HƏRB TARIXIMIZDƏN
ğırıla bilərdi (onlardan 16631 nəfər hərbi xidm ətdə olmuşdur), lakin cəmi
3203 nəfər orduya çağırılmışdı, onlar da əsasən Dağıstan şəhərlərində ya-
şayan ruslar və ya müharibənin əvvəlində çağırılan dağlılar idi. (10, 151)
(Şəkil 4)
Sovet repressiyalarının canlı simvolu olan L.P.Beriya dərhal Şimali Qaf-
qaza göndərilmiş, Dərbənd, Mahaçqala, Nalçik şəhərlərində Daxili İşlər
Xalq Komissarlıqlarınm diviziyaları yerləşdirilrnişdi. Hesablamalar göstər-
mişdi ki, Şimali Qafqaz və Dağıstanda 1 8 - 4 5 yaşlarında 95 min kişi var-
dır və onlar cəbhəyə çağırılmır, əksinə potensial düşmən kimi qəbul edi-
lir. N əticədə sovet qoşunları ilə yerli əhali arasında toqquşmalar baş ver-
miş, bir çox ucqar rayonlarda Sovet hakimiyyəti devrilmişdi. Ayrı-ayrı
kəndlərin əhalisi köçürülmüşdü. Bu zaman kəndlərdən olan kişilərin cəb-
hədə hələ də vuruşması nəzərə alınmamışdı. M əsələn, təyyarəçi, iki dəfə
Sovet İttifaqı Q əhrəm anı Amet Xan Sultanın ailəsi bütünlüklə Sibirə sür-
gün edilmişdi. A ilələri ilə necə rəftar olunduğunu bilən bir çox döyüşçülər
ya almanlar tərəfə keçir, ya da fərarilik edərək dağlarda sovetlərə qarşı vu-
ruşmağa başlayırdılar. Alrnaniyada Əhməd Nəbi Maqomayevin rəhbərliyi
ilə "Şimali Qafqaz Milli Komitəsi"nin yaradılması, alman ordusunda "Şi-
mali Qafqaz milli legionunun" sovetlərə qarşı vuruşması İ.Stalini bütün Şi-
mali Qafqaz əhalisinin köçürülməsi haqqında İ.Beriyanm təklifı ilə razılaş-
mağa vadar etmişdi. Köçürülmə Dağıstandan başlamalı idi. (13, 150-157)
1942-ci ilin sentyabr ayının əvvəllərində Dağıstanda L.Beriyanın gön-
dərdiyi yoxlamalar əhalinin aclıq həddində yaşamasını m üəyyən etmişdi,
Dağıstan Vilayət Partiya Komitəsinin 1-ci katibi H.İ.Linkun isə heç bir
tədbir görmürdü. Şimali-Qərbi Dağıstanda banditizm geniş vüsət almışdı.
Belə şəraitdə Mir C əfər Bağırov Dağıstan Vilayət Partiya Komitəsinin
1-ci katibi vəzifəsinə Əziz Əliyevin təyin edilməsini tək lif etmişdi. Qafqaz
adət-ənənələrini yaxşı bilən, təşkilatçılıq qabiliyyəti olan, pedaqoji sahədə
çalışmış, Qafqazda hər zaman hörmətlə qarşılanan peşə sahibi - həkim
olan, qətiyyət və əqidəsi ilə seçilən Əziz Əliyev qısa zamanda vəziyyəti
dəyişdirm əyə qadir idi. 1942-ci il sentyabrın 16-da Dövlət M üdafıə Komi-
təsinin qərarı ilə Əziz Əliyev Dağıstan Vilayət Partiya Komitəsinin 1-ci
katibi təyin edilmiş və Mahaçqala M üdafıə Komitəsinin sədri seçilmiş-
di. (5)
Ə.Əliyevin yeni vəzifədə ilk tədbiri yaranmış vəziyyətin səbəblərinin
öyrənilm əsinə yönəldilmişdi. Yoxlamalar göstərm işdir ki, hərbçilər icazə
olmadan evlərdən ərzaq, mal-qara və əşyaları müsadirə edir, hərbi ehtiyac
olmadan əhalinin evlərini dağıdırdılar. M üdafıə qurğularının tikintisinə
cəlb olunan əhaliyə maaş və yem ək-içm ək verilmirdi. Belə işlərə çıxmaq
istəm əyənlərin ailələri girov götürülürdü. Banditizmə qarşı mübarizə adı
ilə kiitləvi şəkildə həbslər və qətllər törədilirdi. Bütün bunlara son qoyan
Ə.Əliyev ətrafına yerli kadrları toplamağa çalışırdı. O, yerlərdə vəziyyətlə
« I I O K H İ İİİ I.İK »
Dostları ilə paylaş: