Haqqinda üst-pssqv hesabati
Yüklə 281,07 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- DİAQRAM 6.1. PSİXİATRİYA MÜƏSSİSƏLƏRİ TƏRƏFİNDƏN SƏHİYYƏ İDARƏSİNƏ MƏLUMATLARIN ÖTÜRÜLMƏSİNİN FAİZLƏ GÖSTƏRİCİLƏRİ 100%
- AMBULATOR MÜƏSSİS. STASİONAR ŞÖBƏLƏRİ PSİXİATRİYA XƏSTƏXANALARI
- AZƏRBAYCAN RESPUBLIKASINDA PSİXİ SAĞLAMLIQ SİSTEMİNİN GÜCLÜ VƏ ZƏİF CƏHƏTLƏRİ
- PSİXİ SAĞLAMLIQ SİSTEMİNİN GÜCLƏNDİRİLMƏSİNDƏ
- Siyasət və qanunvericilik strukturu
- Psixi sağlamlıq xidmətləri
- İlkin səhiyyə sistemində psixi sağlamlıq xidmətləri
- Digər sektorlarla əlaqələr
- Monitorinq və tədqiqatlar
|
MONİTORİNQ VƏ TƏDQİQATLAR Bütün psixi sağlamlıq müəssisələri tərəfindən toplanmalı olan fərdi statistik məlumatların rəsmi müəyyən edilmiş siyahısı mövcuddur. Cədvəl 6.1-də göstərildiyi kimi, məlumatların toplanması dərəcəsi psixi sağlamlıq müəssisələri arasında eyni səviyyədədir.
Dövlət səhiyyə idarəsi bütün psixiatriya xəstəxanaları, ümumi təyinatlı xəstəxanaların psixiatriya şöbələri və ambulator psixiatriya müəssisələri tərəfindən toplanılan məlumatları qəbul edir. Məlumatlar psixi sağlamlıq sahəsində real vəziyyəti tam əks etdirmir, çünki vəziyyət lazımınca qiymətləndirilməmişdir, bunun səbəbi isə pasiyentlərin əksəriyyətinin qeyri-rəsmi müraciət etməsi ilə əlaqədardır. Beləliklə, həmin pasiyentlər dövlət qurumlarına verilən məlumatlara daxil edilməmişdir.
Tədqiqatlarla bağlı PubMed məlumat bazasına uyğun olaraq, ölkədə aparılmış və beynəlxalq səviyyədə nəşr olunmuş bütün tədqiqatların 6%-i psixi sağlamlıq məsələlərinə həsr olunmuşdur. Ölkədə aparılmış məhdud sayda tədqiqatlar seçilmiş klinik halların epidemioloji cəhətdən araşdırılması, psixi pozğunluqların klinik cəhətdən / sorğu vasitəsilə qeyri-epidemioloji qiymətləndirilməsi, psixiatriya xidmətlərinin tədqiq olunması, psixososial, psixoterapevtik və farmakoloji müdaxilələr üzərinə yönəlmişdir. Eyni zamanda, bu araşdırmalar sübutlara əsaslanan tədqiqatların meyarlarına tam cavab vermir, araşdırmalar kifayət dərəcədə maliyyələşdirilmir və ölkədə tədqiqatçılar üçün rəsmi təlimlərdə iştirak imkanı yoxdur.
