Guruh talabasi Qurbonboyeva Madinabonuning O’zbek tilining mazmuniy sintaksisi fanidan mustaqil ish topshirig’i

yuksaklikka ko’tarilish mumkin. 4. O’qituvchining vazifasi o’quvchilarga orzu
ulashishdan, orzu qilishni o’rgatishdan iborat bo’lmog'i lozim.
Yuqorida to’rtta gap ketma-ket keltirildi. Lekin ularda mazmuniy yaqinlik yo’q.
Shu sababli uni yaxlit bir matn deb bo’lmaydi. Quyidagi gaplar yig'inida esa
mazmuniy yaqinlik ko’zga tashlanadi, lekin mazmun izchilligi yo’q:
1. Qalamkashning So’zi bir yo’la o’n ming, yuz ming kitobxonga yetib boradi.
2. Demak, uning So’z mas'uliyati ham boshqalarnikidan ming hissa
ortig'roqdir. 3. Maktab o’qituvchisining So’zi o’z o’ttiz bo’laga yetib boradi. 4. Notiqning so’zi ming tingiovchiga yetib boradi. 5. Dorilfunun domlasining so 'zi yuz talabaga yetib boradi.Mazkur gaplardan matnning so’z va uning mas'uliyati haqida ekanligini payqash qiyin emas. Lekin fikrning to’g'ri, tugal va oson anglanishi uchun mazmun yaqinligining o’zi yetarsiz. Bu gaplar yig'inidagi mazmun izchilligining buzilganligi tufayli matn butunligiga putur yetgan. Endi mazkur gaplarni qayta terib chiqamiz:
Maktab o 'qituvchisining so 'zi o 'ttiz bo’laga yetib boradi.
Doriifunun domlasining so’zi yuz talabaga yetib boradi.
Notiqning so’zi ming tinglovchiga yetib boradi.
Qalamkashning so’zi bir yo’la o’n ming, yuz ming kitobxonga yetib boradi.
Demak, uning So'z mas'uliyati ham boshqalarnikidan ming hissa ortiqroqdir.{O’Hoshimov)
Muallif aytmoqchi bo’lgan fikr, aslida, oxirgi gapda keltirilgan. Agar yozuvchi
faqatgina oxirgi gapni keltirib qo’ya qolganida o’sha fikrning ta’sirchanligi bu
darajada bo’lmasligi mumkin edi. Adib maqsadini qiyoslash hamda miqdoriy
gradatsiya usulidan foydalanib to’la va aniq yetkazishga erishgan: o’qituvchi va
bunga parallel ravishda o’ttiz bola, domla – yuz talaba, notiq – ming tinglovchi,
qalamkash- o’n ming, yuz ming kitobxon. Bu matndagi pog’onama-pog'ona
«kengayib boruvchi" leksik-semantik birliklar fonida yana-da aniq ifodasini topgan:
1. Muassasalar: maktab > dorilfunun > ijtimoiy - ijodiy maktab, ya'ni hayot; 2. Kasb egalari: o’qituvchi > domla > notiq > qalamkash; 3. Miqdor o’ttiz > yuz > ming > o’n ming, yuz ming. Ohang ham shunga muvofiq ko’tarilib boradi.
Matn komponentlari o’zaro kontakt va distant aloqaga kinshadi. Oradan uch
to’rt kun vaqt o’tdi. Bolaga telefonimni bergan edim. Qo’ng'iroq qilmadi. Bir kuni
yana uyushmaga kelsam, xuddi o’sha kitob do’koni oldida turibdi (Sh.Xolmirzayev).
Bu matnda birinchi va ikkinchi, ikkinchi va uchinchi, uchinchi va to’rtinchi gaplar
orasidagi aloqani kontakt (masofasiz) aloqa, birinchi va ushinchi, birinchi va
to’rtinchi gaplar orasidagi aloqani distant (masofali) aloqa deymiz.

3.