Hacı Nərimanoğlu



Yüklə 0,91 Mb.
Pdf görüntüsü
səhifə22/70
tarix31.12.2021
ölçüsü0,91 Mb.
#29007
1   ...   18   19   20   21   22   23   24   25   ...   70
 

 

 

 

 


27 

 

İngilislərin gördükləri və yazdıqları 

 

İngiltərə Xarici İşlər naziri lord Curzonun 11 mart 1920-ci ildə Lordlar 



Palatasında çıxışından: "Ermənilər bəzi insanların və çevrələrin qəbul etdikləri və 

etməyə hazır olduqları kimi məsum bir quzu deyildir və bu anda ermənilərin 

türklərə qarşı apardıqları qanlı olayların çoxlu sənəd-sübutları əlimdədir.”   

 



Bakıdakı ingilis konsulu Ronald Makdonel yazırdı: “...tatarlar və müsəlman 

diviziyası məğlubiyyətə uğradıldı. Beşinci günün sonunda, demək olar ki, şəhərdə 

tək bir müsəlman qalmamış, küçələr hamısı müsəlman meyitləri və yaralılarla 

dolmuş, evlərinin hamısı dağıdılmışdı.” 

 

İngilis generalı L.Denstervil 1918-ci il aprelin 9-da Bakıdan göndərdiyi  



teleqramda vurğulayırdı: “Ermənilər bolşeviklərlə birləşərək özlərinə irqən düşmən 

hesab etdikləri azərbaycanlılara qarşı qırğınlar törətdilər”.  

 

Britaniya hərbi kəşfiyyatının direktoru M.Lindley iyulun 9-da Londona - Xarici 



İşlər Nazirliyinə göndərdiyi məlumatda bildirirdi: “Ermənilərlə bolşeviklər birlikdə 

Bakıda 8 min, Yelizavetpol quberniyasında isə 18 min azərbaycanlı öldürdülər”.  

 

 



Bakıda müsəlmanların kütləvi qətllərini ingilis hərbi xadimi Uordrop 1918-ci il 

29 aprel tarixli 452№-li, C.Marlinqs isə 30 aprel tarixli 76№-li məlumatlarında da 

təsdiq edirdilər: “Ermənilərin yaxşı silahlanmış dəstələri azərbaycanlıların dörddə 

bir hissəsini öldürdülər. Bolşeviklər və ermənilər qalib gəldilər. ...1918-ci ilin 

martında Bakıda 8-12 min azərbaycanlı qətlə yetirildi.”  

 



 

Britaniya hərbi kəşfiyyatının direktoru M.Lindley iyulun 9-da Londona - Xarici 

İşlər Nazirliyinə göndərdiyi məlumatda bildirirdi: “Ermənilərlə bolşeviklər birlikdə 

Bakıda 8 min, Yelizavetpol quberniyasında isə 18 min azərbaycanlı öldürdülər”.  

 



 



İngilis jurnalisti Skotland-Liddellin “Müsəlmanlarla müharibə, ermənilər yenidən 

hücum edirlər”  məqaləsindən (1919-cu il 30 yanvar, Tiflis): “...hər iki hökumət 

tərəfindən Tiflisdə noyabrın 23-də müqavilə imzalanmışdı  və bütün mübahisəli 

məsələlər Böyük Dövlətlər tərəfindən həll edilənədək hər iki tərəfin sülh şəraitində 

yaşayacağına ümid yaranmışdı. Lakin müqavilənin imzalanmasının ardınca 

ermənilər dərhal Azərbaycan ordusunun geri çəkilməsindən istifadə edərək 

Zəngəzurda qırxadək müsəlman kəndini darmadağın etdilər. ...doqquz müsəlman 

kəndini də  Şuşa yolu üstündə darmadağın etmiş,  əhalinin böyük əksəriyyətini isə 

vəhşicəsinə öldürmüşlər...Azərbaycan Hökuməti bununla bağlı etirazını bildirsə də, 

Ermənistan Hökuməti bu faktları  rədd edən cavab aldı...Ermənistan ona görə 

bədbəxtdir ki, “Daşnaksütyun” partiyası orada qüvvədədir. Bu uzun illər erməniləri 

müsəlmanlara qarşı hücum etməyə sövq edən inqilabçı terror təşkilatıdır. Ermənilər 

bacarıqlı müntəzəm təbliğat vasitəsilə layiq olmadıqları  həddə  rəğbət qazanırlar. 

