Harbiy-texnik instituti m. X. Rustambayev

Ruhiy majburlash
boshqa shaxsga hayotga, sog‘likka, mulkka yoki 
majburlanuvchi shaxs yoki uning yaqinlarining huquq va manfaatlariga 
zarar yetkazish xavfida, shuningdek shaxsning ruhiyatiga to‘g‘ri ta’sir 
(turli psixotrop moddalarning qo‘llanilishi, gipnoz va hokazolar) 
o‘tkazishda namoyon bo‘ladigan ruhiy zo‘rlik choralarini amalga oshirish 
orqali ta’sir o‘tkazishdan iborat. Jinoyatni malakalash uchun shaxsning 
irodasini so‘ndirish yoki bo‘ysundirish, uning harakatlari erkinligini 
cheklashni belgilashda qo‘llaniladigan aniq usullar mavjud emas. 
437 

---

Majburlash majburlanuvchi shaxsning xohish-irodasiga qarshi sodir 
etiladigan ham majburiy jismoniy va hamda ruhiy alomati sifatida 
namoyish etilishini ta’kidlash zarur. Aks holda majburlash sodir bo‘lmaydi 
(misol, do‘kon qorovuli bosqinchilarning sherigi bo‘lgan holda, o‘ziga 
sherikchilikda shubha uyg‘otmaslik uchun o‘zini bog‘lab qo‘yishni 
so‘raydi). 
Shu bilan bir vaqtda faqat shaxsning irodasiga qarshi g‘ayriqonuniy 
choralarning qo‘llanilishi majburlash sifatida e’tirof etilishi lozim. Qonun 
bilan ruxsat berilgan, bir qator hollarda esa hatto talab qilingan 
choralarning qo‘llanilishini esa majburlash sifatida ko‘rib chiqilmaydi 
(masalan, qamoqqa olish, noqonuniy harakatlar ustidan shikoyat qilish 
tahdidi va boshqalar). Bunday holatlarda majburlangan deyilayotgan 
shaxsning uchinchi shaxslar huquq va manfaatlariga zarar yetkazishda 
ifodalangan qilmishini, zaruriy sharoitlar mavjudligida, tegishli qasddan 
yoxud ehtiyotsizlik oqibatidagi jinoyat sifatida malakalash lozim. 
Jismoniy yoxud ruhiy majburlash uchinchi shaxslarning huquq va 
erkinliklariga zarar yetkazgan majburlanuvchi shaxsning xohish-istagining 
xulq-atvoriga turli ta’sir ko‘rsatishi mumkinligini hisobga olish zarur. 
Xususan, shaxs o‘z harakatlarini tanlash erkinligidan yoxud mutlaqo 
cheklangan, yoxud bunday cheklov xususiy xarakterga ega bo‘lishi 
mumkin. 
Shaxs faoliyati erkinligining turli xarakterga ega ekanligi turli huquqiy 
baholashga olib keladi, xususan, agar: 
-