Cədvəl 6.1 – Psixiatriya müəssisələri tərəfindən informasiya tipinə uyğun olaraq məlumatların toplanması və tərtib edilməsinin faizlə göstəriciləri
TƏRTİB EDİLƏN İNFORMASİYA TİPİ
PSİXİATRİYA XƏSTƏXANALARI STASİONAR ŞÖBƏLƏRİ AMBULATOR MÜƏSSİSƏLƏRİ
Çarpayıların sayı 100% 100% TƏTBİQ EDİLMİR* Stasionar müəssisələrinə qəbul olunmuş/ ambulator müəssisələrində müalicə olunmuş pasiyentlərin sayı 100% 100% 0% Stasionar müəssisələrində saxlanma günləri/ ambulator müəssisələrinə müraciətlərin sayı 100% 100% 100% Məcburi
yerləşdirmələrin sayı
0% 0% TƏTBİQ EDİLMİR
30 Azadlığı məhdudlaşdırılmış pasiyentlərin sayı 0% 0%
TƏTBİQ EDİLMİR Diaqnozlar 100% 100% 100%
* Tərkibində stasionar palataları olan bəzi ambulator müəssisələr (PND-lər) çarpayılar üzrə məlumatları 100% tərtib edirlər
31 AZƏRBAYCAN RESPUBLIKASINDA PSİXİ SAĞLAMLIQ SİSTEMİNİN GÜCLÜ VƏ ZƏİF CƏHƏTLƏRİ
Köhnə Sovet modelinə əsaslanmış Azərbaycan Respublikasının psixi sağlamlıq sistemi təşkilati yanaşma, həddən artıq mərkəzləşmiş xidmətlər, psixiatriya müəssisələrinin ümumi səhiyyə sistemindən və digər sektorlardan (sosial təminat, mənzil-kommunal xidmətləri, təhsil sistemi, ədliyyə sistemi və s.) təcrid edilməsi ilə xarakterizə olunur. İxtisaslaşmış tibbi xidmət səviyyəsində, demək olar ki, bütün növ xidmətlərdən istifadə imkanı vardır, lakin ilkin səhiyyə səviyyəsində psixi sağlamlıq xidmətləri zəif inkişaf etmişdir. Psixiatriya xidmətlərinin göstərilməsi, başlıca olaraq, poliklinikalarda çalışan psixiatrlar, PND-lər və psixiatriya xəstəxanalarının üzərinə düşür. 50-150 min əhaliyə xidmət edən hər bir administrativ bölgə poliklinikasında psixiatr ştatı vardır. Bu psixiatrlar, xidmət dairəsi 300 000 - 600 000 nəfər əhalini əhatə edən bölgələrarası PND-lərin tabeliyində fəaliyyət göstərirlər. PND-lərin çoxunda həm ambulator, həm də stasionar tibbi xidmətlər göstərilir, stasionar müalicəsi həmçinin psixiatriya xəstəxanalarında aparılır. Bundan başqa, ölkənin üç böyük şəhərində Təcili tibbi yardım xidməti tərkibində bütün sutka ərzində fəaliyyət göstərən mobil psixiatriya qrupları vardır.
Psixiatrların və psixiatriya üzrə tibb bacılarının sayının kifayət miqdarda olmasına baxmayaraq, həm diplomaqədərki, həm də diplomdansonrakı mərhələlərdə onların təhsil səviyyəsi peşə təhsili sahəsində müasir tələblərə cavab vermir. Uşaq/yeniyetmə psixiatriyası, geriatrik və ya məhkəmə psixiatriyası, yaxud psixoterapiya üzrə xüsusi tədris proqramları yoxdur. Klinik psixoloqlar, sosial işçilər, peşə həkimləri və s. kimi psixi sağlamlıq üzrə digər mütəxəssislər psixi sağlamlıq xidmətlərinin göstərilməsinə cəlb edilməmişdir. Beləliklə, psixososial müdaxilələrdən Azərbaycan Respublikasında nadir hallarda istifadə olunur və demək olar ki, bütün xidmətlər psixotrop dərmanlarla müalicə üzərində qurulmuşdur. Digər tərəfdən, qəbul olunmuş tibbi yardım standartları, o cümlədən müalicə prosesinə nəzarət etmək üçün rəhbərliklər və müalicə protokolları yoxdur.