Ermənistan həmişə dava-dalaş aхtarır və ona nail olanda təbliğat məqsədilə deyirlər 

ki, amandı qoymayın qırdılar bizi. Daşnak üçün öldürülmüş erməni daha əzizdir. 

Bundan istifadə edərək, erməninin ölüsü qalхıb haray – həşir təpir ki, ayə  mən 

özüm ölməmişəm, məni müsəlmanlar öldürüblər...Londonda, Fransa, Birləşmiş 

Ştatlarda erməni büroları mövcuddur, onların  ən sevimli metodu “xristian” 

sözündən istifadə etməkdir.  İndi Zəngəzura hücum edən ermənilər özlərinin 

müvəqqəti uğurlarına şübhə etmirlər. Lakin gün gələcək ki, bütün müsəlmanlar bir 

nəfər kimi zülmkarlara qarşı qalxacaq və həmin gün gələndə heç nə erməni xalqını 

xilas edə bilməyəcəkdir.”  

 



28 

 



 

16 mart 1920-ci ildə Antanta Dövlətləri son Osmanlı Mebuslar Məclisini tutaraq 

118 məclis üzvü və dövlət xadimini Maltaya sürgün etmişdilər. İstanbul İngiltərə və 

Fransanın işğalı altında olmasına, Osmanlı arxivləri də tamamilə İngilis və Fransız 

elm adamlarının  əlinə keçməsinə baxmayaraq, Osmanlı Hökumətini soyqırımda 

günahlandıracaq hüquqi qiymətdə heç bir sənəd tapa bilmədilər.  İngilislər  

araşdırmalarını ABŞ Senatı Arxivində genişləndirmişlər. Senatın 3 iyul 1921-ci ildə  

yayımladığı bir hesabatda; "Təəssüf ki, Senatın Arxivindəki 33 min sənəd arasında 

soyqırımı təsdiqləyəcək heç bir sənəd yoxdur. Var olanlar isə ermənilər tərəfindən 

ifadə edilən ancaq ikinci əldən heç bir hüquqi dəyəri olmayan sənədlərdir" şəklində 

tarixi sənədlərə əsaslanaraq həqiqətləri ortaya qoymuşdur.  

 



Erməni terror təşkilatları  tərəfindən həyata keçirilən etnik təmizləmə siyasəti öz 

miqyası ilə heyrət doğurur. D.Malevilin hesablamalarına görə, ermənilərin  Şimali 

Anadoluda 1915-ci ildə  qətlə yetirdikləri dinc müsəlmanların sayı 1 milyon 600 

minə çatmışdı. C. və K.Makkartlilərin tədqiqatına görə,  XX əsrin  əvvəllərindəki 

qanlı hadisələrin gedişində 2,5 milyon müsəlman öldürülüb. Əgər bura  ermənilərin 

Azərbaycanda qətlə yetirdikləri 400 min və Gürcüstanda öldürdükləri on minlərlə  

müsəlmanı da əlavə etsək, həqiqətən də dəhşətli rəqəmlər ala bilərik.  

 



Yunanların Kıbrısda türklərə etdikləri soyqırımları yazıçı Ceyms Rayner 

 

“Crushed Flowers”  (1982) kitabında belə yazır: “Yunanların 20-ci əsrdəki 



davranışları, qırğınlar törədərək barbarlığın təmsilçisi olduqlarını isbat etdilər. 

Bunlar yalnız qana susamış bir şəkildə türkləri qətlə yetirmədilər, eyni zamanda 

onları yarı canlı, diri-diri quyu və  qəbirlərə doldurub basdırdılar. Bu toplu 

məzarlara basdırılanlar, rum vəhşiliyinin dünyaya, bəşəriyyətə bir göstəricisidir. 

Kütləvi məzarlardan çıxarılan skelet dəlilləri isə illərlə bizə yunanların vəhşicəsinə 

tətbiq etdiyi feodal dövrü qaydaları barbarlığının nümunəsinin göstəriciləridir.” 

 

Kıbrısdakı rumların türklərə qarşı qətliamlarının şəxsən şahidi olmuş The Times 



müxbiri Devid Leigt türklərə qarşı soyqırımı  qəzetdəki yazısında belə ifadə edir: 

"Kiprə müdaxilə zamanı türk ordusunun buradakı sülhü mühafizə edən  əsgər 

mənsubları əsir alınmışdı. Əsir alınan qadınların namusuna əl qatılmış, uşaqlar isə 

küçə ortasında qətlə yetirilib qətl edilmiş  və Limasol türk məhəlləsi tamamilə 

dağıdılmışdı.” 

