Həsr edilmiş konfrans keçirilib semestr imtahanlarinda yeni metod təTBİq olunub

Qabil ABDULLAYEV

m 

Azərbaycan Tibb Universitetində dekabrın 29­da başlanan 

qış imtahan sessiyası fevralın 1­də  başa çatıb. İmtahanların necə 

keçməsi ilə bağlı Virtual Test Mərkəzinin direktoru, dosent Şahin 

Bayramovla əlaqə saxladıq.  

SEMESTR İMTAHANLARINDA YENİ 

METOD TƏTBİQ OLUNUB

• 

15 Fevral - Beynəlxalq Uşaq 

Xərçəng Xəstəlikləri ilə 

Mübarizə Günüdür

AZƏRTAC  xəbər  verir  ki,  bu 

gün  bütün  insanları  xərçəng 

xəstəliyindən 

əziyyət 

çəkən 

uşaqlara  və  onların  ailələrinə 

mənəvi dəstək olmağa çağırır və 

bu  xəstəliklər  haqqında  əhalinin 

maariflənməsində böyük rol oy-

nayır.  Bundan  əlavə  15  Fevral 

dünya  ictimaiyyətinin  onkoloji 

xəstəliklərdən  əziyyət  çəkən 

uşaqlara  diqqətini  artırır  və  on-

ların  problemlərini  həll  etməyə 

səsləyir.

Bütün  xəstəliklərdə  olduğu 

kimi  xərçəngdən  əziyyət  çəkən 

uşaqların  da  problemləri  onların 

valideynləri  ilə  yanaşı  dövlətin, 

səhiyyənin, qeyri–dövlət qurum-

larının  və  bütün  cəmiyyətin  dai-

ma diqqət mərkəzində olmalıdır.

Uşaqlarda 

olan 

onkolo-

ji  xəstəliklər  bütün  bədxassəli 

şişlərin  1-1.5  faizini  təşkil  edir. 

Uşaqlarda  təsadüf  olunan  on-

koloji 

xəstəliklər 

böyüklərə 

nisbətən  çox  fərqlidir  və  onların 

əsas  hissəsini  embrional  şişlər 

təşkil edir. Bunların içində leyke-

miyalar daha tez-tez rast gəlinən 

xərçəngin növüdür.

Mərkəzi  sinir  sisteminin  şişləri 

və  limfomalar  da  uşaqlarda 

daha  çox  yayılan  xəstəliklərdir. 

Digər  bədxassəli  şişlər  məhz, 

nefroblastoma, 

neyrolastoma, 

rabdomiosarkoma  isə  hər  biri 

ayrılıqda altı-yeddi faiz təşkil edir. 

Böyüklərdə təsadüf edən mədə 

-bağırsaq,  ağciyər,  süd  vəzi 

xərçəngi uşaqlarda çox nadir hal-

larda rast gəlinir. Müasir müalicə 

metodları  uşaq  onkologiyasında 

daha yaxşı nəticə verir və uşaq-

ların  böyük  əksəriyyətində  tam 

sağalma mümkündür.

2012-  ci  ildə  Milli  Onkologiya 

Mərkəzinin nəzdində respublika-

da  ilk  dəfə  Uşaq  Onkoloji  Klini-

kası fəaliyyətə başlayıb. Hazırda 

bu  klinika  regionumuzda  onko-

loji  xəstəliklərdən  əziyyət  çəkən 

uşaqlara  ixtisaslaşmış,  yüksək 

texnologiyalarla  təchiz  olunmuş 

keyfiyyətli  tibbi  yardım  göstərən 

yeganə  tibb  müəssisəsidir.  Kli-

nikada  beynəlxalq  protokollara 

uyğun  olaraq,  çox  komponentli 

müalicənin  bütün  növləri  icra 

edilir.  Klinikada  ambulator  və 

poliklinik  şöbə,  kimya  terapi-

yası,  cərrahiyyə,  anesteziolo-

ji-reanimatoloji  və  şüa  terapi-

yası  şöbələri  fəaliyyət  göstərir. 

Mərkəzdə  19  həkim  və  40  tibb 

bacısı çalışır.

Bu  müasir  müalicə  ocağının 

yaradılmasında Azərbaycanın bi-

rinci xanımı, Heydər Əliyev Fon-

dunun  prezidenti,  UNESCO  və 

İSESKO-nun  xoşməramlı  səfiri 

Mehriban Əliyevanın və Milli On-

kologiya  Mərkəzinin  Baş  direk-

toru,  akademik  Cəmil  Əliyevin 

böyük əməyi var.

Qeyd  edək  ki,  bu  gün  eyni 

zamanda,  dünyada  xərçəng 

xəstəliyinə  qalib  gəlmiş  uşaq-

ların  qəhrəmanlığını,  həmçinin 

valideynlərinin  və  onlara  qay-

ğı  göstərən  tibb  personalının 

fədakarlığını əks etdirir.

• 

Azərbaycan Tibb Universite-

tinin 2017-ci tədris ili üçün 

Mülki Müdafiə tədbirləri 

planına müvafiq olaraq hör-

mətli rektorumuz, professor 

G.Gəraybəylinin əmrinə uy-

ğun olaraq ATU-nun I qrup 

Mülki Müdafiə qüvvələrinin 

şəxsi heyəti ilə xəbərdarlıq və 

toplanış məşqi keçirilmişdir.

