Hayot faoliyati

0	0	soat
0	0	Shamol		butunlay	sezilmaydi.
				Trubalardan		chiqayotgan		tutun
				vertikal	ko'tarilmoqda

271

jadvalning davomi


1. 0,9 3,,24 Tinch Trubadan chiqayotgan tutun qisman bir tomonga og‘adi

2. 
   2,48,64 Yengil Odam yuziga yengil shabada seziladi.
   

shabada Daraxtlarbarglarida shitirlash eshitiladi.

2. 
   4,415,84 Kuch­ Daraxtlarning novdalari va barglari
   

siz tinm ay harakat qila boshlaydi, shamol Osilgan bayroqlar hilpiraydi

4. 
   6,724,12 0 ‘rta- Daraxtlarning ingichka novdalari va cha shoxlari harakatga keladi. Shamol
   

kuch- yerdagi xas-xashaklarni ko‘tarib dagi to ‘zg‘itadi

5. 
   9,333,48 Kuchay- Ingichkaroq daraxtlarning tanalari gan egila boshlaydi. Dengizlarda kichik
   

shamol to ‘lqinlar paydo boMadi va suv

yuzida ko'piklar hosil bo‘ladi

6. 
   12,343,3 Kuchli Daraxtlarning yo‘g‘onroq shoxlari shamol ham tebrana boshlaydi. Telefon simlari guvillab ovoz chiqaradi.
   

Dengizlarda toMqinlar kattalashadi

7 13,5 55,8 Juda Daraxtlarning tanalari harakat lana kuchli boshlaydi. Odamlarning shamolga

shamol qarshi yurishi qiyinlashadi. Dengizlarda ko'pikli to‘lqinlar paydo bo‘ladi


8 18,9 68,4 0 ‘ta Daraxtlarning shoxlari sina kuchli boshlaydi. Shamolga qarshi yurish

shamol juda qiyinlashadi. Dengizlarda

toMqinlar balandlashadi va uzunlashadi

9. 
   22,6 79,4 BoMon Binolarning tomlari va ba’zi joylari yemiriladi. Daraxtlar egilib sinishi
   

		boshlanadi.	Dengiz	kuchli
		to ‘lqinlanadi.	ToMqinlar	to‘ntarila
10 26,4		boshlaydi
	95	Kuchli Binolarning	ko‘pchiligi	anchagina

bo‘ron zararlanadi. Daraxtlar sinadi yoki ildizi bilan yulinib chiqadi. Dengiz toMqinlari juda kattalashib ketadi.

272

14. 
    43,8 157,68 Juda Y o'lida uchragan ham m a narsani kuchli buzib yuboradi
    

dovul

15, 48.6 174,9 O 'ta Y o'lida uchragan ham m a narsani

16, 53,3 192,6 kuchli buzib yuboradi

17 58.6 210,96 dovul

undan undan

ortiq ortiq

Shamollar kuchi 1806-yilda Angliyalik admiral Bofort tom onidan taklif qilingan 12 balli shkala bo'yicha belgilanar edi. 1946-yilda 12 nchi bal uchun bo'ronning oltita bo'lim i kiritildi va bu shkalaga Xromov va M om ontovlar tom onidan m etr birliklarida aniqlik kiritildi va bu Butun dunyo obi-havo xizmati tashkilotlari tom onidan qabul qilindi^>

Hozir shu shkaladan foydalaniladi va u 20-jadvalda berilgan. Dovullar yetkazgan zararlarni aniqlash injenerlik hisoblarida bu

shkala talabiga javob bermaydi. Atlantika okeanida tezligi 245,5 km /soatni tashkil qiladigan dovullar tez-tez bo'lib turadi. Bundan katta tezlikdagilari, ya’ni 402 km /soat va hattoki 644 km /soatga yetgan dovullar uchragan. U yurm a harakat hosil qiluvchi bo'ronlarning tezligi tovush tezligidan oshib 1200 km /soatni tashkil qilgani m a’lum.

Uyurma dovullar (bular siklonlar deb ataladi, tropik va ichki siklonlarga bo'linadi) bu havoda konussimon aylanma harakat hosil qilib, bu aylanma harakat shimoliy rayonlarda soat strelkasiga teskari va janubiy rayonlarda soat strelkasi bo'yicha bo'ladi. Tropik bo'lm agan kengliklarda paydo bo'lgan va rivojlanayotgan siklonning kengligi boshlanishida taxminan ming kilom etrlar atrofida bo'lsa, rivojlangandan keyin uning o'rtalarida bir necha ming kilometrni tashkil qiladi va shamol tezligi 6—8 ballni tashkil

273

qiladi. Shamol tezliklari o ‘ta kuchli bo‘ronlardan quturgan b o‘ronlargacha bo'lishi mumkin. Tropik siklonlar tropik m intaqalarda vujudga kelib, uning o‘rtacha kengligi bir necha yuz kilometrni va balandligi 6—15 km ni tashkil qilishi mumkin.
Siklonning m arkazida havo bosimi nihoyatda past kuchsiz shamol va past suzib yurgan bulutlardan tashkil topadi. Bu qalin bulutlar bilan o‘ralgan bo'ladi va bu o‘ram quturgan bo'ron tezligida aylanma harakat qiladi. Atlantika okeanida hosil bo'ladigan tropik siklonlar «quturgan bo'ronlar» (uragan) va Tinch okeanidagilari «to'fonlar» (tayfunlar) deb yuritiladi.


Dovul—shamolning kuchi 12 ballga yetadi. Uning tezligi 32 m /sek dan ortiq bo'ladi. U o 'z yo'lida uchragan ham m a narsani yemirib buzib yuboradigan kuchga ega. Dovul kuchini bir necha term oyadro qurolining portlash kuchiga tenglashtirish mumkin. AQSh gidrometeorologiya xizmatining 1900— 1950-yillardagi statistika m a’lumotlarida ko'rsatilishicha, quturgan bo'ron kinetik energiyasi markazidan 160 km radius bo'yicha 151—188 Mt yadro zaryadining portlash quw atiga teng bo'lgan. Xalq xo'jaligi binolari va qurilishlariga dovullarning ta ’siri zilzilalar ta’siridan kam emas. B unda shuni ham aytib o'tish kerakki, yer silkinishi 10 yilda bir m arta bo'lishi mumkin. Q uturgan bo'ronlar yiliga bir necha marta bo'ladi. Shuning uchun qutirgan bo'ronlar tabiatning eng katta q uw atli kuchi sifatida tan olinadi.