Azərbaycan Respublikasında psixi sağlamlıq xidmətlərində olan məhdudiyyətlərin əhəmiyyətli hissəsi maliyyə çatışmazlığı ilə bağlıdır. Ümumi səhiyyə büdcəsinin yalnız 3%-i psixi sağlamlıq xidmətləri üzrə xərclərə ayrılmışdır. Eyni zamanda maliyyələşdirmədə aşkar disbalans mövcuddur, belə ki, ayrılmış vəsaitlərin 85%-i stasionar xidmətləri üçün nəzərdə tutulmuşdur. Tibbi sığorta sisteminin mövcud olmadığı şəraitdə, ən çox yayılmış maliyyələşdirmə üsulu nağd yolla ödəmədir. Ölkədə xidmətlərin qeyri-rəsmi şəkildə ödənişi mövcuddur, çünki tibb işçilərinin maaşı çox aşağı səviyyədədir (ayda 73 ABŞ dolları).
2001-ci ildə Milli Məclis tərəfindən qəbul edilmiş Psixi Sağlamlıq haqqında Qanun, tam informasiyaya əsaslanmış razılıq, anonimlik və gizlilik, məcburi yerləşdirmə və müalicə (yalnız məhkəmə qərarından sonra), o cümlədən psixi xəstəliyi olan şəxslərin himayəsi və hüquqlarının qorunması ilə bağlı məsələləri tənzimləyir. Buna baxmayaraq, psixiatriya üzrə mütəxəssislər, hüquqşünaslar və pasiyentlər (həmçinin onların ailə üzvləri) arasında qanunvericilik normaları haqqında məlumatlılıq çox aşağı səviyyədədir. Eyni zamanda, qanunun yerinə yetirilmə reqlamenti və onun
32 tətbiqi mexanizmləri hələ dəqiq işlənməmişdir və psixi xəstəliyi olan şəxslərin hüquqlarının qorunması üçün məsuliyyət daşıyan hər hansı nəzarətedici qurum yoxdur.
Ölkədə Milli Psixi Sağlamlıq Siyasəti və Psixi Sağlamlıq üzrə Strateji Plan tərtib edilməmişdir, həmçinin istehlakçılar siyasətin formalaşdırılması, planlaşdırılması və ya qiymətləndirilməsində iştirak etmək imkanından məhrumdurlar. Psixi sağlamlıq üzrə informasiya sistemi psixiatrik epidemiologiya və statistika sahəsində etibarlı məlumatlarla işləmir, çünki pasiyentlərin əksəriyyəti psixiatrik yardım üçün qeyri- rəsmi şəkildə müraciət edir və onlar rəsmi statistikaya daxil edilmir. Bundan başqa, alınan bütün informasiya başlanğıc və ya orta mərhələləri əks etdirən göstəricilərlə bağlıdır, nəticələrin qiymətləndirilməsi ilə bağlı məlumatlar isə toplanmamışdır.
2005-ci ilin ikinci yarısında Səhiyyə Nazirliyində əhəmiyyətli dəyişikliklər baş vermişdir və yeni rəhbərlik ictimai səhiyyə sektorunda vəziyyəti qaydaya salmaqla bağlı işlərə başlamışdır. Görülən bu işlər psixi sağlamlıq sistemində islahatlar aparılması, o cümlədən siyasətin işlənib hazırlanması, xidmətlərin maliyyələşdirilməsinin artırılması, həddən artıq təşkilatlanmadan icmaya doğru yönəlmə, ilkin səhiyyə səviyyəsində və icmaya əsaslanan xidmətlərin göstərilməsi və peşə təhsilinin təkmilləşdirilməsi üçün imkanlar yaradır.