Məşqə rəhbərlik ATU-nun Mül-

ki  Müdafiə  Qərargahının  rəi si 

F.Məmmədova  həvalə  edil mişdir. 

Məşqə  MM  qüv vələrinin  ümumi 

komandiri–təsərrüfat-təchizat 

şö bə  si nin 

rəisi 

E.Əlizadənin 

rəhbərliyi ilə rabitə və xəbərdarlıq, 

mühəndis-kəş fiyyat, xilasedicilər, 

yanğın s ön dürənlər, sanitar man-

qaları  və  mühafizə  qurğularına 

xidmət, qəza-bərpa, radiasiya və 

kimya  müşahidəsi,  ictimai  asa-

yişi  mühafizə  dəstələrinin  şəxsi 

heyəti cəlb olunmuşlar.

Məşqə  ATU-nun  Fövqəladə 

Hallar 

Komissiyasının 

sədri, 

təsərrüfat  işləri  üzrə  prorek-

tor  Aydın  Vəliyev,  Nəsimi  ra-

yon  Fövqəladə  Hallar  və  Mülki 

Müdafiə  şöbəsinin  rəisi,  mayor 

Musa  Məhərrəmov  və  rəis  müa-

vini  Rəfail  Musayev  dəvət  olun-

muşlar.

Məşqin  keçirilməsində  məq-

səd 

xəbərdarlıq 

sisteminin 

vəziyyətinin  yoxlanılması  və 

MM  qüvvələrinin  şəxsi  heyətinə 

xəbərdarlıq  və  toplanış  üzrə 

vərdişlərin aşılanması olmuşdur.

Hazırlıq  mərhələsində  məşqin 

təşkili  və  keçirilməsi  haqqın-

da  obyekt  rəhbərinin  əmri  ve-

rilmiş,  məşqin  keçirilmə  planı 

tərtib olunmuş, MM qüvvələrinin 

şəxsi 

heyətinin 

xəbərdarlıq 

sxemi  dəqiqləşdirilmiş,  rabitə 

vasitələrinin  vəziyyətinə  baxış 

keçirilmiş  və  məşqin  keçirilməsi 

ilə      bağlı      digər      təşkilati   

tədbirlər      görülmüşdür.  Məşq   

iştirakçıları   ilə   metodiki   top-

lantı keçirilmişdir.

Məşq  13  fevral  2017-ci  il 

tarixində  saat  11:00-da  məşq 

rəhbərinin MM qüvvələrinin top-

lanması barədə göstərişi ilə baş-

lanmış və qüvvələrin şəxsi heyəti 

saat 11:35 dəqiqədə 4 saylı tədris 

binasının akt zalında toplanmışlar. 

MM  qüvvələrinin  106  nəfərindən 

81 

nəfəri 

toplanış 

yerinə 

gəlmişlər.  MM  qüvvələrinin  şəxsi 

heyətlə 

komplektləşdirilməsi, 

tabel  əmlakı  ilə  təchizatı  və  qo-

yulmuş  tapşırıqlar  üzrə  nəzəri 

bilikləri  yoxlanılmışdır.  Məşq 

rəhbərinin  13  fevral  2017-ci  il 

saat  13:00-da  xəbərdarlıq  və 

toplanış  məşqinin  başa  çatma-

sı barəsində göstərişindən sonra 

məşqin nəticələri təhlil olunmuş-

dur.  Aşkar  olunmuş  nöqsanların 

aradan  qaldırılması  barədə  mü-

vafıq göstərişlər verilmişdir.

Məşq zamanı qarşıya qoyulmuş 

məqsədə  ümumilikdə  nail  olun-

muşdur.

Fəridə MİRZƏYEVA,

MMQ-nin məsul katibi

15 Fevral - Beynəlxalq Uşaq Xərçəng 

Xəstəlikləri ilə Mübarizə Günüdür

MÜLKI MÜDAFİƏ MƏŞQİ

Keçirilən imtahanlarda 7 minə yaxın tələbə iştirak edib

16 fevral 2017-ci il

http://w w w.amu.edu.az

5

Günel ASLANOVA

4 fevral – Dünya Xərçənglə Mübarizə Günüdür

9 fevral – Beynəlxalq Stomatoloqlar Günüdür

Bədxassəli şişləri xarakterizə 

edən əlamətlər xəstəliyin gec 

dövründə ortaya çıxır. Bu da 

xəstəliyin ilkin mərhələdə 

aşkarlanmasını gecikdirir. Belə 

olan təqdirdə bəşəriyyətin ən 

qorxulu xəstəliklərindən biri 

sayılan xərçəngə qarşı necə 

mübarizə aparılmalıdır? Hansı 

əlamətlərdən şübhələnib 

həkimə getmək lazımdır? 

Xərçəng – mütləq ölüm 

deməkdirmi?

Bu  və  digər  sualları  4  fevral 

–  Dünya  Xərçənglə  Mübarizə 

Günündə  Azərbaycan  Tibb 

Universitetinin  Onkoloji  Kli-

nikasının  baş  həkimi,  dosent 

Nəsimi Qasımov cavablandırıb.

N.Qasımov  bildirib:  “Dün-

ya  əhalisində  bədxassəli  şişə 

yoluxanların  sayı  hər  il  artır. 

