Hacı Nərimanoğlu
Yüklə 0,91 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
31
•
yazır: "Vanda 20 min adam yaşayırdı. 20 aprel 1915-ci ildə rusların yaxınlaşması ilə birlikdə ermənilər özlərində saxladıqları silahları çıxararaq döyüşə başladılar. Şəhərdə böyük bir vətəndaş müharibəsi, qardaş döyüşü başladı. Günlərlə küçə qarşıdurmaları oldu. Ruslar şəhərə yaxınlaşınca, türklər şəhəri boşaltma qərarı aldılar və bir gecədə vətəndaş və əsgər şəhəri tərk etmək məcburiyyətində qaldı. Geriyə yalnız qadınlar, yaşlılar və xəstə türklər qaldı. Ertəsi gün şəhər erməni şəbəkələrinin və rusların əlinə keçincə, ermənilər qaça bilməyən qadın, yaşlı və xəstə türkləri qətl etdilər. Dindar bir xristian olaraq əvvəl özlərinə bu qətliamları dayandırmağı söylədim, lakin onlar buna əhəmiyyət vermədilər, bu cinayətlərin böyük bir günah olduğun dedim. Rusların gəlməsindən sonra döyüş müxbirlərinin yazdıqları yalanları görüncə, bu jurnalistlərin yazdıqlarına inamım qalmadı. Ermənilər türklərin geridə buraxdıqları mal və mülkə əl qoydu və sanki özlərinin imiş kimi, qamarlayıb istifadə etməyə başladılar. Yetimxanama ətraf kəndlərdən türk qadınlar gəlməyə başladı. Rusların bölgədə tapıb topladığı bu qadınları qorumağa aldıq. Yoxsa bu zavallılar çetelərin əlində qalacaqdılar. Bu qadınlara çox köməkçi ola bilmədik. Çünki çeteçilərdən çox pis rəftar görmüş, namuslarına təcavüz edilmiş bu qadınlar qorxudan tir-tir əsirdilər. Türk millətinin geridə qalan bu çarəsiz qadınlarına çeteciler tərəfindən şüurlu və istəkli olaraq edilmiş bu təcavüzlər və pisliklər Vanda qaldığım müddət içində yaşadığım ən qaranlıq və ən kədərli hadisələrdir.Türk birliklərinin Van şəhərinə yaxınlaşdığını görən rus generalı 3 avqust 1915-ci ildə döyüşmədən şəhəri tərk etmə qərarı aldı. Şəhər boşaldıqdan sonra yandırılması qərarı verildi. Xəyal qırıqlığına uğramış erməni xalqı geri çəkilən rus ordusu ilə birlikdə ən az 10 min adam olaraq şəhəri tərk etməyə və Rusiyaya doğru köç etməyə başladı. Bu köçkünlərin kiçik bir hissəsi Rusiyaya çata bildi. Günlərlə yollarda piyada olaraq gedən bu qaçqınlar, yorğunluq, xəstəliklər və epidemiyalar səbəbiylə öldülər. Sərhədə çatanları isə ruslar ölkə içinə almayıb, sərhəddəki qaçqın düşərgələrində gözlətdilər. Guya qurtarıcı olaraq gələn ruslar, geri çəkilərkən birlikdə gələn bu xalqı, "bizdə kifayət qədər kasıb xalq var" deyə sərhəddən içəri qoymadı. Bu zavallılar pərişanlıq içində aclıq və susuzluqdan öldülər. Ruslar şəhəri yandırdıqdan sonra şəhəri tərk edərkən yetimxanadakı uşaqların özləriylə birlikdə gələ bilməyəcəyini, uşaqların bu yanmış şəhərdə buraxılmasını istədilər. Anladığım qədəriylə onlar bu erməni uşaqlarını istəmirlər, onların burada qalıb aclıq və susuzluqdan ölmələrini istəyirdilər. Şəhəri tərk edən ermənilər və ruslar şəhəri tamamilə yandırdılar. Gedərkən yetimxanaların başçısı İsveçrəli missioner Rahib Spörri mənə bir miqdar pul verdi. Rus əsgərləri mənə və yetimxanalarda uşaqlarına bələdçilik edərək bizi sərhədə qədər aparacaqlarına söz verərək, qayığa mindirib Van gölünə getdik. Rus əsgərləri daha sərhədə yaxınlaşmadan bizi türk sahillərində sahilə çıxartdılar və bizi ortada üz üstə buraxaraq qaçdılar. Döyüş bölgəsinin ortasında qalmışdıq və Vana geri dönməkdən başqa çarəmiz yox idi. Aclıq və susuzluq içində günlərlə gedərək Van şəhərinə geri dönmək məcburiyyətində qaldıq. Daha sonra kiçik bir birlik olaraq türk əsgərləri şəhərə