Heftruz л &1 's s L b e h r u z h ə q q I TÜrk deyiMLƏRİ

Kor  nə  istər  iki  göz,  biri  əyri,  biri  düz  -   istədiyim  yar 
idi,  yetirdi pərvərdigar.
Kor nə  istər iki göz,  biri əyri, biri düz (288,  s. 115).
Kor ölər,  adı  qalar  badamgöz  -  bir  adamı  öləndən  sonra 
şişirtmək.
3 2 4
Türtjdeymhri
Kor peşiman-  gəldiyinə peşiman olmaq.
Anam kor-peşiman yenə Qazaxıstana qayıtdı (105,  s.17).
Kor peşiman geri  qayıdarmış (148,  s,55).
Kor şeytana lənət -p is fikirdən daşıııdırmaq.
Kor şeytana deyib oldu Nəsiro  yar,
Eylordi N əsir bu sözü hər bəzmdə  tokrar (72,  c.III,  s.264).
Kor  tutduğunu  buraxmaz  -  bir  adam  öyrəşdiyi  pis  işi 
əldən verə bilməz.
Kor  tutduğunu  buraxmaz  məsəli  mocibiııcə,  öz  vəhşiyanə 
hərəkətlərini  daha  da  şiddətləndirmək  və  xəlqi  fişar  altında 
qoymağı  bizim  bitərəfimə  nəsihətlərimizi  qəbul  etməyə  tərcih 
verdilər (288,  s.392).
İnsan  olan xəncər belinə taxmaz.
Amma heyf,  kor tutduğun buraxmaz (306,  s.34)
Korun- korun yanmaq -  içəridən yanmaq.
H əsrət alovlanır neçə baxışda,
Ürək koran-korun yanır,
Göynəyir (167,  s. 120).
Kor yuxu  - otalot,  qəflət yııxusu.
Çıraq  yandır,  ocaq  qur,
Kor yuxudan  bircə dur  (H.Sahir).
Kov- hesab.
Lap  ciddi,  çünki  sənin  o  sayaq  məni  yıxmağın  kov  deyil 
(1,  s. 168).
Kovxanı  gör,  kəndi  çap-  bir  yerin  başçısı  ilə  əlbir  olub 
oranı  soya bilərsən.
“Kovxanı  gör,  kəndi  çap”  məsəlini  əzbərdən 
bilən 
əmiuşağını  xatırladı  (2 5 3 ,  s.326).
Köçün sürmək -  ömür sürmək,  ömrü başa çatdırmaq.
O  məşhur  teleqramı  vuran  adam,  köçünü  sürüb,  dünyadan 
getməsəydi...  (142,  səh.  144).
Köhnə  bazara  təzə  nırx  qoymaq  -   köhnə  dəyərlərə 
hörmət etməmək, hər şeyi  dəyişmək.
Bu təzə gəlin təzə nırx  qoyanda köhnə bazara,
...Ana dözəmmedi (328,  s.303).

‘Behruz  J-hqqi
T ur^dafim hri
Köhnə bazara təzə nırx qoymaq olmaz (9,  s. 17).
Köhnə  beyin  -   qoca,  yaşlanmış,  m ədəniyyət  s a h ə s i n d ə  
zamanın  istəyindən geri qalmaq.
Hələ  sən köhnə beyinsən, hələ sözə  quş eyləmirsən,
Savadın  yoxdur,  bu  m ətləbləri  huş  eləm irsən   ( 1 6 8 ,  
səh.  270).
Köhnə çuval - həyat,  dünya.
Ey  şeyx,  sual tərkini qıldın  qıl,
Bu köhnə çuval tərkini qıldın qıl!
Köhnə  dağarcnğı  tumaş  yerinə  qoymaq  -   gözdən  p ə r d ə  
asmaq.
Köhnə  dağarcığı tumaş yerinə,
Aşıq Ələsgərə satma, heyifsəıı (32, c.II,  s.17).
Köhnə dağarcıq -  dərdə dəyməyən bir zad.
Köhnə  dağarcığı tumaş yerinə,
Aşıq  Ələsgərə  satma,  hayıfsan (14,  səh.  206).