Bədxassəli  şişlərin  belə  geniş 

yayılması  müasir  həyatın  tex-

niki  cəhətdən  zənginləşməsi, 

sosial  həyatın  yaxşılaşma-

sı,  istehsalın  artması  ilə 

əlaqədardır. Belə ki, artıq ətraf 

mühitin  çirklənməsi  bizdən 

asılı  olmayaraq  hər  il  artır. 

Sənayeni  nə  qədər  əhalinin 

yaşayış  sahəsindən  kənara 

aparsaq da, bu, mümkün de-

yil. Məsələn, avtomobilsiz ya-

şamaq  mümkün  deyil.  Hər 

bir  avtomobil  də  kanserogen 

maddə olan üç-dörd benzipi-

ril atmosferə buraxır. İnsanla-

rın  böyük  əksəriyyəti  siqaret 

çəkir, bu da ağciyər xərçəngini 

yaradan  amillərdən  biridir. 

Qadınlarımız  normal  doğuşla 

nəticələnən  hamiləliklərin  sa-

yını  kifayət  qədər  azaldıblar. 

Əgər  əvvəl  ailədə  uşaq  sayı 

beş-yeddi idisə, indi bu uşaq-

ların sayı bir-ikidir. Qidalanma 

faktorunu  da  qeyd  etmək  la-

zımdı.  Ət  və  ət  məhsullarının 

qəbulu 

gündəlik 

rasion-

da  kifayət  qədər  artıb,  süd 

məhsulları, 

meyvə-tərəvəz 

qəbulu  olduqca  azalıb.  Bütün 

bunların  da  xəstəliyin  artma-

sına təsiri olur.

Ölkəmizdə ən çox süd vəzisi, 

ağciyər  və  mədə  xərçəngi 

xəstəsi  qeydə  alınıb  və  bu 

dünya göstəriciləri ilə təqribən 

üst-üstə  düşür.  Klinikamıza 

müraciət  edən  xəstələrin  də 

əksəriyyəti  əsasən  bu  üç  növ 

xərçəngdən əziyyət çəkir. La-

kin  onlar  arasında  onkogi-

nekolojiyönümlü  müraciətlər 

üstünlük təşkil edir. İl ərzində 

orta hesabla xəstəxanamıza on 

minə  qədər  insan  bədxassəli 

şişlə  müraciət  edir.  Bunla-

rın  böyük  əksəriyyəti  kimyəvi 

dərman  terapiyası  alır.  Ötən 

ilin hesabatına əsasən 2600-ə 

qədər xəstə əməliyyat olunub.

Xəstəliyin simptomlarına gəl-

dikdə  isə  bədxassəli  şişləri 

xarakterizə  edən  simptomlar 

onların  gec  dövrünə  təsadüf 

edir.  İlkin  dövrdə  hər  orqana 

xas  olan  simptomlara  bəzən 

rast  gəlinir.  Əgər  söhbət 

süd  vəzisindən  gedirsə,  hər 

bir  qadın  özünü  müayinə 

etdirməlidir. Mədə-bağırsaqda 

insanlar narahatlıq hiss etdikdə 

yubanmadan həkimə müraciət 

etməlidirlər. Nəcis, sidik və ya 

bəlğəmdə  qan  olarsa,  bu  da 

şübhə  doğuran  amillərdəndir. 

Ümumiyyətlə, insanlar özlərinə 

diqqət yetirməlidirlər. Xəstəliyi 

tez aşkar edə bilmək üçün yaşı 

35-i  keçmiş  hər  kəs  ildə  bir 

dəfə  tam  müayinə  olunma-

lıdır.  Bunun  üçün  həm  ATU-

nun Onkoloji Klinikası, həm də 

Milli  Onkologiya  Mərkəzində 

hər  bir  şərait  var.  Klinikaya 

gəlməyə vaxtı olmayanlar ya-

xınlıqda yerləşən poliklinikala-

ra  müraciət  edib,  ağciyərlərin 

rentgenini və ya süd vəzilərini 

müayinə edə bilərlər.

Hər bir xəstəlik kimi xər çəng 

də mütləq ölümlə nəticələnmir. 

1979-cu  ildə,  yəni  37  il  əvvəl 

əməliyyat  etdiyim  xəstə  hələ 

də müayinəyə gəlir və belə in-

sanlar  indi  müalicə  etdiyimiz 

xəstələri ruhlandırır”.

ATU-nun Onkoloji Klinikasının 

baş həkimi: 37 il əvvəl 

əməliyyat olunan xərçəng 

xəstəsi hələ də müayinəyə 

gəlir

• 

Fevralın 4-də paytaxtın 

“Gənclik Mall” və “Park Bul-

var” ticarət mərkəzlərində 

Ümumdünya Xərçəng Günü 

ilə bağlı tədbir keçirilib.

AZƏRTAC  xəbər  verir  ki, 

tədbirin  keçirilməsində  əsas 

məqsəd  əhalinin  xərçəng 

xəstəlikləri,  onların  profi-

laktikası,  diaqnostikası  və 

müalicəsi sahəsində əhalinin 

məlumatlılığını artırmaqdır.

