Harbiy-texnik instituti m. X. Rustambayev

To‘g‘ri qasd intellektual holatining
ikkita aspekti mavjud: sodir 
etilgan qilmishning ijtimoiy xavfliligini anglash va ijtimoiy xavfli 
190 

---

oqibatlarning kelib chiqishini oldindan ko‘ra bilish. Mazkur holatda 
aybdor shaxsning ongida, uning harakati (harakatsizligi)da ijtimoiy xavfli 
xususiyat mavjud va bu harakat (harakatsizlik)larni sodir etishlik bilan 
muayyan ijtimoiy xavfli oqibatlar kelib chiqishi namoyon bo‘ladi. Barcha 
aytilganlar odamning ongidan o‘tadi, shuning uchun to‘g‘ri qasdning 
intellektual tomonini tashkil etadi. 
O‘z qilmishining (harakat yoki harakatsizlik) 
ijtimoiy xavfli 
oqibatlarini oldindan ko‘ra bilish,
ularning kelib chiqishi va huquqqa 
xilof xususiyatini oldindan bilish shaxsning jinoyat qonuni bilan 
qo‘riqlanadigan ijtimoiy munosabatlarga o‘zi yetkazgan zararni qamrab 
oladi.
To‘g‘ri qasdda oldindan ko‘ra bilishlik, ijtimoiy munosabatlarda 
kelgusida bo‘ladigan o‘zgarishlarning faktik tarkibi to‘g‘risida tasavvurni 
qamrab oladi. Shuningdek, u bu o‘zgarishlarning ijtimoiy zararliligini 
tushunish bilan ham bog‘liq. Va nihoyat, oldindan ko‘ra bilish sodir 
etilgan qilmish va ijtimoiy xavfli oqibatlar o‘rtasidagi sababiy 
bog‘lanishdan iborat bo‘ladi. 
Shu bilan birga, ijtimoiy xavfli oqibatlarni oldindan ko‘ra bilish ikki 
turda namoyon bo‘ladi: to‘g‘ri va egri qasdlarda. Garchi qonunchilikning 
ta’rificha, to‘g‘ri va egri qasdlarda ko‘rsatilgan oqibatlar o‘zgarishlarsiz 
qoladi. Oldindan ko‘ra bilishning ikki turi to‘g‘ri va egri qasdning irodaviy 
holatiga sezilarli darajada ta’sir etadi. 
Ko‘p hollarda to‘g‘ri qasdda shaxs ijtimoiy xavfni yetkazishga o‘z 
maqsadlarining haqiqatda amalga oshishiga ishonib va kelib chiqadigan 
oqibatlarni ideal shaklda tasavvur etar ekan, ijtimoiy xavfni o‘z 
qilmishining muqarrar natijasi sifatida oldindan ko‘ra oladi. Shuningdek, 
shaxs to‘g‘ri qasdda jinoiy qilmish sodir etilishi natijasida ijtimoiy xavfli 
oqibatlar kelib chiqishining real imkoniyatini ko‘ra olishi mumkin.
To‘g‘ri qasd uchun ahamiyatli tomoni muayyan natijaga erishishdagi 
niyat uning amalga oshishidagi zaruriy shart bilan bog‘langan. Qachonki 
aybdor shaxs oqibat kelib chiqishi muqarrarligini oldindan ko‘rsa, harakat 
bilan kelib chiqqan oqibat o‘rtasida sababiy bog‘lanish bo‘lsa, shu bilan 
birga aybdor buning rivojlanishini anglaydi, ya’ni uning harakatlari 
191 

---

muayyan oqibatlarni keltirib chiqarishi muqarrarligini anglaydi. Shuning 
uchun oqibat kelib chiqishining muqarrarligi uning haqiqatan ham (faktik) 
kelib chiqishi bilan kuzatilmasligi mumkin. Oqibatning kelib chiqishi 
muqarrarligini anglash to‘g‘risida, aybdorning fikricha, qachonki u 
oqibatning kelib chiqishi uchun hamma zaruriy ishlarni qilsa ham, unga 
oldindan ko‘rinmagan holatlar to‘sqinligi sababli natija kelib chiqmagan 
taqdirda gapirish mumkin.