Köhnə dərdin  qövr eləməsi -  köhnə dərdin  təzələnməsi.
Ax  gözəl  Azərbaycan  vətənim,  harda  qalmısan?  Böyük 
yazıçının  ürəyində qövr etmiş köhnə dərdi  idi  (197).
Köhnə  hamam,  köhnə  tas  -   yəni,  əvvəlki  zamanlar  kim i 
qamınsuzluq.
Fəqət məəltəəssuf,
Köhnə  hanıam,  köhnə tas.
Yaltaqçı  məmurlar,  rus  konsullarının  başmağmı  təmizlə­
məklə  məmuriyyət  alan  alçaqlar  iş  başından  qovulmamışlar 
Sohlidir.  hələ  bəlkə  ən  mühüm  məmuriyyətlərə  də  göz  dik­
mişlər ((55,  № 2).
Köhnə  xərmənləri  sovurmaq  -   köhnə  işlərm,  sözloriıı, 
ənənələrin dalınca getmək.
Amma  mən  onu  deyirəm  ki,  köhnə  xərmənləri  sovur- 
maqdansa,  təzə sözləri ortaya qoymaq  lazımdır (195,  səh.  35).
Köhnə  kiillük  eşələmək/  köhnə  palan  içi  tökmnk- 
lazımstz yerə köhnə  haqq-hesabları təzələmək.
Kim  isə  hacının  keçmişini  qurdaladı,  köhnə  küllükləri 
eşələdi (  M.Cəlal).
326
ÜSefirwr,
ä S L
Köhnə  qabala  açmaq  -  keçmişdə  baş  verən  xətaları  üzə 
çəkmək.
Köhnə qapı həman daban/ köhnə  hamamdı  köhnə  tas  -
heç bir şey dəyişməyib.
Hə de görüm nə oldu bəs,  ay balam iddiaların,
Tutmuş idi  yeri,  göyü nalələrin,  nəvaların,
Köhnə qapı  həmaıı daban,  mən deyən oldu, olmadı  (267). 
Köhnə qurd - təcrübəli adam, hiyləgər.
Köhnə  palan  içi  tökmək  -   keçmişdə  baş  veroıı 
xoşagəlməz işləri yada salmaq.
Hampa Qüdrət, mən demədim ki, gələk burda köhnə palan 
içi  tökək (77,  səh.  17).
Köhnə yaranın  qövır eyləməsi -  dərdin  təzələnməsi. 
Köhnə  yaram qövr eylədi təzədən,
Təbib  neştər vurdu yara dəyməmiş (32,  с. 11,  s. 12).
Köhnə yaraya duz səpmək -  dərdini  təzələmək.
E)uz səpsən köhnə  yarama,
Yaram gülsün, duzun  gülsün (260,  s.86).
Kökdən  kasıb, ya  «sifr kasıb» - əzəldən  kasıb,  ən  yoxsul
insan.
Qurbanidən  (Təbrizin  Eynalı  ətəyində  yer  adı)  üstə, 
hamısı  kasıbdı,
Uşaqlarının  başını  bit-sirkə basıbdır,
Sübh  hay  düşürü kəbla İman özün asıbdı,
Hər dərdi-bəla gəlsə, dözər, bu  bala  tnəmbelı.
Kökəlmisən  su  iç  -  kökəlmək  hirslənmək  mənasındadır. 
Hirsləıımisənsə,  su  sənin  hirsini söndürər.
Köksü  gen  -  ürəyi  açıq,  böyük qəlbli.
Dəniz  kimi  tükəmmoz,  dəniz  kimi  köksü  gen  (Z.Xəlil, 
s. 140).
Kökünü  qazmaq  -  bir  şeyin  axmnadək  yemək,  birinin 
həyatını əlindən  ulnıaq
Dallarını  salma,  kökünü qazma,
Özgə baltasına sap olma, dayan (H.Düzgün).
327

72
В е/аш
Ш
.
Kölgə  salmaq  -  işinin  əhəmiyyətini  azaltmaq,  yoxsul­
lardan himayə etmək.