Tədbirdə  xərçəng  şişi-

nin  erkən  mərhələdə  aşkar 

edildikdə 

müvəffəqiyyətlə 

müalicə  olunduğunu  deyən 

Milli 

Onkologiya 

Mər-

kəzinin  (MOM)  baş  hə-

kimi,  Azərbaycan  Səhiyyə 

Nazirliyinin  baş  onkoloqu 

Azad  Kərimli  dünyada  bü-

tün  xəstəliklərdə  olduğu 

kimi,  xərçəng  xəstəliyində 

də  artım  müşahidə  edildi-

yini  bildirib.  Qeyd  olunub 

ki,  qonşu  ölkələrin  statistik 

məlumatları  ilə  müqayisədə 

ölkəmizdə  bu  xəstəliyə  tu-

tulanların  sayı  bir  o  qədər 

də  çox  deyil.  Ekologi-

ya  problemləri,  qida  reji-

mi,  yeyinti  məhsullarının 

keyfiyyəti,  yeni  texnologi-

yaların  tətbiqi  ilə  əlaqədar 

şüalanma 

və 

radiasiya 

səviyyəsinin  çoxalması  on-

koloji xəstələrin sayının art-

masında  əsas  rol  oynayır. 

Bu  xəstəlikdən  qorunmaq 

üçün  ildə  bir  dəfə  həkim 

müayinəsindən  keçmək  la-

zımdır.

Tədbir çərçivəsində İ.Seçe-

nov  adına  Birinci  Mosk va 

Dövlət  Tibb  Universiteti-

nin  Bakı  filialının  tələbələri 

vətəndaşlara  maarifləndirici 

bukletlər paylayıblar.

Sonra  tədbirdə  vətəndaşl-

arın sualları cavablandırılıb.

Qeyd edək ki, Ümumdünya 

Xərçəng  Günü  2005-ci  ildə 

Xərçəng Əleyhinə Beynəlxalq 

İttifaq  tərəfindən  təsis  edi-

lib.  Əsas  məqsəd  dünya 

ölkələrinin diqqətini bu qlo-

bal  problemə  yönəltmək, 

onun  nə  dərəcədə  təhlükəli 

olduğunu  və  mübarizənin 

yalnız  birlikdə  aparıldıqda 

effektiv  olmasını  bir  daha 

dünya  ictimaiyyətinə  xatır-

latmaqdır.

Ümumdünya Xərçəng Günü ilə bağlı vətəndaşların 

onkoloji xəstəliklərə dair sualları cavablandırılıb

Son illər dünyada tibbi 

tex ni kanın 

inkişaf 

etməsinə 

baxmayaraq, diş xəstəliklərinin 

qar şısını almaq mümkün deyil. 

Elə ölkəmizdə də yeni diş 

xəstəliklərinin çoxaldığı mü-

şahidə olunur. Azərbaycan Tibb 

Universitetinin ortopedik stoma-

tologiya kafedrasının müdiri, 

tibb üzrə elmlər doktoru, həkim-

stomatoloq Nazim Pənahovla 

müsa hi bəmiz zamanı bu məsələyə 

də aydınlıq gətirməyə çalışdıq.

- Son zamanlar xəstələr sizə 

ən çox hansı şikayətlərlə müraciət 

edirlər?

- Diş ağrıları qaçılmazdır. Xəstə-

lər müxtəlif ağrı və problemlərlə 

bizə müraciətlər edirlər. Bizim 

şöbə ortopedik stomatologiyadır və 

əsasən, çəkilmiş, dağılmış dişlərin 

yerinin bərpası ilə məşğul oluruq. 

Bizim şöbə - bərpa, protezləmə, 

konstruksiya ilə dişlərin bərpasına 

qulluq edir. Məsələn, elə xəstəmiz 

də olur ki, ona implant qoyulur, 

3-6 aydan sonra düzəlir. Yəni bizim 

müalicələr 1 gündən 6 aya qədər 

davam edə bilər, bu əlbəttə ki, pa-

tologiyadan asılıdır.

- Uşaqlarda ən çox hansı diş 

xəstəlikləri yayılıb?

- Uşaqlarda ən çox yayılmış 

xəstəlik diş-çənə anomaliyalarıdır. 

Təxminən 100 uşaqdan yetmişində, 

3 uşaqdan ikisində buna rast gəlinir. 

Bu, bütün dünyada yayılmış proses-

dir. Buna səbəb ekologiya, qida 

xarakterinin dəyişilməsi, yumşaq 

qidalara üstünlük verilməsi, 

hamiləliyin problemli keçməsi və 

s. kimi məsələlərdir ki, əvvəl-axır 

uşaqda diş-çənə anomaliyasına 

gətirib çıxarır. Süd dişlərinin 

vaxtından öncə çəkilməsi də buna 

səbəb olur. Vaxtında müraciət olu-

narsa, 100 faiz bərpa edilir, lakin 

gec müraciət olunarsa, bərpa faizi 

aşağı düşür. 

- Dişdə sarılıq xəstəliyinin 

yaran  masına nə səbəb olur?

- Necə ki, insanın rəngi 

doğuşdan olur, eləcə də dişin rəngi 

anadangəlmə olur. Yəni, bəzi insan-

lar doğulanda dişlərinin rəngi sarı 

olur. Amma müəyyən xəstəliklər 

nəticəsində də dişin rənginin 

dəyişməsi baş verə bilir. İçməli suda 

flüorun miqdarının çox olması, 

siqaret çəkmək və s. zamanı diş ərpi 

yaranır. Bunlar da dişin rənginin 

dəyişməsi ilə nəticələnir. Qeyd 

edim ki, rəng probleminin həlli bu 

gün stomatoloqlar üçün çox asan 

bir prosesdir.

- Bəs damaq qaşınması nədən 

yaranır?