girdilər. Yanmış bomboş bir şəhər gördülər. Birlikdə geri gətirdiyim pərişan haldakı erməni yetim uşaqlara kömək edib binamızı təmir etdilər. Sanki Tanrı türk əsgərlərini bizə kömək etsin deyə göndərmişdi. Sonra rusların yaxınlaşdığı xəbəri gəlincə Vana girmiş bu kiçik türk birliyi şəhəri tərk etdi. Ardından ruslar təkrar şəhərə girdilər. Bir müddət sonra türklərin böyük bir birliklə geri gəlməkdə olduğu xəbəri gəlincə, ruslar şəhəri yenə boşaltma qərarı aldılar. Erməni yetim uşaqlarını onlarla birlikdə götürməyimə ruslar yenə icazə vermədilər. Bu sırada zəngin bir erməni tacirinin Vandaki gizli anbarında saxladığı parçaları almaq üçün böyük
32
rüşvətlər ödəyərək Vana gəldiyini və parçaları alıb Tiflisə gedəcəyini eşitdim. Bu tacirə yalvardım, yalvardım, lütfən yalnız qumaşlarınızı deyil, bu zavallı özünüzdən olan erməni yetim uşaqları da birlikdə Tiflisə götürünüz- dedim. Adam sonunda “bəli” dedi. Eşitdiyimə görə sözündə durmuş və uşaqları Tiflisə aparmışdır." •
Alferd Kerte (Alman səyyahı): “Türklərlə iş görəndə sözlə danışmaq kifayətdir, müqavilə bağlamağa da ehtiyac yoxdur… Əgər yunanla iş görmək istəyirsinizsə, mütləq müqavilə bağlayın, erməni ilə belə bir fikriniz olarsa, onda heç bir sənədləşmə aparmağın əhəmiyyəti yoxdur, sadəcə şərə rast gələcəksiniz. Erməni ilə rastlaşmaq təhlükəlidir, onu yuxuda görmək də xeyir gətirmir.” •
Almaniyanın “Spiegel” jurnalının müxbiri olmuş publisist, siyasi analitik Rixard Kissler: “Mən Xocalıda olmuşam. Yalnız onu deyə bilərəm ki, kədərli, boşaldılmış mənzərə dəhşətlidir. Hər yerdə dağıntıların izi görünür. Sizi ermənilərin xaraba qoyduğu şəhər qarşılayır. Mən onların bir neçəsinə Xocalı haqda sual vermək imkanı tapdım. Amma onlar ya heç nə bilmədiklərini deyir, ya da bu haqda ümumiyyətlə eşitmək istəmirdilər. Onlar faciənin tarixini tamamilə təhrif edərək iddia edirdilər ki, guya azərbaycanlıları Azərbaycan ordusu güllələyib. Bu, absurddur. Əgər siz daha sonra Şuşaya getsəniz, burda kitabxana xarabalıqlarına, dağıdılmış məscidə rast gələrsiniz. Bütövlükdə mən Dağlıq Qarabağda heç bir iqtisadi tərpəniş görmədim. Ora heç kim sərmayə qoymur. Ermənilərdə pul yoxdur, Rusiya isə bu məsələyə qarışmır. Dağlıq Qarabağ çox gözəl yerdir. Amma hazırda orada məhkumluq atmosferi hökm sürür.” •
sənədlərə həmişə hörmətlə yanaşmağa çalışmışam. Çünki bütün bunlarda bir insan ömrünün izi var. O yerdəki bəziləri öz yazdıqları və yaxud çəkdikləri əsərlərlə aldatmağa çalışır, o yerdə mən deyirəm: - məni aldatdın, bəs tarix necə olsun? Tarixi aldatmaq mümkündürmü?...Qarabağdan həmişə azərbaycanlı ətri gəlib. Məni heç kəs aldatmasın”. •
İsveçrə xarici işlər naziri C.Deiss: “...Biz 87 il əvvəl olduğu iddia edilən və əsli bilinməyən hadisəyə görə Türkiyə ilə əlaqələrimizi poza bilmərik”. •
Bolqarıstanda siyasi fitnələrin təhrikçiləri katolik və ya protestant missioner məktəblərinin müdirləri idilər”. •
Xasse Arfa yazır: “1914-cü il-də Sarıqamışda türklərin məğlubiyyətindən və ruslar tərəfindən türk torpaqlarının işğalından sonra tərkibi Qafqaz və Türkiyə ermənilərindən ibarət çoxlu könüllü alaylar gəldi. Bunlardan (alaylardan-red.) birinin komandiri, əvəzi olmayan qaniçən Andronik idi... Bu ermənilər kürdlər tərəfindən öldürülmüş həmyerlilərinin intiqamını almaq məqsədilə görünməmiş vəhşiliklər törətdilər. 1915 və 1918-ci illər arasında onlar tərəfindən Türkiyənin şərq vilayətlərində 600.000 kürd öldürülmüşdür.”
|