 



Meshur EOKA lideri və Guney Kibris Rum yonetimi baskanı Tasos Papadapulos 

o zaman türklərə qarşı  qırğınları planlaşdıran ordunun ikinci qərargah rəisi idi. 

Onun  əmrlərini icra edən Nikos Sampsonun “Eleftherotipia” qəzetinə verdiyi 

müsahibədən: “Əgər Türkiyə Adaya müdaxilə etməsəydi, mən, sadəcə, Enosisi elan 

etməklə qalmayıb, Adadakı mövcud olan bütün türk varlığını da tamamən ortadan 

qaldırardım.” 

 

Lord Willis-in Londonda Labour Housedə 17 dekabr 1986 tarixindəki çıxışından:   



“Türkiyənin müdaxiləsi Kipr türklərinin həyatını xilas etdi. Bu barədə Türkiyə 

kredilendirilməlidir. Artıq bu müdaxilədən sonra, Kiprdə, 12 ildir ki, heç kim 

öldürülmür və qətlə yetirilmir.”  

 



İngilis jurnalisti Skotland-Liddell Qarabağda, Zəngəzurda və  Dərələyəzdə 

törədilən qırğınları şəxsən görüb yanvarın 30-da Tiflisdə "Müsəlmanlarla müharibə, 

ermənilər yenidən hücum edirlər" adlı məqalə yazmışdır: "Müsəlman türklərin qisas 

günü gələndə heç nə erməni xalqını xilas edə bilməyəcəkdir...Londonda “Erməni 

Bürosu” var. Buna bənzər təşkilatlar Fransada, ABŞ-da da var. Onların  ən çox 

sevdiyi metod ən alçaq reklam üçün xristian sözündən istifadə etməkdir. 




29 

 

Azərbaycanda həqiqəti bilirlər.  Əgər ingilis içtimaiyyəti bilmirsə  də, ingilis 



nazirlikləri bilməlidirlər.”  

 



İngilis səyyahı Vilson: “Ermənilər acgöz və tamahkardırlar, fitnəkar və 

araqarışdırandırlar, heç kəsi bəyənmirlər.” 

 

Bakıda 1918-ci il 30, 31 mart və 1 apreldə mart qırğınının  şahidi olmuş ingilis 



turist M.Kulka:  “Erməni  əsgərləri müsəlman məhəllələrinə girib əhalini öldürür, 

qılıncla parçalayır, süngülərlə  dəlik-deşik edir, evləri yandırır, uşaqları odun 

içərisinə ataraq diri-diri yandırır, üç-dörd günlük südəmər uşaqları süngülərinə 

taxırdılar. Onlarda bir sözlə, nə  uşağa, nə qocaya, nə  də qadına rəhm etmək yox 

idi.” 



 



İngilis yazıçısı  və publisisti S.F.Dikson-Consonun 1916-cı ildə yazdığı  

“Ermənilər” kitabından: “Qərb aləmində erməni məsələsini  şişirtməyin başqa bir 

üzü vardır - o da hakimiyyət üçün yeni bir fürsətdir. Ermənilərə üz vermiş  ağır 

çətinliklərin, faciələrin günahı, onları anlamadıqları  işə  təhrik edənlərin üzərinə 

düşür. “...erməni tərəfdarları” 1915-ci ildə ölənlərin sayını  şişirtmək və  dəfələrlə 

təkrar etmək yolu ilə ictimaiyyəti qorxuya sala bildilər. Məlumdur ki, onlar qədim 

bir  Şərq məsəlinə uyğun hərəkət edirdilər: “Yalanı bir günlüyə burax, onu dərk 

etməyə yüz il lazım geləcək”...İğtişaşlara səbəb olan ikinci amil 1878-ci il Berlin 

sazişinə daxil edilmiş  bəndlər idi. Bu sazişə görə, onu imzalayan altı  tərəf 

(Almaniya, Avstriya-Macarıstan, İtaliya, Fransa, İngiltərə, Rusiya) nəzarət və daxili 

işlərə qarışmaq hüququna malik oldular. Bu bəndlər ermənilərdə belə bir fikir 

oyatdı ki, onların Osmanlı dövlətindən xüsusi imtiyazlar almağa ixtiyarları vardır. 