- Əgər çəkilmiş diş varsa, həmin 

dişin yeri qaşınarsa, ola bilər ki, 

həmin yerdə alveolit deyilən pros-

es gedir. Çıxarılmış dişin yeri tam 

sağalmayıb, nəticədə sağalma pros-

esi getdikcə qaşınma olur. Qaşınma 

deyilən hissiyat əslində subyektiv 

hissiyatdır. Damaq xəstəliyi kimi 

hesab edilmir.

- Fəaliyyətiniz dövründə hər 

hansı bir çətin patologiya ilə 

rastlaşmısınızmı?

- Çətin patologiya cavan 

yaşlardan dişlərin itirilməsi –de-

formasiya olmasıdır. Bunun bərpası 

artıq çətin proses hesab olunur. 

Yəni, belə halda tək ortoped deyil, 

terapevt də qoşulur müalicəyə, 

bəzən bu 1 il çəkir.

- Sağlam dişlərə malik olmaq 

üçün oxucularımıza nə məsləhət 

verərdiniz?

- İlk olaraq əlbəttə ki, gigiyenaya 

diqqət etsinlər. Mütəmadi olaraq 

diş yuyulmalıdır. Dövrü olaraq ildə 

2 dəfə diş müayinəsindən keçsinlər, 

həkimə müraciət etsinlər.

Qeyd edim ki, bizim baza ATU-

nun Stomatoloji Klinikasında 

yerləşir. 57 nəfərdən ibarət işçi 

kollektivimiz var. Stomatoloji ka-

fed ralar içində ən böyüyü ortope-

dik stomatologiya kafedrasıdır. Diş 

xəstəliyi ilə üzləşən hər kəs bizə 

müraciət edə bilər. Yeri gəlmişkən, 

bu gün Beynəlxalq Stomatoloq-

lar Günüdür. Fürsətdən istifadə 

edib həm həmkarlarımı, həm də 

tələbələrimizi təbrik edirəm.

Həkim-stomatoloq: “Uşaqlarda ən çox yayılmış 

xəstəlik diş-çənə anomaliyalarıdır”

http://w w w.amu.edu.az

16 fevral 2017-ci il

6

u 

Ölkənin qədim tarixə 

ma lik ərazilərindən biri Xo-

calıdır. O, Ağdam-Şuşa, Xan-

kəndi-Əsgəran yolları üzə-

rində yerləşib və Qarabağda 

mühüm strateji əhəmiyyəti 

olan yerdir. Soyqırıma 

qədər oranın əhalisi 7 min 

nəfərdən çox idi. Orta Asiya-

dan gəlmiş Məhsəti türkləri 

və Ermənistandan ermənilər 

tərəfindən qovulmuş azərbay-

canlılardan da ora sığınan-

lar var idi. Faciədən əvvəl 

Xocalıya şəhər statusu da 

verilmişdi və orta məktəbi, 

mədəniyyət evi, kitabxanası, 

xəstəxanası, bəzi orta-ixtisas, 

ali məktəblərin filialları var-

dı.  

Ermənilərin  təbliğatını  müəy-

yən  edən  siyasət  uzun  illərdən 

bəri  idi  ki,  gizli  olaraq  belə 

hadisəyə  doğru  gəlməkdə  idi. 

80-ci  illərin  sonlarında  isə    bu 

gizlinlər  açıq  müstəviyə  keçdi 

və nəticə etibarı ilə  XX  əsrin ən 

böyük  faciəsi  olan  Xocalı  soy-

qırımını  tarixin  yaddaşına  qanlı 

sətirlərlə həkk etdi. 

Xocalı təsadüfən seçilməmişdi. 

Bura  ermənilər  üçün  yal-

nız  azərbaycanlıların  yaşa-

yış  məntəqəsindən  başqa, 

qeyd  etdiyimiz  kimi  strateji 

cəhətdən  çox  mühüm  idi.  Ona 

görə  ki,  bu  şəhər  Əsgəran  qa-

lası  ilə  Xankəndinin  arasında 

yerləşməklə dəmir yolu və aero-

porta  da  malik  idi.  Ermənilər 

əvvəlcə  Xocalının  mərkəzlə 

əlaqəsinin  kəsilməsinə  çalışır-

dılar. Avtomobil əlaqəsi 1991-ci 

ilin oktyabrında kəsildi. 2 yanvar 

1992-ci  il  tarixdən  isə  şəhərin 

elektrik  təminatı  da  dayandırıl-

dı. 

Əhali müharibə elan edilmədiyi 

halda 

Xocalıda 

müharibə 

şəraitində  yaşayırdı  və  yaşa-

yış  məntəqsinin  fevralın  13-

dən  etibarən  xarici  aləmlə 

əlaqəsi  tamam  kəsilmişdi.  Xo-

calını  dünya  ilə  birləşdirən 

hava  xəttinin  nə  qədər  davam 

edəcəyi ermənilərdən asılı idi və 

əvvəlcədən  onu  da  planlaşdır-

mışdılar. 

Xocalıya  sonuncu  vertol-

yot  1992-ci  il  yanvarın  28-də 

gəlmişdi.  Şuşanın  səmasında 

mülki  vertolyotun  vurulma-

sı və nəticədə 41 nəfərin faciəli 

surətdə  həlak  olmasından  son-

ra  isə  bu  əlaqə  də  kəsilmişdi. 