Nə ktitləvi  surətdə  edam edilmək və  nə  də  rəhmsiz zülmə 
qəddarlığa  məruz  qalmaq  azırbaycanlıları  sarsıda  bilmədi.  B u 
şanlı  ölkənin  yaralı  sinəsi  üzərində dar ağacları  qurdular.  Bu  dar 
ağacları  qızıl  qana  bələnmiş  bu  torpağın  üstünə  uzun  kölgələr 
saldı (153,  s.7).
Canım qurban ədalətli insana,
Adil olan kölgə salar hər yana (159,  səh.  69).
Kölgəsindən keçmək -  hesaba qoymamaq.
Var günündə gəlib yeyib  çərlər,
Yox günündə qohum-qarclaş yad olar (32,  c.II,  s.38).
Kölgəsindən qorxmaq/ürkmək-  ürəksiz, çox qorxaq.
Falçı  ağzına baxan,  kölgəsindən qorxar ( 332,  səh.  147).
Kölgəsində  yatmaq  --  birinin  yaltaqlığını  etmək,  birinin 
himayəsi ilə  əli pula,  çörəyə  çatmaq.
M ənsəb üçün onun-bunun kölgəsində  yatanlar,
Namusunu,  vicdanını  bir çörəyə  satanlar (Mirzə).
Kölgəsiylə  danışmaq  -   ruhi  xəstəliyə  düşmək,  tənhalıq 
rəmzi.
Bilməyirdim,  bir gün olar,
Öz kölgəsiylə danışar insan («Bir gün  payızda»,  səh.  45).
Kölgəsi uzanmaq- qocalıb,  divar başının  günü.
Oğlum,  mən  bir  batan  güııəın,  gündüzdən-  gündüzü 
kölgələri  uzadıram (204,  s 25).
Kölgəsi  üstündən əskik olmamaq- himayəsində olmaq.
Allah-təala  siz  tək  üləmanın  sayəsini  bizim  üstümüzdən 
əskik eləməsin (195,  c.II,  s.35).
Kölgəsiz -  xalqa fayda verməyən,  xalqa acımay an.
Xalqa ağlamayan,  xalqa gülməyən,
Kölgəsiz olandan nə zəhləm gedir (88,  səh.  50).
Kölgəsiz ağac-  heç kəsə  xeyri dəyməyən.
Bənzisən bir ağaca meyvəsi yox, kölgəsi yox (168,  s.846).
328
Be/iruz  yfajtfi
Kömür kimi olmaq -- ümumiyyətlə, ətin və  ya insanın  lap 
yanmasını  və  ya dərman,  zəhərlənm ək nəticəsində  kül  olmasını 
kömürün qaralığına bənzədirlər.
Əranmın  ölüsünü  əslə həli  iki  polislə  qəbri stana  apardılar. 
Anası  oğlunun  kömür kimi  qaralmış  ölüsünü  tanıya bilmədi  (30, 
№ 27,  səh. 2).
Kömür qazana  deyir,  götün  qaradır -öz eybini  bilməyib 
başqasında eyib  axtaran.
Könlü  balıq  istəyənin  quyruğu  sııda  gərək  --  bir  iş
görmək  istəyən gərək çətinlikdən qormaya.
Könlü balıq  istəyənin  quyruğu  suda gərək  (335,  s. 123). 
Könlü  bulanmaq -  qam  qaralmaq.
Könlüm bulanır küçədə cövlanını  görcək,
Nitqim tutulur,  horzəvü-hədyanını görcək  (267,  s.31). 
Könlün  açılması ~ ürəyin şad olması.
Əl yaylığı  açılmaz,
Saçaqları  saçılmaz.
Bu  mənim  sınmış könlüm,
Yar görməsə,  açılmaz (33,  s.160).
Könlü  sıxılmaq  -   yəni  darıxmaq,  həddən  artıq  pis 
fikirlərə  məğlub  olmaq.
Qoynunda yatıbdır gecənin,  sübhün  ümidi,
Bəxtin açılar,  dan yeriı tək könlümü  sıxma (317,  səli.  20). 
