Harbiy-texnik instituti m. X. Rustambayev
Yüklə 3,11 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
Subyekt jihatidan
zaruriy mudofaa chegarasidan chetga chiqish aybning qasddan bo‘lgan turiga kiradi. «Tajovuzchiga uning hujumini qaytarish vaqtida ehtiyotsizlik bilan yetkazilgan zarar jinoiy javobgarlikni keltirib chiqarmaydi» 1 . Ayni paytda yuzaga kelgan jinoiy oqibatlar yuzasidan mudofaa- lanuvchida faqat o‘ziga ishonish yoki ehtiyotsizlik tariqasidagi aybning ehtiyotsiz turi bo‘lishi mumkin, qasd esa zaruriy mudofaa chegarasidan chetga chiqishdan iborat bo‘lgan qilmishning o‘zida mavjud bo‘ladi. Masalan, «zaruriy mudofaa chegarasidan chetga chiqib, qasddan badanga og‘ir tan jarohati yetkazilganlik tajovuzchining o‘limiga olib kelsa, himoyalanuvchining aybi tajovuzchining o‘limiga nisbatan ehtiyotsizlik oqibatida yuz bergan bo‘lsa, Jinoyat kodeksining 107-moddasi bilan tavsiflanishi kerak» 2 . Yuzaga kelgan oqibatlarga nisbatan faqat aybning qasddan bo‘lgan shakli mavjud bo‘lishiga asoslangan ushbu masalani 1 Ўша жойда. 2 Қаранг: Ўзбекистон Республикаси Олий суди Пленумининг 1996 йил 20 декабрдаги «Ижтимоий хавфли тажовузлардан зарурий мудофаа ҳуқуқини таъминловчи қонунларнинг судлар томонидан қўлланилиши ҳақида»ги 39-сонли қарори, 7-банд. 399 boshqacha hal etish jinoiy javobgarlik chegarasini asossiz toraytirib, JK vazifalari hal etilishiga yordam bermaydi. Agar zaruriy mudofaa chegarasidan chetga chiqishda mudofaalanuvchi jinoiy oqibatlar yuzaga kelishi mumkinligini anglab yetgan va ularning yuzaga kelishini istagan yoki ongli ravishda yo‘l qo‘ygan bo‘lsa, uning harakatlari tegishlicha qasddan sodir etilgan mustaqil jinoyat deb malakalanishi lozim. Bunda zaruriy mudofaa chegarasidan chetga chiqish alomatiga ko‘ra malakalash talab etilmaydi, lekin bu holat sud tomonidan, albatta, yengillashtiruvchi holat sifatida hisobga olinishi lozim. Zaruriy mudofaa chegarasidan chetga chiqishda subyekt tomonning majburiy elementi mudofaalanuvchi o‘z oldiga qo‘ygan o‘ziga xos maqsad , ya’ni huquq bilan himoyalanadigan manfaatga tajovuzdan himoya qilish, bunday tajovuzga javob berish bo‘ladi. Bu maqsadning yo‘qligi mudofaalanuvchining harakatlarini zaruriy mudofaa chegarasidan chetga chiqish bilan sodir etilgan deb malakalashga imkon bermaydi. Agar zaruriy mudofaa chegarasidan chetga chiqishning oqibatida tajovuzchining o‘limi yuz bersa yoki unga og‘ir tan jarohati yetkazilsa, u holda mudofaalanuvchi mos holda JK 100- va 107-moddalari bo‘yicha jinoiy javobgarlikka tortilishi lozim. JK ning ushbu moddalari bo‘yicha zaruriy mudofaa chegarasidan chetga chiqishda malakalash, shuningdek, u yoki bu jinoyatning malakalovchi alomatlari mavjud bo‘lganda ham o‘tkazilishi lozimligini unutmaslik lozim. Jumladan, «zaruriy mudofaa chegarasidan chiqib odam o‘ldirish Jinoyat kodeksi 97 - moddasi 2-qismining «a, b, d, j, r, s» bandlarida ko‘rsatilgan holatlarda sodir etilgan hollarda ham Jinoyat kodeksining 100-moddasi bilan tavsiflanishi lozim» 1 va JK 107-moddasi bo‘yicha ham shunday malakalanish o‘tkazilishi kerak. Tergov va sud organlari, shuningdek, «zaruriy mudofaa chegarasidan chiqib, sodir etilgan qasddan odam o‘ldirish, qasddan og‘ir yoki o‘rtacha og‘ir tan jarohati yetkazish jinoyatlarini kuchli hayajonlanish holatida yuz bergan odam o‘ldirish, og‘ir yoki o‘rtacha og‘ir tan jarohatlari yetkazish jinoyatlaridan farq qila bilishlari kerak. Bu yerda shuni nazarda tutish 1 Қаранг: Ўзбекистон Республикаси Олий суди Пленумининг 1996 йил 20 декабрдаги «Ижтимоий хавфли тажовузлардан зарурий мудофаа ҳуқуқини таъминловчи қонунларнинг судлар томонидан қўлланилиши ҳақида»ги 39-сонли қарори, 9-банд. – 79-б. 400 kerakki, kuchli ruhiy hayajonlanish oqibatida sodir etilgan jinoyatlarda jabrlanuvchiga zarar yetkazish himoyalanish maqsadida bo‘lmaydi, demak, zaruriy mudofaa holatida ham yuz bermaydi. Bundan tashqari, jabrlanuvchining xatti-harakatlari tufayli to‘satdan yuz bergan ruhiy hayajonlanish jinoyatlari (Jinoyat kodeksining 98-, 106-moddalari) xuddi shunday hayajonlanish ta’siri ostida vujudga keladi, zaruriy mudofaa chegarasidan chiqib sodir etilgan jinoyatlar uchun esa bunday belgi bo‘lishi shart emas. Agar himoyalanuvchi to‘satdan yuz bergan kuchli ruhiy hayajonlanish oqibatida zaruriy mudofaa chegarasidan chiqsa, ayblanuvchining harakati Jinoyat kodeksining 100- yoki 107-moddalari bilan tavsiflanishi kerak» 1 . Shaxsning harakatlarida zaruriy mudofaa chegarasidan chetga chiqish malakalanganda huquqni muhofaza qilish organlari faqat umumiy ifodalash bilan cheklanmasligi lozim. Zaruriy mudofaa chegarasidan chetga chiqish mavjudligi to‘g‘risidagi xulosa ishning muayyan holatlariga asoslanishi lozim, bunda «himoyaning hujum xarakteri va xavflilik darajasiga butunlay nomuvofiq ekanligini anglatuvchi» 2 xulosa, albatta, ko‘rsatilishi lozim. Yüklə 3,11 Mb. Dostları ilə paylaş:
|