Harbiy-texnik instituti m. X. Rustambayev
Yüklə 3,11 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
JK 37-moddasi 4-qismida
bevosita ko‘rsatilgan. Bunday holda «mudofaalanuvchining» harakatlari qasddan qilingan jinoyat deb malakalanishi lozim. Masalan, O‘zbekiston Respublikasi Oliy sudi Plenumining tushuntirishlariga ko‘ra, «agar shaxs ziyon yetkazish (urishish, azob berish, o‘ch olish va boshqalar) niyatida hujumning kelib chiqishiga sababchi bo‘lsa, bunday harakatlarni zaruriy mudofaa yo‘sinida qilingan deb topish mumkin emas. Bu holatlarda sodir etilgan xatti- harakatlar umumiy asoslarda tavsiflanishi lozim» 1 . Zaruriy mudofaaning maqsadga qaratilgan bo‘lishi qonuniylikning majburiy sharti sifatida subyekt tomonidan ham mudofaalanuvchi shaxsning harakatlari ijtimoiy foydali manfaatga erishuviga qaratilgan bo‘lishi lozimligini bildiradi. Xususan, mudofaalanuvchi o‘zi amalga oshiradigan harakatlarning ijtimoiy foydali xarakterini anglab yetishi lozim. Shu bilan huquqqa qarshi tajovuzning oldini olayotganligini bilmay turib tajovuz qilayotgan shaxsning himoya qilinadigan huquq bilan manfaatlarini buzgan shaxs zaruriy mudofaa holatida himoya qilishni amalga oshirgan shaxs deb qaralishi umuman mumkin emas. Irodaviy jihati ham bunda katta ahamiyatga ega bo‘ladi, ya’ni mudofaalanuvchi tajovuzga chek qo‘yish orqali ijtimoiy foydali manfaatga erishishni istashi lozim. Shunday qilib, zaruriy mudofaaning maqsadga qaratilganligi nafaqat shaxsning himoya qilish harakatlarining ijtimoiy foydali bo‘lishini ko‘zda tutadi, balki ushbu shaxs shu maqsadga erishuvini anglashi va unga intilishini talab etadi. Zaruriy mudofaada himoya qilish qonuniyligining keyingi sharti zaruriy mudofaa uchinchi shaxslarga, ularning huquqlari va manfaatlariga yoki jamiyat yoki davlatga zarar yetkazish emas, balki mutlaqo faqat tajovuzchi shaxsga zarar yetkazilishi orqali amalga oshirilishi lozimligi bo‘lib, bu JK 37-moddasi 1-qismida ochiq-oydin ko‘rsatiladi. 1 Қаранг: Ўзбекистон Республикаси Олий суди Пленумининг 1996 йил 20 декабрдаги «Ижтимоий хавфли тажовузлардан зарурий мудофаа ҳуқуқини таъминловчи қонунларнинг судлар томонидан қўлланилиши ҳақида»ги 39-сонли қарори, 3-банд // Тўплам, 1-жилд. – 77–78-б. 394 Qonunning ushbu talabi zaruriy mudofaa huquqi tajovuzchining huquqqa qarshi harakatlari natijasida paydo bo‘lishi bilan belgilab beriladi, ularga chek qo‘yish maqsadida unga zarar yetkazish zarurati tug‘iladi. Shuni hisobga olish lozimki, tajovuzchiga zaruriy mudofaa paytida zarar yetkazish huquqqa qarshi harakatni kim sodir etishi, himoya qilish kimga qarshi qaratilganligi, shuningdek, tajovuzchi mudofaalanuvchi bilan qanday munosabatlarda bo‘lishiga bog‘liq bo‘lmaydi. Shu sababli mudofaa ham mudofaalanuvchiga yaqin shaxslarga qarshi (turmush o‘rtog‘i, qarindoshi, do‘sti va boshqalar), ham mutlaqo notanish shaxslarga qarshi, oddiy fuqaroga yoki hokimiyat vakiliga qarshi qaratilgan bo‘lishi mumkin va hokazo. Mudofaalanuvchi tomonidan tajovuzga javob berish oqibatida begona shaxslarga, ya’ni uchinchi shaxslarga zarar yetkazilgan bo‘lsa, uning harakatlari muayyan holatlariga qarab quyidagicha kvalifikatsiyalanishi lozim: – ushbu jinoiy-huquqiy institutning qonun talab etgan barcha belgilari mavjud bo‘lgan holda, oxirgi zarurat sifatida; – xayoliy mudofaa to‘g‘risidagi qoidalarga muvofiq, sodir etilgan qilmishda barcha zaruriy shartlar mavjud bo‘lgan holda zaruriy mudofaa yoki ehtiyotsizlik orqasidan jinoyat sifatida; – umumiy asoslarda odatdagi qasddan yoki ehtiyotsizlik orqasidan sodir etilgan jinoyat sifatida. Ehtiyotsizlik orqasidan jinoyatdan farqli ravishda, xayoliy mudofaada aybdor shaxs ehtiyotsizlik orqasidan zarar yetkazgan uchinchi shaxslarning harakatlari uning ongida amalga oshirilayotgan tajovuz bilan bog‘liq bo‘lmaydi. Masalan, mudofaalanuvchi qurollangan talonchilarning tajovuziga chek qo‘yish maqsadida ulardan biriga jamoat joyida o‘t ochsa va bunda o‘tkinchi yo‘lovchilardan biriga o‘q tegsa; – aybsiz zarar yetkazish sifatida. Bunday holatlarda shaxsning harakatlari JK 24-moddasiga ko‘ra jinoiy jazolanmaydigan bo‘ladi. Yüklə 3,11 Mb. Dostları ilə paylaş:
|