33 PSİXİ SAĞLAMLIQ SİSTEMİNİN GÜCLƏNDİRİLMƏSİNDƏ NÖVBƏTİ ADDIMLAR Azərbaycan Respublikasında psixi sağlamlıq sisteminin gücləndirilməsində növbəti addımlar aşağıdakı məqsədlərə yönəlməlidir:
işlənib hazırlanması. Bu siyasət və plana aşağıdakılar daxil edilməlidir:
Gələcək psixi sağlamlıq sisteminin konsepsiyasının, prinsip və məqsədlərinin təsviri
Strategiyaların, müddətlərin, fəaliyyət növlərinin, büdcənin, hədəf və məsuliyyətlərin müəyyən edilməsi
İntihar hallarının qarşısının alınması, uşaqların psixi sağlamlığı, iş şəraitində stressin idarə olunması, zorakılığın azaldılması və s. üzrə xüsusi proqramların tərtib edilməsi
Standartların və keyfiyyəti təmin edən proseduraların işlənib hazırlanması Psixi sağlamlıq xidmətlərinin təşkilati strukturunun və idarə olunmasının təkmilləşdirilməsi
Psixi sağlamlıq sistemində maliyyə resurslarının bölgüsünün təkmilləşdirilməsi
şöbələrinin yaradılması və mövcud icma yönümlü müəssisələrin gücləndirilməsi.
Psixi sağlamlıq xidmətlərinin ümumi səhiyyə sisteminə inteqrasiya edilməsi Həddən artıq təşkilatlanmadan icmaya doğru yönəlmənin həyata keçirilməsi, buna paralel olaraq alternativ xidmətlərin (böhran vəziyyətində müdaxilələr, reabilitasiya proqramı, sığınacaq tipli yaşayış və iş yerləri, evdə yardım, xəstəlik hallarının idarə olunması və s.) inkişaf etdirilməsi
Xidmətlərin mərkəzləşməsinin aradan qaldırılması və yerli səhiyyə/ psixi sağlamlıq xidmətlərinin səlahiyyətlərinin artırılması
İstehlakçıların ehtiyac və tələblərini yerinə yetirən, icmaya əsaslanan müəssisələrin təsis edilməsi
sağlamlıq sahəsində təlimlərin artırılması.
İlkin səhiyyə işçiləri üçün psixi sağlamlıq üzrə təlim proqramlarının tərtib edilməsi
İlkin səhiyyə praktikasında rəhbərliklər və müalicə protokollarının tətbiq edilməsi
Psixiatriya mütəxəssisləri tərəfindən ilkin səhiyyə işçilərinə nəzarətin təmin edilməsi
İlkin və ixtisaslaşmış tibbi yardım müəssisələri arasında qarşılıqlı göndərişlərə əsaslanan şəbəkənin yaradılması
işçilər, psixoloqlar və s.).
Təhsil sistemində kifayət miqdarda klinik psixoloq, sosial işçi, peşə həkimi, psixiatriya üzrə tibb bacılarının hazırlanması
Psixi sağlamlıq xidmətlərində müxtəlif ixtisaslı üzvlərdən ibarət qruplardan istifadə edilməsi
34 Pasiyentlərin ailələrinin psixi sağlamlıq xidmətlərinin planlaşdırılması, təmin edilmə şəraiti və qiymətləndirilməsi prosesinə cəlb edilməsi
Psixi sağlamlıq sahəsində çalışan idarəetmə işçilərinə, təlimatçılara və tədqiqatçılara təlimlərin keçilməsi
Psixi sağlamlıq sahəsində davamlı tibbi təhsil üçün qısamüddətli treninqlər sisteminin tətbiq edilməsi
təhsil, sosial təminat, ədliyyə və s.) əlaqələrinin artırılması.
Psixi sağlamlıqla bağlı məsələlərin əhəmiyyətinin bu sahə ilə əlaqəli olan əsas təşkilatlar tərəfindən anlaşılmasına nail olmaq və onları psixi sağlamlıq siyasətinin yerinə yetirilməsi üzrə razılaşmaya qoşulmağa təşviq etmək
Hər bir sektorda psixi sağlamlıqla bağlı məsələlərin əlaqələndirilməsi üçün məsuliyyət daşıyan nümayəndə təyin etmək
Dövlət qurumlarının, beynəlxalq və qeyri-hökumət təşkilatlarının nümayəndələrinin iştirakı ilə psixi sağlamlıq üzrə Koordinasiya/Məsləhət Şurası təsis etmək
təkmilləşdirilməsi.
