Harbiy-texnik instituti m. X. Rustambayev
Yüklə 3,11 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Qonuniylik prinsipi jinoyat-huquqiy ma’noda quyidagilarni anglatadi
|
qonuniylik prinsipi
tor yo‘nalishda ifodalangan bo‘lib, asosan JK vazifalariga nisbatan qo‘llashga mos holda talqin qilinadi. JKning 4-moddasida ushbu prinsip quyidagicha belgilangan: «Sodir etilgan qilmishning jinoiyligi, jazoga sazovorligi va boshqa huquqiy oqibatlari faqat Jinoyat kodeksi bilan belgilanadi. Hech kim sudning hukmi bo‘lmay turib, jinoyat sodir qilishda aybli deb topilishi va qonunga xilof ravishda jazoga tortilishi mumkin emas. Jinoyat sodir etishda aybdor deb topilgan shaxs qonunda belgilangan huquqlardan foydalanadi va majburiyatlarni bajaradi». Umumhuquqiy sohaning asosi bo‘lgan qonuniylik prinsipidan farqli ravishda kodeksdagi ushbu prinsip, avvalambor, jinoyat, jazo va boshqa huquqiy choralarning qo‘llanilishi faqat Jinoyat kodeksi asosidagina tartibga solinishini anglatadi. Qonuniylik prinsipiga jinoyat-huquqiy yondashuvning ko‘rinishi sifatida aybsizlik prezumpsiyasi va aybdor shaxsning huquqiy maqomini ko‘rsatish mumkin. Qonuniylik prinsipi jinoyat-huquqiy ma’noda quyidagilarni anglatadi: – faqat Jinoyat kodeksigina qanday qilmish jinoyat sifatida tan olinishini, aybdorga qanday jazo qo‘llash (uning turi, chegarasi va tayinlash tartibi) va jinoyat sodir qilish, jazodan tashqari, yana qanday boshqa huquqiy oqibatlar tug‘dirishi mumkinligini belgilaydi (nullum crimen sine lege); Конституцияси 80-моддасининг 5 ва 12-бандларига, 93-моддаси биринчи қисмининг 13-бандига ҳамда 108, 109- моддаларига ўзгартишлар киритилган. Ўзбекистон Республикасининг 2017 йил 29 августда қабул қилинган қонуни билан Ўзбекистон Республикасининг Конституцияси 99 ва 10-моддаларига ўзгартишлар киритилган.) – Т.: “Ўзбекистон”, 2017. – 7 б. 1 Ўша жойда. 2 Ўша жойда. 24 – faqat sudning hukmiga va mutlaqo qonunga asosan shaxs jinoyat sodir etgan deb topilishi va jazolanishi mumkin; – ayblanuvchining huquqiy holati faqatgina qonun bilan tartibga solinadi. «Nullum crimen sine lege» prinsipi qonuniylikning jinoyat-huquqiy prinsipi uchun asosiy va an’anaviy prinsip hisoblanib, u aynan qonun bilan taqiqlangan xatti-harakatgina jinoyat ekanligini anglatadi. Biroq «nullum crimen sine lege» prinsipi o‘z mazmun-mohiyatiga ko‘ra yanada kengroq va boy bo‘lib, quyidagi bir necha jihatlarni qamrab oladi: – shaxsni jinoiy javobgarlikka tortish uchun huquqiy asos bo‘ladigan va uning huquqiy oqibatlarini belgilab beradigan qonunchilik manbalari; – shaxsni jinoiy javobgarlikka tortish shartlari va bundan kelib chiqadigan huquqiy oqibatlar. Qonuniylik prinsipi shaxsni jinoiy javobgarlikka tortish va uning huquqiy oqibatlarini aniqlashda qonunchilik hujjatlari turlarining tartibga solinishini nazarda tutadi. Demak, shaxsni jinoiy javobgarlikka tortish, unga jazo tayinlash va huquqiy ta’sir choralarini qo‘llash faqat O‘zbekiston Respublikasi Jinoyat kodeksi bilangina belgilanadi. Bu har qanday boshqa qonun hujjati qo‘llanishi istisno etiladi, demakdir. Bu talabda jinoyat to‘g‘risidagi qonun hujjatlari faqat Jinoyat kodeksidan iboratdir deb ko‘rsatilgan. Bu O‘zbekiston Respublikasi Jinoyat kodeksining 1-moddasi talablariga to‘la mos keladi. Shunday qilib, qonuniylik prinsipi shaxsni jinoiy javobgarlikka tortishda jinoyat qonunining aniq va yagona shaklini o‘rnatib, uning yuridik va boshqa huquqiy oqibatlarini tartibga soladi. Jinoyat qonunida ko‘rsatilmagan har qanday boshqa qilmish uchun jinoiy javobgarlikka tortilishiga yo‘l qo‘yilmaydi. Jinoyat huquqida analogiya institutining yo‘qligi sababli amaliyotda paydo bo‘lgan har qanday yangi ijtimoiy xavfli qilmish Jinoyat kodeksiga kiritilmagunga qadar jinoyat deb topilmaydi. Qonuniylik prinsipi shaxsni jinoiy javobgarlikka tortish asoslarini belgilashda namoyon bo‘ladi. Amaldagi qonunchilikka ko‘ra, shaxs jinoiy javobgarlikka sodir etgan muayyan qilmishi (harakati yoki harakatsizligi) 25 |