HəBİBƏ RƏŞad qızı allahverdiyeva

Tədqiqatın metodoloji əsası. Naxçıvan teatrında səhnəqrafiyanın inki-
şafını müxtəlif elmi yanaşma prinsipləri ilə izləmək və onu qiymətləndir-
mək mümkündür. Biz pyes – rejissor – səhnə tərtibatı üçbucağının vəhdəti-
nin elmi-nəzəri əsaslarını tədqiqatımız üçün əsas götürmüşük. Belə yanaş-
mada həm nəzəri, həm də təcrübi prinsiplərə üstünlük verilir ki, bu da təd-
qiqatın metodoloji əsaslarının elmi xarakterini gücləndirir. 
Metodologiya əsasında elmi prinsiplər durur. Dramaturq, rejissor və 
rəssam birliyi üçbucağının vacib bir atributu kimi aktyorun səhnə davranı-
şının dəqiqliyi əsas götürülür. Tədqiqatın metodoloji əsasında bu yanaşma-
nın başlıca yaradıcılıq xüsusiyyətlərinə yönəldilən elmi-nəzəri baxış du-
rur. 
Tədqiqatın sərhədləri. Tədqiqatın xronoloji sərhədləri bir əsrdən artıq 
dövrü – 132 illi əhatə edir. Naxçıvan teatrının səhnə tərtibatının inkişafı 
geniş bir zaman kəsiyində (1882-2014) araşdırılılmış, onun estetik səciyyə-
ləri, poetika göstəriciləri təhlilə cəlb olunmuşdur. 
Tədqiqatın elmi yeniliyi. Tədqiqatın obyekt və predmetinin dəqiq təyi-
natı dissertasiyanın elmi yeniliyinə meydan açır. Araşdırmada teatrın ya-
radıcılıq üslubunun bütövlüyü, eyni zamanda kollektivin yaradıcılığında 
müxtəlif dövrlərdə dominant rol oynayan estetik tərtibat prinsipləri əsas 
götürülüb. Təhlil-araşdırma aşağıdakı elmi kriteriyalar əsasında aparılıb: 
- səhnəqrafiyada romantik teatr estetikasının əsas bədii təcəssümündə 
forma və məzmun prinsiplərinin qorunması; 
- realist teatr estetikasının əsas səciyyələrinin səhnəqrafiyada bədii-este-
tik həllinin vacib yaradıcılıq şərtləri; 
- lirik-psixoloji üslubun tələb etdiyi çağdaş səhnə tərtibatının əsas ifadə 
vasitələri və onun rəng-kompozisiya həllində fəlsəfi dərinlik; 
- avanqard səhnəqrafiya estetikasının başlıca ifadə vasitələrinin Naxçı-
van teatrında təcəssümünün əsas bədii-estetik xüsusiyyətləri. Avanqardiz-
mə əsaslanan ifadə vasitələrində milli kolorit axtarışları. 
Həmçinin, bu şərti dörd bölgünün əsas estetik səciyyələrinə, formalaş-
mış bədii poetika prinsiplərinə əsaslanmaqla hər rəssamın fərdi üslubunun 
başlıca özəl, fərdi mahiyyətli sənətkarlıq cəhətlərinə elmi-nəzəri qiymət 
verilib. Belə yanaşma prinsipi dissertasiyanın elmi yeniliyini müəyyənləş-
dirən əsas xüsusiyyətlərdəndir. 
Çağdaş dünya teatrında səhnə tərtibatı tamaşanın vacib atribut-obrazı 

---

8 
kimi qəbul olunur. Naxçıvan teatrında da bu prinsip vacib sayılır və həmin 
istiqamətdə müəyyən sənətkarlıq prinsipləri formalaşıb. Dissertasiyada hə-
min məsələyə xüsusi diqqət yetirilib ki, bu da elmi yeniliyin başqa bir təza-
hürünün əlamətidir. 
Ayrı-ayrı tamaşalara verilən bədii tərtibatın obrazlı həlli, həm də tama-
şanın fəlsəfi-psixoloji məzmunu, janr prinsipləri, rejissorun səhnə əsəri 
üçün müəyyənləşdirdiyi ali məqsədlə vəhdətdə olmalıdır. Dissertasiyada 
bu yaradıcılıq vəhdətinin elmi-nəzəri əsaslara söykənməsi və təhlil prinsi-
pində əsas istinad nöqtələrindən olması da tədqiqatın elmi yeniliyi kimi də-
yərləndirilə bilər. 
Bədii tərtibat özlüyündə nə qədər gözəl, cazibədar, fikir baxımından tu-
tumlu olsa da, ilk növbədə rejissorun ideyasının bədii təcəssümünə və akt-
yorların sərbəst səhnə davranışlarına, hadisələrin psixoloji mahiyyətinə 
xidmət etməlidir. Naxçıvan teatrında səhnəqrafiyanın inkişafının təhlil 
prinsiplərində göstərilən vacib sənətkarlıq şərtləri əsas götürülüb və belə 
yanaşma yenilik kimi səciyyələnib.