Azərbaycan 

səlahiyyətliləri 

müx təlif  səbəblərlə  əlaqədar 

mühasirədə  olan  Xocalıya  yol 

aça  bilmədilər.  Son  olaraq 

ermənilər  yanvarın  29-da  Xo-

calıdan vertolyot  uçmasının da 

qarşısını ala bildi. Bundan sonra 

Xocalının  mühasirəsini  daha  da 

daraltdılar. 

1992-ci  il  fevralın  ortaların-

da ermənilər Qaradağlı kəndinə 

güclü  hücuma  başladı.  Qanlı 

döyüşlərdə kənd dəfələrlə əldən-

ələ keçdi. Dörd gün davam edən 

qeyri-bərabər  döyüşdən  sonra 

ermənilər Qaradağlını ələ keçirib 

onun  92  müdafiəçisini,  54  sa-

kinini  vəhşicəsinə  öldürüb  silos 

quyularına atdılar.

Məhz  ona  görə  də  Xocalıya 

hücum  əməliyyatına  çox  bö-

yük  hərbi  qüvvə    və  texnika 

cəlb  etmişdilər.  Xocalıya  hü-

cum  əməliyyatına  başlamaq 

üçün  erməni  hərbi  hissələri 

ilə  yanaşı,  xarici  ölkələrdən 

gətirilmiş  muzdlu  quldurlar, 

zabit  heyətinin  uçdə  iki  hissəsi 

ermənilərdən  ibarət  olan  Ru-

siyanın  Xankəndində  yerləşən 

366-cı  motoatıcı  alayı  da  hazır 

vəziyyətə gətirilmişdi. 

1988-ci  il  sentyabrın  18-də 

ermənilərin  Xocalıya  daha  iri-

miqyaslı  hücumları  oldu.  Elə 

həmin  gün  Xankəndindəki 

nümayişdən çıxan 5000-ə  qədər 

erməninin  bir  qismi  piyada,  bir 

qismi maşınlarla Xocalıya hücum 

etdlilər.  Hərəkət  edən  “Kamaz” 

və “Kraz” markalı maşınların ar-

xasınca  gələn  ermənilər  şəhərə 

yaxınlaşdılar.  Hücumdan  xəbər 

tutan  Xocalının  150  cəsur  oğlu 

onların  qarşısına  çıxdı.  Qeyri-

bərabər döyüşdə 27 erməni öl-

dürüldü,  100-ə  qədəri  isə  ya-

ralandı.  Bu,  ermənilərə  vurulan 

güclü zərbə idi.  

Xocalılar  vəziyyətin  getdikcə 

gərginləşdiyini    görüb  dəfələrlə 

məlumat versələr də mərkəzdən 

heç bir  köməklik ala bilmədilər. 

Bakıda hakimiyyət uğrunda dar-

tışmalar davam etdiyi bir  vaxt-

da    Xocalı  səmasında  qara  bu-

ludlar  günbəgün,  saatbasaat 

sıxlaşırdı. Heç bir yerdən kömək 

ala  bilməyən  şəhər  əhli  könül-

lü  müdafiə  dəstələri  yaratmağa 

başladılar.  Həmin  dövrdə  Xo-

calının    müdafiə  qüvvələrinin 

ixtiyarında  çox  az  sayda  avto-

mat, bir top, iki “Alazan” tipli ra-

ket qurğusu var idi. Ermənilərin 

isə  ətraf  kəndlərdə-Daşbulaq, 

Mehdikənd, Ballıca, Pirəməkli və 

Mirzəcanda  515 canlı qüvvəsi, 3 

“Alazan” raketi, 10 zirehli trans-

partyoru,  3  PDM-i  və  bir  neçə 

tankı var idi.

1992-ci  ilin  yanvarında  Pa-

ris  yaxınlığında  məxfi  təlim 

düşərgəsi  yaratmış  “ASALA” 

erməni  terrorçu  təşkilatının  26 

üzvü Xankəndinə gəldilər. Digər 

ölkələrdən  də  terrorçu  quldur 

dəstələri  cəlb  olunmuşdu.  Bü-

tün bunlardan aydın görünür ki, 

faciə  ərəfəsində  ermənilər  istər 

canlı qüvvə, istərsə də hərbi tex-

nika və silah cəhətdən xocalılar-

dan üstün olub. Buna baxmaya-

raq  ermənilər  Xocalıya  birbaşa 

hücumdan ehtiyat edirdilər.

1992-ci il fevralın 25-dən 26-

na keçən gecə tarixdə ən böyük 

faciələrdən biri-Xocalı soyqırımı 

baş verdi. Həmin gecə ermənilər 

üç  istiqamətdən  şəhərə  hü-

cum  etdilər.  Xocalıya  hücumda 

Ermənistan  Respublikası  Silahlı 

Qüvvələrinin  tabeliyində  olan 

qruplar, muzdlu əsgərlər, özünü 

“Arsak” ordusu adlandıran Dağ-

lıq  Qarabağın  erməni  bölmələri 

və 366-cı Rusiya hərbi alayı  iş-

tirak etmişdi.

