Harbiy-texnik instituti m. X. Rustambayev

4-moddasi 1-qismida 
qonuniylik 
prinsipi haqida to‘xtalib, jinoyat va jazo faqat harakat yoki harakatsizlik 
orqali sodir etilishi nazarda tutilgan. Qonuniylik prinsipining ushbu 
qoidasi O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi (29-modda)
1
, Xalqaro 
huquqning umume’tirof etilgan normalari va prinsiplari, Inson huquqlari 
umumjahon deklaratsiyasi, Fuqaroviy va siyosiy huquqlar to‘g‘risidagi 
xalqaro paktda (15-modda) ko‘rsatib o‘tilgan qoidalarga to‘la mos keladi. 
Shuningdek, qonuniylik prinsipi u yoki bu xatti-harakatni jinoyat 
sifatida qabul qilish va jinoiy javobgarlikka tortish tahdidi bilan jinoyat 
qonunida mustahkamlaydi. Jinoiy qilmish shaxsning harakati va 
harakatsizligi bilan tavsiflanadi. 
Qilmishning jinoiyligi
uni ijtimoiy xavfli deb baholash uchun asos 
bo‘ladigan harakat yoki harakatsizlikning tarkibi bilan ifodalanadi. Jinoiy 
qilmishning ijtimoiy xavfliligi oqibatida Jinoyat kodeksi bilan 
himoyalanadigan ijtimoiy munosabatlarga yetgan yoki yetishi mumkin 
bo‘lgan zarar darajasida ifodalanadi. 
Qilmishda jinoiylik xususiyatining mavjud emasligi shaxsni jinoiy 
javobgarlikka tortmaslikka asos bo‘ladi. Masalan: shaxsning qandaydir 
shartnoma sharti majburiyatini bajarmaganligini asos qilib ozodlikdan 
1
Ўзбекистон Республикасининг Конституцияси: Ўн иккинчи чақириқ Ўзбекистон Республикаси Олий 
Кенгашининг ўн биринчи сессиясида 1992 йил 8 декабрда қабул қилинган. (2002 йил 27 январда ўтказилган 
умумхалқ референдуми натижаларига кўра ҳамда унинг асосида Ўзбекистон Республикасининг 2003 йил 24 
апрелда қабул қилинган Қонунига мувофиқ Ўзбекистон Республикасининг Конституцияси XVIII, XIX, XX, 
XXIII бобларига ўзгартиришлар ва қўшимчалар қиритилган. Ўзбекистон Республикасининг 2007 йил 11 
апрелда қабул қилинган Қонуни билан Ўзбекистон Республикасининг Конституцияси 89-моддасига, 93-
моддасининг 15-бандига, 102-моддасининг иккинчи қисмига тузатишлар киритилган. Ўзбекистон 
Республикасининг 2008 йил 25 декабрда қабул қилинган Қонуни билан Ўзбекистон Республикасининг 
Конституцияси 77-моддасининг биринчи қисмига ўзгартириш киритилган. Ўзбекистон Республикасининг 2011 
йил 12 декабрда қабул қилинган Қонуни билан Ўзбекистон Республикасининг Конституцияси 90-моддасининг 
иккинчи қисмига тузатиш киритилган. Ўзбекистон Республикасининг 2014 йил 16 апрелда қабул қилинган 
Қонуни билан Ўзбекистон Республикасининг Конституцияси 32, 78, 93, 98, 103 ва 117 моддаларига ўзгартиш ва 
қўшимчалар киритилган. Ўзбекистон Республикасининг 2017 йил 6 апрелда қабул қилинган Қонуни билан 
Ўзбекистон Республикасининг Конституцияси 80-моддасининг 4-бандига, 81-моддасининг еттинчи қисмига, 
83-
моддасига, 93-моддаси биринчи қисмининг 13 ва 14- бандларига, 107-моддасининг биринчи қисмига, 110-
моддасининг биринчи ва учинчи қисмларига, 111-моддасига ўзгартишлар ва қўшимча киритилган. Ўзбекистон 
Республикасининг 2017 йил 31 майда қабул қилинган Қонуни билан Ўзбекистон Республикасининг 
Конституцияси 80-моддасининг 5 ва 12-бандларига, 93-моддаси биринчи қисмининг 13-бандига ҳамда 108, 109-
моддаларига ўзгартишлар киритилган. Ўзбекистон Республикасининг 2017 йил 29 августда қабул қилинган 
қонуни билан Ўзбекистон Республикасининг Конституцияси 99 ва 10-моддаларига ўзгартишлар киритилган.) – 
Т.: “Ўзбекистон”, 2017. – 12 б. 
26 

---

mahrum etilishiga yo‘l qo‘yilmaydi
1
. Shunga o‘xshash qoida MDHning 
Inson huquqlari va erkinliklari to‘g‘risidagi Konvensiyasida ham o‘z 
ifodasini topgan.
Qilmishni jinoiy deb topish uchun boshlang‘ich nuqta sifatida, uni 
ijtimoiy munosabatlar uchun xavfliligini aniqlash hisoblanadi, ya’ni 
jinoyat qonuni ijtimoiy jihatdan zarur bo‘lishi lozim: agar harakat, ijtimoiy 
hayot talabidan kelib chiqib, yetarli darajadagi va xususiyatdagi xavflilikni 
tashkil qilmasa, u jinoiylik xususiyatini yo‘qotadi va Jinoyat kodeksidan 
chiqarilishi shart. 
Qilmishning jazoga sazovorligi va boshqa huquqiy oqibatlar ham 
jinoyat qonunida belgilanishi qonuniylik prinsipining o‘ziga xos 
ko‘rinishini tashkil qiladi.