“hematologiya şÖBƏSİ respublika əHƏMİYYƏTLİ BİR ŞÖBƏYƏ ÇevriLƏCƏK” universitet şƏHƏRCİYİn dən reportaj

Hazırladı: M.ƏLƏKBƏRLİ

Müasir tibbi biliklərin bir hissəsi olan patobiokimyanın məqsəd və 

vəzifələri patoloji proseslərin inkişafının molekulyar mexanizmlərini aşkar 

etməkdən ibarət olub, xəstəliklərin diaqnozu, profilaktikası və müalicəsi 

sahəsində elmi tərəqqiyə malikdir. 

Təqdim edilən bu vəsaitdə patobiokimya sahəsində əldə olunan həzm 

traktının müəyyən xəstəliklərin patoloji formaları barədə nəzəri biliklər 

öz əksini tapmışdır. Qidalanma, həzm və sorulma proseslərinin pato-

logiyası, bağırsağın fermentativ funksiyasının pozğunluqları vəsaitdə 

geniş  işıqlandırılmışdır. Həmçinin burada vitaminlərin, zülal, karbohidrat, 

lipidlərin mübadilə pozğunluqları, eləcə də qidalanma, həzm və sorulma 

proseslərinin neyroendokrin tənzimi də diqqətdən kənarda qalmamışdır.

Dərs vəsaitində həzm traktının patologiyasının biokimyəvi və laborator diaqnostikanın müasir üsulları 

haqda ətraflı məlumat verilmişdir.

Kitab əsasən  Tibb Universitetinin tələbələri və həkimlər üçün nəzərdə tutulmuşdur.

Kitab Azərbaycan Tibb Universitetinin və digər ali məktəblərin tibb 

fakültəsinin tələbələri üçün nəzrdə tutulmuş “İnsan biokimyasının əsasları” 

(IV cild, 2- ci nəşri) dərsliyinin davamıdır.  Buraya tibbi biokimyanın 

tədris proqramına daxil olan və yuxarıda adı çəkilən dərslikdə öz əksini 

tapmayan bir sıra məsələlər daxil edilmişdir. Kitabda müxtəlif orqan və 

toxumaların, o cümlədən qanın, qaraciyərin, böyrəklərin, sinir və əzələ 

sistemlərinin biokimyəvi tərkibi və funksional biokimyası haqqında tədris 

proqramının tələbatına müvafiq şəkildə izah edilir. Kitabdan tibb təhsili 

alan tələbələrdən əlavə, ali məktəblərin biologiya fakültələrinin tələbələri, 

elmi işçilər, həkimlər və bu sahə ilə maraqlanan geniş oxucu kütləsi istifadə edə bilər. 

Hər üç kitab Azərbaycan Tibb Universiteti-

nin tədris proqramı əsasında yazılmışdır. Ki-

tablarda “Bioloji kimya” elminin inkişaf tarixi və 

statik bioloji kimya (orqanizmin kimyəvi tərkibi,  

zülalların, karbohidratların, lipidlərin kimyası) 

haqqında məlumat verilir, tədris proqramına 

uyğun olaraq, əsasən insan toxumalarının 

tərkibində rast gəlinən bioüzvi maddələrin 

kimyəvi xassələri və bioloji əhəmiyyəti şərh 

edilir. Bundan əlavə kitaba “Hüceyrə struk-

turunun biokimyəvi xüsusiyyətləri”, “Bioloji 

membranların strukturu və funksiyaları” 

bəhsləri daxil edilmiş və burada maddələr 

mübadiləsinin ümumi qanunauyğunluqları, 

rasional qidalanmanın biokimyəvi əsasları 

və bioenergetikanın əsas mərhələləri haqqında məlumat verilmiş, katabo-

lizm prosesinin ümumi yolları şərh edilmişdir. Kitabın III nəşrində əvvəlki 

nəşrlərdə nəzərə çarpan texniki qüsurlar aradan qaldırılmş və mətn yenidən 

redaktə edilmişdir. Bundan əlavə oxucuların dərslikdən  istifadə etməsinə 

kömək məqsədilə kitaba terminlərin əlifba göstəricisi daxil edilmişdir.  