Bu da onları asanlıqla erməni məmləkəti və ya erməni dövləti yaratmaq ideyasına 

təhrik etdi.Ermənilər 1876-1878-ci il rus-türk müharibəsi dövründə Tiflisdə gizli 

sui-qəsd təşkilatını yaradaraq fəaliyyətə başladılar, onun Nyu-Yorkda, Londonda, 

Parisdə  və Vyanada şöbələrini təşkil etdilər. Onlar ...acgöz və tamahkardırlar, 

fitnəkar və araqızışdırandırlar,... heç kəsi bəyənmirlər, ...onlar xırda bir işi 

şişirtməkdə istedad sahibidirlər, intriqa yaratmağı sevirlər...  əvvəlcədən 

fikirləşmədən və hazırlaşmadan daha düşüncəsiz siyasi cinayətlər törədəcək, heç bir 

tərəddüd etmədən özlərinə  və başqalarına ziyan vuracaq və dağıntı  gətirəcəklər; 

onlar öz qardaşlarını, qiymətli vətəndaşları təsadüfi qazanc, qənimət xatirinə qurban 

verəcəklər; ən az inandıqları adamlarla belə əyri niyyətlər xatirinə geniş miqyasda 

əlbir olacaqlar; bir tərəfdən hayıf çıxmaq üçün öz milli problemlərini bir kənara 

atarlar, özləri üçün təhlükəli anlarda isə vaxtilə onların mənafeyinə xidmət edən 

adama xəyanət edər və onun haqqında təhqirlər, söyüşlər yağdırır, onu biabır 

edərlər...Erməni “inqilabçıları” ədavət etdikləri adamlarla vuruşmaq xatirinə öz dini 

normalarını(yaşayışlarını) belə tapdalayırlar; Konstantinopoldakı (İstanbul) erməni 

terrorçuları öz həmvətənləri arasında qırğın alovunu yandırmaq məqsədilə bombalar 

partlatmışdılar. 1876-cı ildə Asiyada (Kiçik Asiyada) ümumi üsyan qaldırmaq cəhdi 

boşa çıxan “inqilabçılar” səfirləri müdaxiləyə sövq etmək ümidi ilə İstanbulda bir-

birinin ardınca daha təhlükəli planlar qurdular. Onlar tapança və qumbaralarla 

silahlanaraq Osmanlı bankına hücum etdilər və on iki mühafizəçini öldürdülər, 

avropalı işçiləri girov götürdülər və binanı partlatmaqla hədələdilər. Xarici səfirlər 

Babi-Alidən sui-qəsdçilərin salamat qalmasına zəmanət ala bildilər. Eyni zamanda 

Böyük Pera küçəsinə də qumbaralar atıldı və İstanbulun bu boş küçəsindəki evlərin 

daşında özlərinə mövqe tutmuş sui-qəsdçilər küçədən keçən adamlara da atəş 

açdılar.” 

 



Böyük Britaniyanın xarici işlər naziri (1919-1923) P.Koks lord Kerzona yazırdı: 

“Mən  İran hökumətindən aldığım və erməniləri  İrəvanda, Naxçıvanda və Qarsda 




30 

 

müsəlmanlara qarşı  vəhşiliklər törətməkdə ittiham edən memorandumun 



tərcüməsini  əlavə etməyi və bu iğtişaşlara son verilməsi üçün müttəfiq 

hökumətlərin üzərinə məsuliyyət qoymağı özümə şərəf bilirəm”. 

 

 Britaniya briqada generalı R.Qortonun 1918-ci il 8 dekabr tarixli məruzəsindən: 



“ermənilər tərəfindən 180 kənd dağıdılmış və çoxlu sayda tatar (azərbaycanlı) qətlə 

yetirilmişdir...mayor Hibbondan türklərdən müdafiə üçün aldığı bütün silah və 

artilleriyanı Andronik erməni silahlı birləşmələrinə vermişdir.” 

 



Böyük Britaniyanın Xarici İşlər Nazirliyinin Siyasi kəşfiyyat  şöbəsi tərəfindən 

hazırlanmış 1918-ci il 28 oktyabr tarixli memorandumdan: “Erməni məsələsini 

çözərkən nəzərə alınmalıdır ki, onun cazibə  mərkəzi Qafqazda deyil, Kiçik 

Asiyadadır; ermənilər Qafqaza əsasən qaçqın kimi son on illərdə Rusiya 

hakimiyyəti dönəmində  gəlmişlər. Rusiya hökuməti burada onlardan gürcülər və 

tatarlar arasında ixtilafları təşviq etmək məqsədilə istifadə etmişdir”. 

 


Yüklə 0,91 Mb.

Dostları ilə paylaş:
1   ...   18   19   20   21   22   23   24   25   ...   70




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©azkurs.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

gir | qeydiyyatdan keç
    Ana səhifə


yükləyin