Könlün  sınınası/ sönməsi -ürəyi  qırılmaq.
Əl  yaylığı  açılmaz,
Saçaqları  saçılmaz 
Bu  mənim  sınmış  könlüm,
Yar görməsə,  açılmaz (33,  s. 160).
Könlü  sınıq  -   ürəyi  dağlı,  ağır  dərdli,  əzizini  itirmiş, 
vətənini əldən  veı ən mənasında.
Bu dərədən çay gəldi.
Bahar gəldi,  yay gəldi.
Sınıq  könlüm gülməmiş,
Qarabağdan  hay gəldi (38,  səh.  34).
Könlünü ovlamaq -  ürəyini ələ gətirmək.
329

Tur^deyimbri
Könlü talan olmaq -  derdin təzələnməsi.
Xəraba tək boşalıbsan,
N ədən oldun talan, könlüm (32, c.II,  s.42).
Könül almaq -  incitdiyi  adamı razı salmaq.
Əlində yar alması,
Dutubdur yar alması,
Yaxşı olur yar könlün,
Yar yıxıb,  yar alması (33,  s.82).
M inlərcə şəhər,  ya qala almaqdan, əmin ol
Bir  sadə  çoban  könlünü  almaq,  daha  məqbul!  (75,  c.IV,
s.50).
Aşığam nəylən alım,
Əlifi beylen alım,
Küsdürüb yola saldım,
Könlünü nəylən  alım? (33,  S. 138).
Könül gözdən su içər -birini görməsən sevgi ölər. 
Bacısından  çox  az  xatirəsi  olduğuna  görə,  onun  ayrılığına 
o  qədər  də  ürəyi  acımır,  deyər  məhəbbət  gözdə  olar  (292, 
s. 169).
Könül qoymaq -  iradə etmək,  razılıq vermək.
Gündə üç dəst libas olsa,
Könül qoysa,  tikər (168,  səh.  233).
Könül təx ti viran olmaq -  qəlbi qırılmaq.
Yəqindir səndən ayrı şahi-xuban,
Bu könlüm təxti viran oldu sənsiz (142,  s.82).
Könül tikmək - ürəyin almaq, küsənləri barışdırmaq. 
M əslək olam sınıq könül tikənə,
Onda şirin olar bu  həyat məno (273,  s.3).
Könülün pərvazlan ması -  ruhun açılması.
Könül pərvazlandı yarı görməyə,
Qar kəsdi yollan,  boran qoymadı (32,  c.II,  s.9).
Könül vermək -birinə aşiq olmaq.
Başımda nə füsun eylədin bilməm,
Bu gün sənə könül verməyə gəldim (165).
Könül yaxmaq -  ürəyini qırmaq.
330
'Skkjqfbnbri
Şimşək kimi çaxdın da neçin könlümü yaxdın,
Bilməm, niyə  getdin, niyə döndün,  niyə baxdın!  (75,  c.IV,
s.24).
Könül yıxmaq -  birinin evini yıxmaq, ürəyinə dəymək. 
Budur sözüm,  sənə məndən əlam ət,
Könül yıxma, bəli, eylə imarət (150, səh.  20).
Əlində yar alması,
Dutubdur yar alması,
Yaxşı olur yar könlün,
Yar yıxıb  yar alması (33,  s.82).
Kəbə yıxmaq bir günah,
Könül yıxmaq, min qandı.
Bir m əclisə  getməginən, orda dura bilməsən,
Bir könülü yıxmaginən, yıxıb  hörə bilməsən.
Köpəyin iyə  düşəni  tuladan yeyin olar -  tamahkar  adam 
zirək olar.
Köpəyin  iyə düşəni tuladan yeyin olar (335,  s.l 18).
K önəz  adam  -  bir  sözünün  üstündə  dayanan,  haqlı  sözü 
qəbul etməyən.
Köpü  alınmaq -  qarşısı  alınmaq,  qüdrətdən salmaq.
Elin  zəfər marşı  hər gün çalınır,
Qudurmuş  çayların köpü alınır (Vahid).
