Harbiy-texnik instituti m. X. Rustambayev

Himoyalanishning muvofiqligini aniqlashda hisobga olinishi lozim 
bo‘lgan boshqa holatlar
muayyan qilmishning tajovuzchilar soni va 
mudofaalanuvchilarning soni, ularning yoshi, jismoniy rivojlanishi, 
qurolining mavjudligi, tajovuzning vaqti va joyi kabi elementlarini qamrab 
oladi
1
. Bundan tashqari, mudofaalanuvchiga tajovuzchining shaxsi 
to‘g‘risida ma’lum bo‘lgan kriminologik ma’lumotlar; tajovuzchining 
mudofaalanuvchi shaxsga nisbatan tajovuzdan avval ma’lum vaqt 
1
Қаранг: Ўзбекистон Республикаси Олий суди Пленумининг 1996 йил 20 декабрдаги «Ижтимоий хавфли 
тажовузлардан зарурий мудофаа ҳуқуқини таъминловчи қонунларнинг судлар томонидан қўлланилиши 
ҳақида»ги 39-сонли қарори, 5-банд // Тўплам, 1-жилд. – 78-б. 
396 

---

davomida bo‘lgan agressivligi; jinoyatning sharoitlari; mudofaalanuvchi 
shaxsning jinsi; himoya vositalarining mavjudligi va ulardan foydalanish 
turi; mudofaalanuvchining ruhiy holati va boshqalar hisobga olinishi 
lozim. 
Shuni hisobga olish lozimki, himoyaning javob beriladigan tajovuzga 
muvofiqligi ham bitta tajovuzchiga qarshi amalga oshiriladigan, ham bir 
guruh tajovuz qilayotgan shaxslarga qarshi amalga oshirilayotgan zaruriy 
mudofaada mavjud bo‘lishi lozim. Ayni paytda, bir guruh shaxslar 
tomonidan sodir etiladigan tajovuzning xarakteri va xavfli ekanligi 
guruhning har bir a’zosining alohida harakatlaridan kelib chiqib emas, 
butun guruhning harakatlaridan kelib chiqib aniqlanadi. Shu sababli «agar 
tajovuz bir guruh shaxslar tomonidan sodir etilgan bo‘lsa, 
mudofaalanuvchi hujum qiluvchilarning har biriga nisbatan guruhdagi 
barcha tajovuzchilar harakatining xarakteri va xavflilik darajasiga qarab 
tegishli himoya choralarini ko‘rishga haqli»
1
. Bunda shu guruh a’zolari 
harakatlarining avvaldan kelishilganligi ahamiyatga ega bo‘lmaydi. 
Mudofaaning muvofiq bo‘lishi himoyalanishning yaxlit bir butunlik 
deb qaraladigan tajovuzning alohida elementlariga emas, balki uning 
barcha elementlariga muvofiqligini ko‘zda tutishini qayd etish kerak. 
Shuning uchun mudofaalanuvchining harakatlarini baholashda, masalan, 
faqat yetkazilgan zararning og‘irligidan yoki himoyalanish va tajovuz 
qilishning vositalari muvofiqligidan kelib chiqish mumkin emas, chunki 
tajovuz tufayli vujudga kelgan kuchli ruhiy hayajonlanish holatida 
himoyalanuvchi hamma vaqt ham yuz bergan xavfning xarakterini aniq 
anglab olmaydi va himoyaning tajovuzga nisbatan muvofiq usulini tanlay 
olmaydi
2
. Shuningdek, mudofaa va tajovuzning intensivligida 
mutanosiblik ham talab etilmaydi. 
Himoyalanishning tajovuz xarakteri va xavfiga muvofiq bo‘lishining 
shartini mudofaaning yetarli bo‘lishi talabi deb tushunmaslik lozim, 
chunki tajovuzga javob beruvchi shaxs, odatda, har doim ham tajovuzning 
1 
Қаранг: Ўзбекистон Республикаси Олий суди Пленумининг 1996 йил 20 декабрдаги «Ижтимоий хавфли 
тажовузлардан зарурий мудофаа ҳуқуқини таъминловчи қонунларнинг судлар томонидан қўлланилиши 
ҳақида»ги 39-сонли қарори, 5-банд // Тўплам, 1-жилд. – 78-б.
2
Ўша жойда. 
397 

---

xarakteri va xavfini aniq baholay olishi va jinoyatning oldini olish uchun 
kerakli va yetarli zararni yetkaza olishi mumkin bo‘lavermaydi. Zaruriy 
mudofaa holatidagi shaxs tomonidan yetkaziladigan zarar javob 
beriladigan tajovuz yetkazishi mumkin bo‘lgan va tahdid solgan zarardan 
kamroq, unga teng yoki undan ko‘proq bo‘lishi mumkin. Lekin bu holat 
sodir etilgan qilmishni zaruriy mudofaa deb baholanishiga ta’sir etmaydi, 
chunki zaruriy mudofaaning maqsadi tajovuzdan yetkaziladigan ehtimoliy 
zararni kamaytirish emas (oxirgi zaruratdagi kabi), balki uning oldini 
olish, himoya qilinadigan manfaatlarni himoyalash bo‘ladi.