Kitablarda mübadilə pozuntularına geniş yayılmış növlərinin əmələgəlmə 

mexanizmi haqqında məlumatlar toplanmışdır. Eyni zamanda bioloji aktiv 

maddələrin orqanizmdə baş verən fizioloji proseslərə təsiri və onların 

mübadiləsinin pozulması zamanı törənən patoloji proseslər haqqında 

məlumatlar  verilmişdir.

Hər üç cilddən tibb universitetinin tələbələrindən əlavə digər ali 

məktəblərin tələbələri və bu sahədə çalışan elmi işçilər də yararlana 

bilərlər. 

Kitabda müxtəlif  patoloji proseslər zama-

nı baş verən biokimyəvi dəyişikliklər, eləcə 

də bu dəyişikliklərin xəstəliklərin əsas klinik 

əlamətlərinin inkişafındakı rolu, öz əksini 

tapmışdır.  Biokimyəvi dəyişikliklərə mole-

kul, subhüceyrə, hüceyrə, toxuma, orqan və 

bütövlükdə orqanizm səviyyəsində yanaşıl-

mışdır.

İki hissədən ibarət olan kitabın birinci 

hissəsində hüceyrənin kimyəvi xüsusiyyətləri, 

onun ayrı- ayrı morfoloji komponentlərinin 

hüceyrə metabolizmindəki roluna da toxu-

nulmuşdur. Kitabın bu hissəsində həmçinin, 

orqan və toxumalar səviyyəsində baş verən   

biokimyəvi dəyişikliklərə münasibət bildirilmiş 

və bu  dəyişikliklərlə spesfik funksiyaların 

pozulmaları arasındakı əlaqələr araşdırılmışdır.

Dərsliyin ikinci hissəsində əsas diqqət ayrı- ayrı patoloji proseslərin 

(iltihab, ateroskleroz, alkoholizm və s) biokimyəvi xüsusiyyətlərinə 

yönəldilmişdir. Müxtəlif patoloji proseslərin inkişafında ekzogen  və endo-

zen amillərin rolunun ətraflı izahına yer verilmişdir.

Kitab ali tibb ocaqlarının yuxarı kurs tələbələri həmçinin, həkim- klinist 

və həkim- biokimyaçılar üçün nəzərdə tutulmuşdur.

 Klinik biokimya bioloji kimyanın bir bölməsi olub, insan orqanizmində 

patoloji vəziyyətlərdə biokimyəvi proseslərin dəyişikliklərini öyrənməklə 

yanaşı, xəstəliklərin proqnoz və diaqnozunu dəqiqləşdirmək məqsədilə 

bu dəyişiklikləri təyin etməyə imkan verən üsulları öyrənən bir elmdir. 

Məhdud həcmdə yazıldığını nəzərə alaraq, bu kitab qanın klinik biokim-

yasının bəzi aspektlərinə həsr olunmuşdur. Burada qanın biokimyəvi 

göstəricilərini, bir sıra xəstəliklərini proqnozlaşdırma və diaqnostik 

dəyərləri qiymətləndirilməsini əhatə edən elmi axtarışlara toxunulmuş-

dur. Kitabda əsas dörd fəsldən-“ Qanın kimyəvi tərkibi”, ”Qanın təsnəffüs 

funksiyası”,”Turşu qələvi müvazinəti”, və “ Qanın laxtalanma sistemi” möv-

zularından bəhs edilir. Bu fəsillərdə patoloji proseslərdə biokimyəvi, eləcə 

də əsas klinik təzahürlərin inkişafında göstərilən dəyişikliklərin rolu mümkün qədər işıqlandırılmışdır.

Kitab təkcə tələbələr deyil, həkim- klinistlər, həkim- biokimyaçılar və eləcə də həkimlər üçün də ma-

raqlıdır.