Köpük kimi -  dəyərsiz.
Köpük  qusmaq  -  acmdan  köpük  qusmaq,  mədənin  boş 
olması.
Köpünü yum  -ağzını  yum,  danışma.
Köpüyünü almaq - qəzəbini azaltmaq, hirsini yatırtmaq. 
Pişə vərinin  inkaredilməz  dəlilləri,  M ircəfər  Bağırovun 
köpüyünü alsa da, içindəki qəzəb odunu söndürə bilmir.
Körpü  altında  dəlik tapıb - bəhanə axtaran, fürsət gəzən. 
Kösövü  tüstülü  olmaq  -  adı  pisə  çıxmaq,  adı  vayqanlı 
olmaq.
Bu  sözü  burda  dedin,  başqa  yerdə  demə..  Onsuz  da 
kösövümüz tüstülüdür (M.Hüseyn).
331

Kötük  kirai  arada  durmaq  -  əl-sıyağı  tutan  yerdə  duran, 
kara gəlməyən.
Nə  kötük  kimi  durmusan,  karsan  nədir,  get  qapım  aç 
(danışıqdan).
Kötük  üstə  çox  cüvürlər  kəsilib  (çox  küplər  yanında 
küzələr sınıb)-  yəni,  çox qocalar yanında cavanlar həlak olub.
Kötüyün üstündə  od yandırmaq ■ nəslini kəsərəm
...Hər yandasan en gəl,  kötüyünün üstündə  od  yandıraram, 
dədəvi belivə  sarıram,  ey kafər (203).
Köynək-köynək  ə t  tökmək  -  bərk  utanmaq,  xəcalət 
çəkmək.
Köynəyi  qaradan  biçilən  -   şanssız,  qarabəxt.  taleyi 
gətirm əyən insan.
Araz sahilində ayrılıq günü,
Köynəyi qaradan biçilən mənərn (264,  səh.  109).
Közmələnən  yaranı  aşlandırmaq  -  yaddan  çıxan  bir 
dərdi təzələmək.
İstəmirəm gözləri yaşlandıram,
Közmələnən yaram  aşlandıram (306,  s.88).
Küçələri ölçmək -  işsizlikdən xiyabanları gəzən.
Küçənin canına düşmək -  avaralanmaq.
Genə  bu  dəli  bambılılar nə  düşüblər küçənin  canına  (195, 
с.II,  s.155).
Kİikü  dadı vermək  -  çox dadlı,  xoşa gələn.
Kül altında od -  zahirdə  sakit, əslində od-alov olmaq.
Kül  altında yüz il qala od sönməz,
İgid  ölürsə  də,  həqq  yoldan dönməz  (“Peyami  no” Təbriz, 
ordebehişt,  1999).
Kıül  başına  -   qarğış  menasında,  acıqla  deyilən  söz,  başın 
yerə girsin.
Fətəli  şahın  nəvəsi  Mücəlliddövlənin  qızı  İsmət  də 
ingilislər  tərəfindən  İrana  qoyulan  şahın  arvadı  olmuşdur. 
ƏbdüLrza,  Məhmudrza  və  Həmidrza  onun  uşaqları  idi.  Bu 
uşaqların  dayələri  M eşəd  qadınlarından  idi.  Tacülmülk  (Şəms, 
M əhəmmədrza,  Əşrəf,  Əlirzanın  anası)  onları  göndərirmiş  ki,  o
Tür^demt&ri
332
birisi  arvadı  vursunlar.  Onlar Rzaxanı  gördükləri  zaman,  qorxub 
qaçırmışlar.  M əhəmmədrzanın  anası  onlara  deyirmiş  ki,  „qor­
xaqlar, Rzanın  ki,  qorxusu yoxdur,  kül başına!  (Fərdust,  səh.  75).
Kül edib göyə sovurmaq -məhv eləm ək, yoxa çıxarmaq.
Ata sərvətindən nə cür barına,
Bir gün də kül edib göyə sovura,
Nə də ki qat-qat artıra (284,  s.311).