Fevralın  25-də  gecə  23-00 

dan  şəhər  toplardan  atəşə  tu-

tuldu.  İlk  növbədə  şəhərdə 

yerləşən  kazarma,  müdafiə 

nöqtələri  dağıdıldı.  Hücum 

başladıqdan 

dərhal 

son-

ra  əhalinin  bir  hissəsi  Ağdam 

istiqamətinə  hərəkət  edərək 

Xocalını  tərk  etməyə  başladı-

lar. Mülki əhalinin əksər hissəsi 

şəhəri  tərk  etdi,  təxminən 

300  nəfər  öz  evlərində  və 

zirzəmilərdə  gizləndi.  Şəhərin 

bombalanması  zamanı  onla-

rın  da  əksəriyyəti  öldürüldü. 

Ermənilərin  məlumatına  görə, 

mülki əhalinin şəhərdən çıxma-

sı  üçün  Ağdama  doğru  “Azad 

dəhliz”  saxlanılmışdı. Əgər belə 

bir şey var idisə, əhaliyə heç bir 

xəbərdarlıq edilməmişdi.

Azərbaycanın Ağdam rayonu-

nun yaxınlığında “Azad dəhliz”lə 

hərəkət  edərkən  bu  insanla-

ra  erməni  faşistləri  tərəfindən 

atəş  açıldı  və  nəticədə  onların 

çox hissəsi öldürüldü. Sağ qalan 

qaçqınlar  dağınıq  düşdü.  Xilas 

olmağa  çalışanlar  erməni  post-

larına  dirəndilər  və  orada  atəşə 

məruz  qaldılar.  Yalnız  qaçqın-

ların  bir  hissəsi  Ağdama  çata 

bildi;  bəziləri,  əsasən  qadın  və 

uşaqlar  (dəqiq  sayını  müəyyən 

etmək  mümkün  deyil)  dağlar-

da  hərəkət  edərkən  donaraq 

öldülər.  Ağdama  çata  bilənlərin 

ifadələrinə  görə,  bəziləri  Pirca-

mal  və  Naxçıvanik  kəndlərində 

ermənilər  tərəfindən  əsir  götü-

rüldülər.  Dəyişdirilən  Xocalı 

sakinlərinin ifadələrinə görə, əsr 

götürülənlərin xeyli hissəsi qətlə 

yetirilmişdi.

Bu  dəhşətli  gecədə  dinc 

əhalidən 613 nəfər, o cümlədən 

63  uşaq,  106  qadın,  70  qoca 

xüsusi  amansızlıqla  və  işgəncə 

verilməklə  öldürülmüş,  76–sı 

uşaq  olmaqla  487    nəfərə  ağır 

bədən  xəsarəti  yetirilmiş,  1275 

sakin-uşaqlar, qadınlar və qoca-

lar girov götürülərək ağılasığmaz 

zülmə,  təhqirlərə  və  həqarətə 

məruz qalmışdılar. Onlardan 150 

nəfər  itkin  düşmüşdü.  Sonra-

dan  əsr götürülənlərdən yalnız 

1165 nəfərini geri almaq müm-

kün olmuşdu. Bu qətliam zamanı 

səkkiz ailə tamailə məhv edilmiş, 

25 uşaq hər iki valideynini, 224 

uşaq  bir  valideynini  itirmişdi. 

Bundan başqa 230 ailə öz başçı-

sını itirmişdi. 200 nəfərin ayaq-

ları soyuqdan qanqrena olmuş-

du.  Girov  götürülənlərdən  150 

nəfərin, o cümlədən 68 qadının 

və 26 uşağın taleyi bu günədək 

məlum deyil. 

Xocalı  faciəsi  gizlində  de-

yil,  dünyanın  gözləri  qar-

şısında  həyata  keçirilmişdi. 

Qətliamdan  sonra  Qərbin  tele-

viziya jurnalistləri hadisə yerinə 

getmək  istədikdə  erməni  silah-

lıları tərəfindən qarşısı alınmış-

dı.  Bu  fakt  dünya  mətbuatında 

verilməsinə  baxmayaraq  ermə-

ni ləri  dəstəkləyən  qüvvələr 

ona  o  qədər  də  əhəmiyyət 

vermədilər. 

Amma 

Qərbin 

telejurnalistləri bir sıra yerlərdə, 

o  cümlədən  Xocalının  ətrafında 

qətl  edilənləri  görmüş  və  on-

ları  lentə  ala  bilmişdilər.  Onlar 

50-yə  qədər  eybəcərləşdirilmiş  

cəsədi çək miş dilər.

Ermənilərin  azərbaycanlılara 

qarşı  növbəti  soyqırımının  hələ 

o  zaman  tarixləşdirilməsində 

və  dünyaya  çatdırılmasında 

Azərbaycan televiziyasının müx-

biri  Cingiz  Mustafayev  əsas  rol 

oynamışdı. Cəlladların mane ol-

masına  baxmayaraq  o,  həyatını 

riskə  ataraq  xocalıların  qırğına 

məruz    qaldıqları  yerlərə  gedə 

bilmiş və əsrin soyqırımını lentə 

köçürərək 

əbədiləşdirmişdir. 

Onun video kadrları bütün dün-

yada göstərilmiş, ermənilərin bu 

tarixi  cinayəti  ilə  dünyanı  tanış 

etmişdi.

