Hayot faoliyati

II.7. Changga qarshi kurash chora-tadbirlari

Chang kasalliklarining oldini olish maqsadida quyidagi chora-tadbirlar amalga oshiriladi:

1. 
   qonuniy tartibdagi choralar;
   

2. 
   changning hosil bo'lishi va tarqalishiga qarshi chora-tadbirlar;
   

3. 
   shaxsiy muhofaza chora-tadbirlari.
   

O'zbekiston Respublikasi mehnat qilish qonunlari Kodeksiga asosan, ishlab chiqarish changlarining ta’siri bo'lishi mumkin bo'lgan ishga kirishdan oldin tibbiyot ko'rigidan o'tkaziladi. O'pka sili va uning o'pkadan tashqaridagi turlari, yuqori nafas yo'llari va bronxlar kasalligi, yurak-tom ir tizimining organik kasalliklari va boshqalar bilan og'rigan kishilar changli ishlarga qabul qilinmaydilar.

20 yoshgacha bo'lgan shaxslar changli ishlarga qo'yilmaydilar, chunki pnevmokonioz yoshlarda tezroq rivojlanadi va kattalardagiga nisbatan og'irroq o'tadi.

U m um an sanoat korxonalari, xonalari va sexlari havo m uhitidagi changlar bu zonalarda ishlayotganlar sog'ligiga xavf solmasligini ta’minlash maqsadida chang miqdorining yo'l qo'yiladigan oxirgi darajasi (YQOD) sanitar-gigienik m e’yorlari belgilangan hujjatlar mavjud. Eng ko'p tarqalgan va xavfli changlarning YQOD i SN 245-71 va GOST 12.1.005-76 «Ishchi zonasining havosi. U m um iy sanitariya-gigiena talablari» da keltirilgan. Eng zararli changlarga eng past miqdor belgilangan (4-jadval). Jadvaldan ko'rinib turibdiki, tarkibida 70% dan yuqori

44

kremniy (II) oksidi bo'lgan changlar uchun YQOD I m g/m dan oshmasligi kerak. Kamroq zararli changlar uchun u kimyoviy tarkibiga qarab 2 dan 10 m g/m atroflda bo'ladi.


Ba’zi bir changlaming yo‘I qo'yiladigan oxirgi darajasi

		4-jadval
Moddalarning nomi	YQOD	Xavflilik
Alyuminiy va uning qotishmalari	m g/m 3	sinfi
(alyuminiyga hisob qilganda)	2	4
Alyuminiyning dezintegratsiya
ko'rinishdagi oksidi
(glinazem, elektrokomnd, monokorund
bo'Iishiga qaramay)	4	4
Kremniy saqlovchi changlar:
a) kristall kremniy (II) oksid,
kvars, kristobalit, tridimit,
changda ular 70% dan yuqori	1	3
b) tumansimon aerozolli ko'rinishdagi
am orf kremniy (II) oksidi,
changda u 70% dan yuqori bo'lganda	1	3
d) tumansimon aerozolli ko'rinishdagi
am orf kremniy (II) oksidining
marganets oksidlari bilan aralashmasi,
ularning har biri 10% dan ortiq	1	3

5. 
   kristall kremniy (II) oksid changda 1 0 dan 70% gacha bo'lganda (granit, shamot, slyuda xomashyo, ko'm ir, tog'
   

jinsining changi va boshqalar

2

4

4. 
   kristall kremniy (II) oksid changda 2 dan 10% gacha bo'lganda (yonadigan slanetslar, ko'mir, tog' jinsi, tuproq
   

changlari va boshqalar)	4	4
O'simlik va hayvon mahsulotlarining
changi: 10% dan ortiq krem niy (II)
oksid aralashganda (kanop, paxta,
zig'ir poyasi, jun, momiq va boshqalar)	2	4
2 dan 10%.gacha kremniy (II) oksidi
Aralashsa	4	4

45

Changning hosil boMishi va tarqalishiga qarshi kurashda texnologik chora-tadbirlar eng samarali boMadi. Bunda qoMda bajariladigan ishlar avtomatik usullarga o‘tkaziladi, jihozlarning zich yopilganligi oshiriladi, m a’lum masofadan turib boshqarish tizim i joriy etiladi.

M ashinasozlik sanoatida quymalarni qum oqimi bilan tozalashni suv sochmasi bilan aralashtirish yoki suv bilan tozalashga alm ashtirish, kislotalar yordam ida tozalash silikoz xavfini butunlay yo'qotadi. O 'tga chidamli mahsulotlar sanoatida kvars va dinas ashyolarini magneziyga almashtirish tufayli silikozning yuzaga kelish imkoniyati kamayadi. Ba’zi bir ishlab chiqarishlarda poroshoklar o'm iga m ahsulotlarni donalar va pasta shaklida ishlab chiqarish chang ajralish jarayonlarini keskin kamaytiradi yoki butunlay yo'qotadi.

Shaxsiy muhofaza qurollari—respiratorlar, toza havo yuborib turiladigan maxsus shlemlar va skafandrlar texnologik va boshqa tavsifdagi eng asosiy um um iy choralar bilan ish xonasidagi havoning changliligini pasaytirish imkoni bo'lmagan hollarda qoMlaniladi. «Lepestok» respiratori (4-rasm) keng tarqalgan bo'lib, bunda nafas olinadigan havo maxsus sun’iy toladan to'qilgan (FPP) qatlam i orqali filtrlanadi. U juda samarali bo'lib (respiratorda ishlatilgan gazmol turiga qarab 98 dan 99,9%), nafas olishga deyarli qarshilik qilmaydi (2—3 mm suv ustuni), yengil va foydalanishga qulay.

Boshqa respiratorlarda filtr orqali faqat nafasga olinadigan havo o'tadi, chiqarilgan nafas maxsus klapan orqali chiqadi. Shunday respiratorlardan eng yaxshisi «Astra-2» (4-rasm), unda ham filtrlovchi gazmol sifatida FPP xizmat qiladi. Ba’zi bir ishlarda

46

masalan, qum oqimi bilan tozalashda, shlyomlarskafandrlar yoki kostyumlar qo‘llanilib ishchilarning nafas olish zonalariga toza havo yuborib turiladi. Toza havo maxsus shlanglar orqali shlyom tagiga yuboriladi, shlanglar belga bogManadi va berilgan havoni miqdorini boshqarish uchun klapanga ega bo'ladi.

4-rasm. Respirator turlari.