Hatasız Düşünme Sanatı
Yüklə 1,04 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
ORTALAMAYA GERİLEME
Doktorların, danışmanların, koçların ve psikoterapistlerin şüpheli başarıları... Adamın sırt ağrıları bir azalıyor bir azıyordu. Kendisini genç bir ceylan gibi hissettiği günler de oluyordu, neredeyse hareket bile edemediği günler de. Durum böyle olduğunda – ne mutlu ki bu günler çok sık yaşanmıyordu– karısı onu kiropraktik uzmanına götürüyordu. Ertesi gün kendisini hep daha iyi hissediyor, gittiği terapisti herkese tavsiye ediyordu. Daha genç ve hatırı sayılır bir golf handikapına sahip (ortalamada 12) başka bir adam, benzer şekilde büyük sözlerle golf hocasını övüyordu. Ne zaman berbat oynamaya başlasa profesyonel golfçudan birkaç saat ders alıyor ve bir sonraki seferde vuruşları acayip düzeliyordu. Tanınmış bir bankada yatırım danışmanı bir diğeri, bir tür yağmur dansı icat etmişti; bunu, borsadaki performansı koyu kırmızı bölgelere düştüğünde tuvalette yapıyordu. Kendisini o an ne kadar saçma bir halde bulsa da, bu dans ona gerekli görünüyordu: Borsadaki başarısı dans sonrasında kanıtlanabilir şekilde düzeliyordu. Bu üç adamın ortak noktası yanlış sonuç çıkarmalarıydı: Ortalamaya gerileme yanılgısı. Diyelim ki yaşadığınız bölgede soğuk hava şu an ölçülen en düşük değerlere ulaştı. Büyük olasılıkla hava ileriki günlerde ısınacak, mevsim normallerine doğru yükselecektir. Aynı şey aşırı sıcaklar, kuraklık ve yağmur dönemleri için de geçerli. Hava olayları ortalama değerlerin altında ve üstünde olacak şekilde dalgalanır. Aynı şey kronik ağrılar, golf handikapları, borsa performansları, aşkta şans, kişisel huzur, mesleki başarılar, sınav notları için de geçerli. Uzun lafın kısası, sırt ağrıları işin içinde kiropratik uzmanı olmasa da büyük ihtimalle azalırdı. Golf handikapı ek ders almadan da dalgalanıp tekrar 12’ye otururdu. Ve yatırım danışmanının başarısı “yağmur dansı” olmadan da ortalamaya doğru çıkış gösterirdi. Aşırı hareketler daha az aşırı hareketlerle yer değiştirir. Son üç yılın en başarılı hisse senedi gelecek üç yılın en başarılı hisse senedi olacak değil. Birçok sporcu, gazetelerin ana sayfalarına çıktıklarında bu yüzden korkar: Gayriihtiyari de olsa bir sonraki karşılaşmada aynı rekor başarıları gösteremeyeceklerini sezerler –elbette bunun ana sayfayla alakası yoktur; sebebi, başarılarının doğal dalgalanmasıdır. İşletmesindeki çalışanların motivasyonunu arttırmak isteyen bir bölüm şefini örnek alalım. Bunun için, çalışanlarının en düşük motivasyona sahip % 3’ünü bir motivasyon kursuna yolluyor. Sonuç ne olur? Bir sonraki sefer motivasyon değerlerini topladığında bu kişiler artık en alt %3’e dahil olmayacaktır –onların yerine başkaları o alanda olacaktır. Kurs işe yaradı mı? Söylemesi zor, çünkü bu insanların berbat motivasyonu eğitim olmadan da onların kişisel ortalamasına gelecekti. Depresyon nedeniyle hastaneye yatırılan hastalarda da durum benzerdir. Genellikle hastaneden ayrıldıklarında daha az depresif durumda olurlar. Ancak hastanede yatmalarının tamamen faydasız olması da gayet mümkündür. Bir örnek daha: Boston’da en kötü sınav derecelerine sahip olan okullar masraflı bir destek programına tabi tutuldu. Ertesi yıl bu okullar artık en alt seviyelerde değildi –devlet denetim merciinin ortalamaya doğru doğal gerilemeye değil destek programına atfettiği bir düzelmeydi. Ortalamaya gerilemeyi göz ardı etmek feci sonuçlar doğurabilir: Örneğin öğretmenler (ya da idareciler) böylece cezanın övgüden daha etkili olduğu fikrine varır. En iyi sınav sonuçlarını elde eden öğrenciler övgü alır. En kötü notları alanlar ise ayıplanır. Bir sonraki sınavda büyük olasılıkla başka öğrenciler –sırf rastlantı hesabına dayanarak– en üst ve en alt sıralarda olacaktır. Bunun üzerine öğretmen şu sonuca varır: Ceza işe yarar, övgü zarar verir. Bu yanlış bir sonuçtur. Sonuç: “Hastaydım, doktora gittim, şimdi sağlıklıyım, yani doktorun faydası oldu” ya da “şirket kötü bir yıl geçirdi, bir danışman aldık, şimdi durum normal” gibi cümleler duyarsanız, işin içinde ortalamaya gerileme yanılgısı olabilir. |