Hərb tariXİMİZDƏn miLLİ azərbaycan tariXİ muzeyiNİn silah kolleksiyasinda göRKƏMLİ ŞƏxsləRƏ Aİd silahlar

№  1.  2009

---

HƏRB  TARIXİMİZDƏN

tanış  olaraq  alman  təbliğatına  qarşı  mübarizənin  və  vətənpərvərlik  işinin 

gücləndirilməsini  1-ci  dərəcəli  vəzifə  elan  etmişdi.  N əticədə  1942-ci  ilin 

sentyabr-noyabr  aylarında  Dağıstanda  sovet  pulları,  təbliğat  ədəbiyyatı  və 

silahla  təchiz  edilmiş  42  alman  paraşütçü  agenti  zərərsizləşdirilmişdir. 

M üharibənin  sonunadək  160  agent  ifşa  edilmişdir.  (11)  Milli  din  xadimləri 

və  ziyalılar  təbliğata  cəlb  edilmişdir.  Təsərrüfat  sahəsində  m üsbət  dəyişik- 

liklər  hesabına  cəbhəyə  ərzaq  və  m üxtəlif malların  göndərilm əsinə  başla- 

nılmışdır.  M üharibənin  sonunadək  Dağıstandan  cəbhəyə  129,5  min  ton  ta- 

xıl,  48  min  ton  ət,  50  min  ton  yun,  1332  ton  yağ  və  s.  göndərilmişdi.  (11)

Lakin  Ə.Əliyev  anlayırdı  ki,  İ.Stalində  Dağıstan  xalqları  barəsində  for- 

malaşdırılmış  fıkri  dəyişm ək  üçün bilavasitə  hərbi  sahəyə  m ünasibətdə  dö- 

nüş  olmalıdır.  Dağıstan  və  Şimali  Qafqazdan  dağlıları  orduya  aparmaq  mü- 

haribənin  sonunadək  qadağan  edilmişdi.  Qadağadan  yan  keçm ək  üçün 

Ə.Əliyev  könüllülərin  toplanıb  milli  hərbi  hissələr  şəklində  cəbhəyə  gön- 

dərilm əsinə  nail  olmuşdu.  Təkcə  1942-ci  ilin  sentyabr-oktyabr  aylarında 

aparılmış  təbliğat  işləri  nəticəsində  4900  könüllü  toplanmışdır.  Milli  zabit- 

lərin  rəhbərliyi  altında  milli  hərbi  hissələrdə  vuruşan  bu  könüllülərin  ilk 

uğurları  geniş  təbliğ  olunurdu.  Yaralılara,  cəbhədə  olan  döyüşçülərin  ailə- 

lərinə  qayğı  artınlm ışdı.

N əhayət,  vəziyyəti  birdəfəlik  düzəltm ək üçün  Əziz  Əliyev  çox  cəsarətli 

və  çox  riskli  h ərəkətə  əl  atmışdı.  O,  Sovet  Ordusunun  Səfərbərlik  və  Təş- 

kilatçılıq  Baş  İdarəsinin  rəisi  Şadenkoya  məktub  yazaraq  Dağıstan  əhalisi- 

nin  ordu  sıralarına  çağırılmamasını  səhv  addım  kimi  qiymətləndirmişdir. 

Belə  qadağanın  qoyulmasında  bilavasitə  İ.Stalinin  rolunun  olmasım  bilərək 

məktubunda  yazmışdır:  "Qızıl  Ordu  sıralarma  çağırışın  qadağan  edilməsi 

Dağıstan  xalqlarının  həyatmda  siyasi  baxımdan  zərərlidir  və  heç  nə  ilə  yu- 

yula  bilm əyən  ləkədir".  (10,  180)  Faktiki  olaraq,  öz  məktubu  ilə  Ə.Əliyev 

m ərkəzi  hakimiyyətin  qərarına  etiraz  etmişdir  və  bu  Stalin  dövrü  üçün  çox 

nadir  fakt  sayılırdı.  Məktub  ya  dağıstanlılardan  ibarət  diviziyaların  topla- 

nılmasına  icazənin  verilməsi,  ya  da  məktubu  imzalamış  Ə.Əliyev  v ə  onun 

köməkçisi  A.Daniyalovun  repressiyalara  m əruz  qalması  ilə  nəticələnm əli 

idi.

Risk  özünü  doğrultmuşdu:  məktubdan  sonra  bir  neçə  milli  diviziyanın 

yaradılmasına  icazə  verilmiş,  orduya  çağırış  bərpa  edilməsə  də,  könüllülə- 

rin  geniş  şəkildə  orduya  cəlb  olunraasına  icazə  verilmişdi.  (şəkil  4)

1943-cü  ilin  yanvarmda  Dağıstanda  könüllü  olaraq  orduya  getmək  istə- 

yənlərin  çağırış  kampaniyası  keçirilmişdi.  Faktiki  olaraq,  bu,  dağlıların  so­

vet  quruluşuna  loyal  m ünasibətlərini  göstərm ək  üçün  bir  şans  idi.  1943-cü 

ilin  martınadək  8255  könüllü  çağırılmış  və  onlardan  3,2  min  nəfər  rus  di- 

lini  öyrənmişdi.  Zaqafqaziya  cəbhəsinin  komandamnm  müavini  general - 

leytenant  Kurdyumov  raportda  qeyd  edirdi:  "Dağıstanda  könüllülərin  cəlb 

olunması  Çeçen  -  İnquşetiyadan  yaxşı  keçirilir.  Görünür  ki,  Dağıstan  Vila-