Hacı Nərimanoğlu

biri də türk və Azərbaycan xalqlarının humanizminə, qayğıkeşliyinə, vətənpərvərliyinə qarşı 

erməni millətçilərinin aramsız qəddarlığıdır”.(Amerikalı erməni yazıçısı L.Z. Sürməliyan. 

“Xanımlar və cənablar, müraciətim sizədir” kitabından). Məhz bu humanizm idi, türkün başına 

gələn, gətirilən faciələrin bir nədəni də. Hər zaman qeyri-türklərin millət başına çıxarılması 

türkün  ən bağışlanmaz günahlarından olub. 1988-ə  qədər Bakıda nə  qədər erməni  ən mühüm 

dövlət postlarında özlərinə yer tutmuşdular. Osmanlı dövlətində ermənilərdən 29 paşa, 22 nazir, 

33 millət vəkili, 7 səfir, 11 baş konsul, 411 yüksək məmur vardı. 1461-ci ildə Sultan Mehmet 

Fatehin xüsusi fərmanı ilə İstanbulda erməni dini mərkəzi (patriarxlıq) açılmış, XVII əsrdə yenə 

İstanbulda tarixdə ilk erməni mətbəəsi yaradılmışdır. Türkiyə  şəhərlərində  və  əyalətlərində 

ermənilər həmişə əmin-amanlıq şəraitində yaşamışlar. 

 

Azərbaycan SSR-də kommunist-sovet rejimi daha qanlı faciələrlə dolu olub. Stalinin hakimiyyəti 

dövründə  29 min Azərbaycan ziyalısı  məhv edilib. II Dünya müharibəsindən sonra da 

soydaşlarımızın soyqırımı davam etdirildi, SSRİ Nazirlər Sovetinin 1947-ci il 23 dekabr tarixli 

4083 saylı və 1948-ci il 10 mart tarixli 754 saylı qərarları əsasında rus imperiyasının Azərbaycan 

xalqına qarşı növbəti tarixi cinayət aktı həyata keçirildi.  

 

Tarixi ardıcıllığa baxaq; rəsmi statistik rəqəmlərdə, sənədlərdə  Qərbi Azərbaycan –indiki 

Ermənistan ərazisi üzrə etnik mənzərə belə olub: 1850-ci ildə 76 faiz Azərbaycanlı (Qriboyedov 

köçürmələrindən sonra), 24 faiz erməni və qeyri-millət, XX əsrin əvvəlində 45 faiz türk, 55 faiz 

erməni olduğu halda, 1988-ci ildə 92 faiz erməni, 8 faiz Azərbaycan türkü, 1990-ı ildə 99 faiz 

erməni, 1 faiz qeyri-millət vardı. SSRİ-nin dağılması qabaqcadan bilən ermənilər yeni tarixi 

məqamdan istifadə edərək Moskvanın razılığı ilə Sumqayıt və Bakıda erməni talanları, sui-

qəsdlər təşkil etdilər. Planlı  şəkildə qurbanlarını verib dünyaya səs salandan sonra əllərində 

“fakt” tutan ermənilər  əvvəlcə 250 min azərbaycanlını  Qərbi Azərbaycandan öz dədə-baba 

torpaqlarından qovdular və 3 milyard ABŞ dolları  dəyərində  şəxsi, 17 milyard ABŞ dolları 

məbləğində kolxoz və sovxoz əmlaklarını talan, qarət etdilər. Son 1988-1989-cu illər 

deportasiyasında 179 təmiz azərbaycanlı kəndlərinin ərazisi 10352 kvadratkilometr idi.  

 

Bir daha erməni vəhşətinə ayna tutan faktlara diqqət edək. Bakıda erməni vəhşiliyinin 

tükürpədən, qandonduran  iki epizodu  bu sənədlərdə  rəsmiləşdirilib.  Əsgər Xudabaxış  oğlu, 

1918-ci il, 5 dekabr. Bakı  şəhəri, Verxnyaya-Naqornaya küçəsi, 18 №-li evdə yaşayan  İran 

təbəəsi: “Mən və digər müsəlmanlar da daxil olmaqla, təxminən 850 nəfər bu il noyabr ayının