Gurux elementlarining binar birikmalari reja: Oltingugurtni suyuqlantirish pechi

tirik organizmlar tarkibiga kiradi. Odam organizmini massa jihatdan 65% ni kislorod tashkil qiladi. Bulardan tashqari kislorod tabiatda juda kо‘p tog‘ jinslari va ma’danlar tarkibiga kiradi.

О‘zida kislorod tutgan 1400 tabiiy minerallari ma’lum.

Kislorodning tabiatdagi roli

Hamma organizmda uchraydigan birikmalar bu tarkibida kislorod bо‘lgan birikmalar – shu sababli kislorod xamma tirik organizmlar uchun hayotiy zarur bо‘lgan elementdir. Xamma yashil о‘simliklar havodan karbonat angidridni barglari orqali va ildizi orqali esa suvni va

turli mineral ozuqalarni olib, о‘z organizmida quyosh nuri ta’sirida uglevodlarni hosil qiladi. Bu juda murakkab kimyoviy jarayon bо‘lib fotosintez deb ataladi.

6CO2+ 6H2O fermentlar C6H12O6 ↑ + 6O2↑

Jarayon natijasida erkin kislorod ajralib chiqadi va atmosferaga kо‘tariladi.

Demak, atmosfera havosiga va suvda erigan kislorodni beradigan birdan bir manba yer yuzida о‘sadigan yashil о‘simliklar va dengiz xamda okean suvlarida о‘sadigan yashil о‘tlardir. Nafas olish tirik organizmlarda boradigan modda almashinish jarayonlari orqali о‘tadi.

Qonda kislorod gemoglobin bilan kuchsiz bog‘lanadi va oksigemoglobin hosil qiladi, va shu kо‘rinishda tо‘qimalarga tarqaladi. Fermentlar ta’sirida kislorod qondagi glyukozani oksidlaydi va uni karbonat angidrid hamda suvga aylantiradi. Bu jarayonda ajralib chiqayotgan

energiya turli hayotiy muhim jarayonlarni borishini (muskullarning ishlashi, organizmni isishi, ishlash) ta’minlaydi. Hayvon va о‘simliklarning qoldiqlarining chirishi va suv hosil bо‘lib, havoga chiqadi va qaytadan fotosintezda ishtirok etadi.

Demak, hayvon va о‘simliklar hayot faoliyati uchun zarur bо‘lgan energiyani nafas olishda organizmga kiradigan kislorod bilan turli moddalarning biokimyoviy oksidlanishidan oladi. Yer kurrasida kislorod eng kо‘p tarqalgan element bо‘lganligi uchun uning tabiatdagi roli beqiyosdir.

Alkimyogarlarning nazariy tasavvurlarida oltingugurt katta rol о‘ynaydi, u tabiatning «asosiy boshlang‘ich» yonilg‘ilaridan eng mukammali sifatida ifodalangan. Oltingugurt yer qobig‘ida ancha kо‘p tarqalgan element hisoblanadi. Tabiatda turli shakllarda tarqalgan.

U tug‘ma (erkin) holida ham uchraydi.

Tabiiy minerallari ikkiga bо‘linadi:

Sulfidlar;

sulfatlar.

Sulfidlari: FeS2 – pirit, oltingugurtli kolchedan, temirli;

FeCuS2 – xalkopirit, mis kolchedani;

FeAsS - arsenopirit, mishyakli kolchedan;

PbS- galenit, qо‘rg‘oshin yaltirog‘i;

Cu2S- xalkozin, mis yaltirog‘i;

MoS2- molebdenit, molebden yaltirog‘i;

Ag2S- argentit, kumush yaltirog‘i;

Sb2S3- stibnit, Surma yaltirog‘i, kulrang surma ma’dani;

ZnS – sfalerit, aldama rux;