Alov tutub  qovrulmuşuq,
Kül tək göyə  sovrulmuşuq (226, №348, 2004).
Külliik sərçəsi -Kifır, baxımsız uşaq.
Kül  tək  göyə  sovııtrmaq  -   hər  şeyin  yoxa  çıxması, 
düşmən,  zalım əli ilə talan edilməsi.
Külünü göyə sovurmaq -  məhv eləmək.
O  da  odur  ki,  burjuyların  külünü  göyə  sovurasan  (148, 
s. 118).
Küp dibində yatm aq -içki  düşkünü,  sərxoş.
Sən  d.ə  mənim  kimi  dərs  oxuyub  qurtarandan  sonra 
başlayacaqsan  İskəııdor  dadaşın  kimi  küplərin  dibində  yatmağa 
(195,  с.II,  s.21).
K üpə  girən  qarı -hiyləgər,  ara vuran,  çoxbilmiş.
Küpünü  doldurmaq  -  fürsətdən  istifadə  eclib  pul 
qazanmaq və  ya fırıldaqla çoxlu var-dövlət ələ gətirmək.
Kür  adam  -  xasiyyəti  ağır,  dalaşqan,  hamıya  pis  nəzərlə 
baxan.
Kürd  çaldıqca börü çingənə oynar deyirlər -  hər kəs öz
adamım tanıyır.
Kürd çaldıqca börü,  çingənə oynar deyirlər.
Bu m əsəldir  ki,  demiş Türkiyə iranlıları (267,  s.287).
Kürdoğlu  küləyi  -   bala,  kiçik  çillənin  axır  günlərində 
Kürdoğlu  dəyirm ana  gedir. 
Çillənin  axırıncı  gecəsi  qayıdan 
zaman küləyə  düşüb  qarm  içinə yıxılır.  Dədəsi  deyir:  Ə gər gecə 
yarısına  qədər ölməsə,  daha ölməz.
Xalqın  inamına  görə,  hər  il  bu  gecə  Kürdoğlu  küləyi 
yağar.  Cənubda yellə  yağan qara külək deyilir.
333

lürjvfayimhri^
Kürək  dil  -dili  uzun,  hər  sözə  hörmətsizliklə  cavab 
qaytaran.
Kürəkən küllükdədir?  ■ nə tələsik iş var ki?
Kürəyə  ə l  vurmaq  -  birinin  dabanım  çəkmək,  təhrik 
eləmək.
M illəti  qəyur..deyə  kürəyinə  əl  vurub  dilini  kəsirlər  bir 
millətin (54,  s.43).
Kürkünə birə düşmək - narahat olmaq, əl-ayağa düşmək, 
qorxmaq.  Kürk qoyun dərisindən tikilən uzun qış geyimidir.
Bilmirəm  bu  kağızlarda  nə  yazılıb.  Dünəndən  kürkünə 
birə düşüb (302, s.31).
Mirzə,  bu  uşaq  gəlibdir,  indi  m ənim  kürkümə  birə  düşüb 
(129,  s. 105).
Kişinin  kürkünə  birə  doldura-doldura  axırda  dəli-divanə 
etm əsinlər (2 5 3 , s.257).
Kürkə  bit daraşmaq -  cocalrııaq, əldən düşmək.
At qəmi,  tut dəmi,
Öz varlığının  qədrini bil
O qədər keçməz oğul,
Kürkümüzə bit daraşar (168,  səh.  377).
Kürlük -  dalaşqan,  davakar,  ağır xasiyyət.
Elə  həmin  gecə  uşaq kürlük  eləyir,  ağlayır,  özünü  öldürür 
(84,  s.457).
Kürsü  altından  boğma  çıxarmaq  -  ürəyində  olanı  açıq 
deməmək.
Biz  Tehranda  hay-küy  salan  ağalara  deyirik:  əgər  sizin 
doğrudan  Azərbaycana  ürəyiniz  yanırsa,  buyurun.  Bu  meydan, 
burada  xalqın  içərisində  çalışıb  öz  fikrinizin  doğru  olduğunu 
isbat  edin.  Daldan  boğma  çıxarmağın  mənası  yoxdur  (246, 
s.248).