Psixi sağlamlıq üzrə informasiya sistemində qeydə alınacaq əsas göstəriciləri müəyyən etmək
Psixi sağlamlıq üzrə məlumatların müntəzəm şəkildə toplanması, protokollaşdırılması, təhlil edilməsi və yayılmasını təmin etmək
Təhsil sistemində klinik epidemiologiya və biostatistika üzrə mütəxəssislər hazırlamaq
Görülmüş işlər və ya prosesin gedişi haqqında informasiyadan çox, nəticələrə diqqəti yönəltmək
Psixi sağlamlıq üzrə elektron məlumat bazası tərtib etmək
35
36 ÜST-nin Psixi Sağlamlıq Sistemlərinin Qiymətləndirilməsi üçün Vasitəsi (ÜST-PSSQV) Azərbaycanda psixi sağlamlıq sistemi, o cümlədən siyasət və qanunvericilik strukturu, psixi sağlamlıq xidmətləri, ilkin səhiyyə sistemində psixi sağlamlıq xidmətləri, kadr resursları, əhalinin maarifləndirilməsi və digər sektorlarla əlaqə, monitorinq və tədqiqatlar haqqında məlumatların toplanmasında istifadə olunmuşdur. Bu informasiyanın toplanmasında məqsəd, siyasəti müəyyən edən qurumlar üçün psixi sağlamlıqla bağlı dəqiq məlumatlara əsaslanmış, aydın baza informasiyaya və hədəflərə malik planlar tərtib etməyə imkan yaratmaqdır. Bu hesabat üçün məlumatlar 2006-cı ilin informasiyası əsasında 2007-ci ildə toplanmışdır.
Azərbaycan ərazisi 86 600 kv. kilometr olan ölkədir. Onun 8 436 400 nəfər əhalisi var, onların 10%-dən çoxu qaçqın və məcburi köçkünlərdir.
Ölkədə psixi sağlamlıq siyasəti və ya planı mövcud deyil. Psixi sağlamlıq haqqında qanunvericiliyin ilk hissəsi 2001-ci ildə qəbul edilmişdir. Buna baxmayaraq, psixi sağlamlıq haqqında qanunvericiliyin bir çox tərkib hissələrinin tətbiq olunması üçün standartlaşdırılmış prosedurlar mövcud deyil.
Dövlət səhiyyə xərclərinin 3%-i psixi sağlamlıq sisteminə ayrılmışdır; bunların 85%-i psixiatriya xəstəxanaları üçün nəzərdə tutulmuşdur. Sosial sığorta sxemlərində psixi sağlamlıqla bağlı xidmətlərin təmini nəzərdə tutulmamışdır.
Psixi sağlamlıq xidmətləri sistemində hələ də təşkilat əsaslı yanaşma üstünlük təşkil edir. Ölkədə 11 ambulator psixiatriya müəssisəsi, 9 psixiatriya xəstəxanası və 5 gündüz stasionarı müəssisəsi fəaliyyət göstərir. Ümumi təyinatlı xəstəxanalarda yalnız 2 stasionar psixiatriya şöbəsi var; onlardan heç biri uşaq və yeniyetmələr üçün nəzərdə tutulmamışdır.
Psixi sağlamlıq xidmətləri sistemi ilə ilkin səhiyyə xidmətləri sistemi arasında effektiv qarşılıqlı əlaqə yoxdur. Kadr resursları baxımından, psixi sağlamlıq sistemində psixoloqlar, sosial işçilər və peşə həkimləri çatışmır. Psixiatrların və psixiatriya üzrə tibb bacılarının təhsili məhdud səviyyədədir.
Məlumatların toplanması sistemi bütün dövlət psixi sağlamlıq müəssisələrini əhatə etmişdir. Ölkədə psixi sağlamlıq sahəsində aparılmış məhdud miqdarda araşdırmalar sübutlara əsaslanan tədqiqat meyarlarına tam cavab vermir.
yetirilməsi lazım gələn əsas addımlar hesabatda ayrıca göstərilmişdir. Yüklə 281,07 Kb. Dostları ilə paylaş:
|