Ermənistan  hərbi  birlikləri 

qətlə  yetirdikləri  insanların 

üzərində  xüsusi əməliyyat apa-

raraq onların başlarının dərisini 

soymuş,    müxtəlif  əzalarını 

kəsmiş, körpə uşaqların gözlərini 

çıxarmış,hamilə  qadınların  qa-

rınlarını  yarmış,  adamları  diri-

diri torpağa basdırmış və ya yan-

dırmışlar.  Bu müsibətləri gözləri 

ilə görən Xəzangül Məmmədova 

adlı  bir  qız  bildirirdi  ki,  gözü-

müzün  qarşısında  əvvəlcə  ata-

mın ayaqlarına benzin tökdülər, 

sonra  isə  od  vurub  yandırdılar. 

Milli ordunun iki əsgərinin diri-

diri başını kəsdilər. Əsir düşmüş 

başqa  bir  Xocalı  sakininin  son-

ralar dediklərindən: “Bizi erməni 

qəbiristanlığına  gətirdilər.  Dörd 

nəfər  gənc  məhsəti  türkü-

nü  və  üç  azərbaycanlını  vaxtı 

ilə  türklərə  qarşı  vuruşmuş  bir 

erməninin qəbri üstündə qurban 

kəsdilər. Bundan sonra  quldur-

lar  valideynlərinin  gözü  qaba-

ğında  uşaqlara  isgəncə  verib 

öldürdülər.  Sonra  buldozerlərin 

köməyi  ilə  meyitləri  dərəyə 

tökdülər.  İnsan  cildinə  girmiş 

bu  vəhşilərin  ürəyi  bununla  da 

soyumadı.  Onlar  əynində  Mil-

li  Ordunun  forması  olan  iki 

azərbaycanlı  gətirdilər  və  vint 

açanla onların gözlərini dəldilər.

Xocalının  müdafiəçilərindən 

Əlif  Hacıyev,  Tofiq  Hüseynov, 

İnqilab  İsmayılov,  Adil  Quliyev, 

Fizuli Rüstəmov, Şöhrət Həsənov 

qeyri-bərabər  döyüşlərdə  föv-

qəladə  qəhrəmanlıqlar  göstər-

miş, çoxsaylı Xocalı sakinlərinin 

xilası  yolunda  şəhid  olmuş-

lar.  Bütün  bu  faciələrin  əsl 

səbəbkarlarından  biri  Zori  Ba-

layan  “Ruhumuzun  dirçəlişi” 

adlı kitabında 1992-ci il fevra-

lın  26-da  Xocalıda  törətdikləri 

soyqırım  haqqında  yazır:  “Biz 

Xaçaturla  ələ  keçirdiyimiz  evə 

girərkən əsgərlərimiz 13 yaşlı bir 

türk uşağını pəncərəyə mismar-

lamışdılar.  Türk  uşağı  çox  səs-

küy salmasın deyə Xaçatur uşa-

ğın  anasının    kəsilmiş  döşünü 

onun  ağzına  soxdu.  Daha  son-

ra  uşağın  başından,  sinəsindən 

və  qarnından  dərisini  soydu. 

7  dəqiqə  sonra  uşaq  dünyası-

nı  dəyişdi.  Ruhum  sevincdən 

qürurlandı.  Xaçatur  daha  son-

ra ölmüş türk uşağının cəsədini 

hissə-hissə doğradı və bu türklə 

eyni kökdən olan itlərə atdı. Ax-

şam eyni şeyi daha üç türk uşa-

ğına etdik. Mən bir erməni kimi 

öz vəzifəmi yerinə yetirdim”. 

Bu amansız bəşəri cinayətin ilk 

qiymətini ümumilli lider Heydər 

Əliyev verdi. Ulu öndər deyirdi ki, 

“Bütövlükdə Azərbaycan xalqına 

qarşı  yönəldilmiş  Xocalı  soyqı-

rımı  öz  ağılasığmaz  qəddarlığı 

və qeyri-insani cəza üsulları ilə 

bəşər  tarixində  bir  vəhşilik  ak-

tıdır.  Bu  soyqırımı  eyni  zaman-

da, bütün bəşəriyyətə qarşı ta-

rixi bir cinayətdir”. 1993-cü ildə 

Azərbaycan  prezidenti  Heydər 

Əliyevin  təşəbbüsü  ilə  fevralın 

26-sı Xocalı soyqırımı günü kimi 

qəbul olundu. Heydər Əliyevin 25 

fevral  1997-ci  il  tarixdə  verdiyi 

qərar nəticəsində hər il fevralın 

26-sı saat 17.00 da Azərbaycan 

Respublikasının  ərazisində  Xo-

calı  soyqırımı  qurbanlarının 

xatirəsinə  ehtiram  əlaməti  ola-

raq sükut dəqiqəsi elan olundu. 

Beləliklə, 

fikirimizi 

ölkə 

rəhbəri    İlham  Əliyevin  sözləri 

ilə  yekunlaşdırmaq  istəyirik: 

“Azərbaycanlılara  qarşı  erməni 

şovinist  dairələrinin  XIX-XX 

əsrlərdə mərhələ-mərhələ həya  -

ta keçirdiyi etnik təmizləmə si-

yasətinin  tərkib  hissəsi  olan 

Xocalı 

soyqırımı 

haqqında 

həqiqətlər dünya ictimaiyyətinə, 

xarici  ölkələrin  parlamentlərinə 

çatdırılmalı,  Azərbaycan  xal-

qının  və  ümumən  insanlığın 

əleyhinə  yönəldilmiş  bu  son 

dərəcə  ağır  hərbi  cinayət  bey-

nalxalq  miqyasda  öz    hüquqi-

siyasi qiymətini almalıdır”.