarakter xususiyatlarini o’rganishga karatilgan testlari. Ular asosan shaxsning ta’sirchanligi va xissiy reaktsilarini o’rganadi. , shu gurux testlarga aloxida intellektni tekshiruvchi, ma’naviy dunyokarashni o’rganish, adolat xissini aniklash, badiiy did testlari va boshka testlar kiradi. Ayniksa, milliy stereotiplarni aniklashda millatning tilini barcha tilshunoslik uslublari bilan urganib chikish x,am juda kimmatli ma’lumotlar to’plash imkonini beradi.