Kürt  toyuq  -  evdən  çölə  çıxmayan,  başqaları  ilə  gəl-get 
etməyən.
Kürt yatmaq - tərpənmir, tənbəl.
Kütbaş - ağılsız,  düşüncəsiz, gec başa düşən.
Kütbaşlar -  ağılsızlar,  savadsızlar.
334
rBehruz  Hhqqi
Kütbaşlar deməsin ki,  başa düşmürük səni (264,  səh.  114).
Kütbeyin -səfeh, anlamaz.
Kütbeyin  düşmən mağara axtarır gizlənməyə,
Hər  biri  olmuş  odur  quli-biyabamm  mənim  (“Rübailər 
aləmində” ,  s.123).
Küt getmək - haldan düşmək.
Yorğunluqdan uşaqlar küt getdilər.
Kütü kəsilmək -  çörəyi kəsilmək.
Küy  düşm ək  -bu  qəzet h ər  nöm rə  çıxandan  sonra  hay- 
küy  düşüb  müdiri  gözdən  itib  dalda-bucaqda  daldalanıb  səs- 
küy  yatandan  sonra  yenə  işinə  davam   edərdi  (191,  “A dinə” , 
6 isfənd,  1980).

Twf^tkmnkm
Qabağa  çəkmək -  hörmət qoymaq,  irəli çəkmək.
El səni istəyib  qabağa çəksə,
Ağır ol,  alçağa düşmə dünyada (148,  s.248).
Qabağına ağac qoymaq -  maneə  törətmək.
Öz  istədiyimi  seçəcəyəm,  kimin ııə  ixtiyarı  var  ki,  m ən im  
qabağıma ağac qoysun? (257,  c.I,  s.100).
Qabal  olmaq  -  qabal  fərş  toxumaqda  müşəxxəs  bir 
miqdarın vahididir.
İş  qabal  olmasa,  yatar  fələ,  kişi,  xatircəm  olma  n aəh lə 
(301,  s/76).
Qab  dibi  yalamaq  -  əcnəbilərə  vətəni  satmaq,  varlılara 
yaltaqlıq eləmək,  özgələrin minnətli çörəyini yemək.
“Ədalət  ”  firqəsi  kəndləri  mülkədarların  qabımrı  dibini 
yalayan  onların xainanə məqsədlərinə  xidmət edən kəndxuda  vo 
mübaşirlərdən  xilas  edib  rəyasətin  və  hökumətin  kəndlilərin 
özləri  intixab  etdiyi  kənd  şuralarına  mühəvvəl  edilməsini  tə lə b  
edir (141,  21  noyabr,  1919, 33).
В izim o qüdrətimiz yox çalaq, çapaq talayaq,
bizə müqəddər olubdur qab dibi yalayaq  (168,  s.3).
Şəl ola ingilisə qab yalayan,
Türkmənçay sənədin imzalayan (168,  s.784).
Qab dibi yalayan - öz mənliyini  itirən varlıq.
Təqlid  və  təkrar  bizləri  bacarıq  və  hünər  sıralarından 
qırağa  tullayıb,  süfrə  açan  yox,  bəlkə  qabdibi  yalayan... 
becordibdir (314,  səh.  25).
Qabığında qurumuş ■ yoxsul,  yaman günə  düşmüş.
Qabıqdan çıxmaq - zəhmət ilə yaşamaq,  don əvəz etmək.
O xanımlar «qonaq» gəlib Nyu-Yorkdan, Londondan
İlan  kimi  çıxıb  hər  gün  min  qabıqdan,  min  dondan  (263, 
səh.  356).
Borclarım  verə  bilməməkdən  yana  nə  qədər  cəfalar 
görsələr  də  biyara  işləməkdən  qabıqdan  çıxsalar  da,  yeni
336
'Beftruz  Jfajqi
lür^ıCafimhri
həyatlarından  bir  dərəcə  məmnun  idilər.  Çünki  “Krepostnaya 
prava” denilən əsarətdən xilas olmuşdular (65,  №1,  s.4,  1917).
Qabına  salmaq  -  birinin  yrlan  iddialarını  rədd  edib  cavab 
vermək,  yerində oturtmaq.
O, Milli hökumət ərəfəsində maarif vəziri  olan Biriya  şəm 
paylayanda məni görüncə dedi:  deyəsən sən də  şəm paylayırsan. 
Mən  dedim,  yox  mənim  nəzirim  yoxdur.  Sənin  varsa,  Allah 
qəbul  eləsin.  O,  yollanandan  sonra  bir  daha  dönüb  dedi:  Saldın 
ha.  Bir dənə mənim tələbim (“Biriyanın istintaqnaməsi”).
Qabırğası  qalın 
- 
söz;  əsər  etməyən  insan,  sırtıq, 
gönüqalın  adam.
O vədə ki, gəlin oldun,  qabırğası  qalın oldun (13,. səh.  69).
Qabırğasız  -  arvadsız dolanmaq.
Norveç  qəzetləri  yazırlar  ki,  vəkil  seçmək  üçün  qadınlar 
ixtiyar aldılar.  Əgər ki,  atamız Həzrəti Adəm övrəti  öz qabırğası 
bilirdi  və  hər  yerdə  yanınca  dolandırırdı.  Amma  bu  iş  bizim 
qeyrətimizə  sığışmadı,  dedik:  Qabırğasız  dolanmaq,  kəç
qabırqadan  yaxşıdır (195,  səh.  59(3).
Qablamaq  -  kimsənin  avamlığından  təcrübəsizliyindən 
istifadə  edib ona dəyərsiz bir şeyi baha  qiymətə  satmaq.
Baxıllar müştərinin  ağzına hesablıllar,
T ərəf görürlər ki, xamdı üçolli  qablıllar (168,  s.234).
Qaçanı  qovan  namərddir  -  acizə  zor  demək  kişilikdən
deyil.
Qaçanı  tut,  qalan  ınalınıızdı  - 
bir  zaman  hökumət 
tərəfindən  köçərilər  üçün  vergi  kağızı  göndərilir.  Savadsız 
köçərilər  bu  vergi  kağızını  o  vaxt,  yazıb-oxuya  bilməyən  bir 
adama  aparırlar.  Kağızı  kəllə-taş  tutaraq  deyir:  «Bu  uzunlar 
odundur,  yandıracaq  üçündür,  bu  yumrular  «yuvarlaq»,  qığdır, 
qoyun  qığı,  bu  yastı  yastılar  da  təzəkdir,  sığır  təzəyi.  Hökumət 
sizdən  bunları  istəyir»  Onlar  da  istənilən  şeyləri  yükləyib 
Kərkükdə  hökumət  evinə  gedirlər.  Hökumət  adamları  bunları 
həbsə  alır.  Zindan  məmurları bunların nə qədər cahil  olduqlarını 
bilməkdən  ötəri,  bir  miqdar  qara  üzüm,  bir  az  da  qapa  pıspısla 
qara  böcək,  bunlhra  yemək  üçün  verirlər. 
Ac  və  yorğun
337

‘B efm ı^hc^
Türiide^mbri
kəndçilər  pıspısların  yeriməyini  görüncə  deyirlər;  «Qaçanı  tut, 
qalan malımızdı».  Əvvəlcə pıspısları yeyirlər.  Məmurlar  işi belə 
görüb,  onları bağışlayırlar (158,  səh.  83-84).
Qadaxlı ağız -  sirr saxlayan.
Bağırmışam,  boğulmuşam,
Elin  qadaxlı  ağzıyam  (N.Xiyavi,  s,31).
H ər qayçının  qadağını  açanda,
Tiyələri ayrılıqda küt gördüm.
Köçən quşlar  dəstə-dəstə uçanda,
Onların da ən  azmı cüt gördüm (292,  s.340
Qafin  kəlləsi - ən  uca zirvə, ən çətin və əlçatmaz yer.
Qafin kəlləsində  olsa məskənim,
Yaraşmır şənimə bəndəlik mənim (282,  s. 146).