Heyvanlar Aləmi Fənni Üzrə mtahan Sualllarının Cavabları

41. Azərbaycanda heyvanların mühafizəsi və “Qırmızı Kitab”. 

   Azərbaycan Respublikası ərazisində heyvanları qorumaq məqsədilə 14 qoruq, 17 

yasaqlıq  və  2  ovçuluq  təsərrüfatı  yaradılmışdır.  Qoruqlar  bunlardır:  Böyük 

Qafqazda – Zaqatala,  lisu,  smayıllı, Pirqulu, Altıağac, Kiçik Qafqazda – Göygöl, 

Qaragöl,  Kür  dağarası  çökəkliyində  -  Şirvan,  Qızılağac,  Ağgöl,  Qarayazı, 

Türyançay,  Talışda  –  Hirkan,  Naxçıvanda  –  Ordubad.  Yasaqlıqlar  bunlardır: 

Böyük  Qafqazda  –  Qusar,  smayıllı,  Şəki,  Abşeron,  Kiçik  Qafqazda  –  Şəmkir, 

Qızılca,  Laçın,  Qubadlı,  Daşaltı,  Kür  dağarası  çökəkliyində  Kiçik  Qızılağac, 

Ağgöl,  Qarayazı-Ağstafa,  Bərdə,  Korçay,  Xəzər  dənizində  Gil  adası,  Bəndovan, 

Talışda  –  Zuvand.  Ovçuluq  təsərrüfatları  bunlardır:  Samux  və  Uludüzü.  Bundan 

başqa Əyricə qırqovulyetışdirmə təsərrüfatı da vardır. 

   Azərbaycanın  ilk  “Qırmızı  Kitabı”  1989-cu  ildə  SSR   dövründə  buraxılmışdır, 

Bu  kitabda  çoxlu  sayda  səhvlər  olduğuna  görə  ondan  istifadə  edilməmiş  və 

yenisinə  ehtiyac  yaranmışdır.  2-ci  “Qırmızı  Kitab”  artıq  müstəqillik  illərində, 

2013-cü  ildə  buraxılmışdır.  Bu  kitaba  223  növ  heyvan  salınmışdır.  Onlardan  80 

növ onurğasızlar, 6 növ suda-quruda yaşayanlar, 14 növ sürünənlər, 9 növ balıq, 72 

növ quş və 42 növ məməlilərə aiddir.  

42. Zaqatala qoruğu. 

Bu qoruq 1929-cu ildə Zaqatala və Balakən rayonları ərazisində təşkil edilmişdir. 

Qoruğun  sahəsi  23,8  min  ha-dır.  Zaqatala  qoruğu  Böyük  Qafqazın  cənub 

yamacında  yerləşir.  Şimaldan  Dağıstan,  qərbdən  Gürcüstan,  şərqdən  Baş  Qafqaz 

silsiləsi,  cənubdan  isə  Balakən  və  Zaqatala  meşə  təsərrüfatlarının  ərazisi  ilə 

həmsərhəddir. Onun ərazisi Böyük Qafqazın Quton zirvəsindən (3646 m) başlayıb, 

560  m  hündürlüyə  qədər  alçalır.  Deməli,  hündürlük  amplitudu  3100  m-dir. 

Qoruğun  uzunluğu  qərbdən-şərqə  40  km,  eni  isə  şimaldan  cənuba  5-12  km-dir. 

Qoruq bir-birindən ayrılan 2 hissədən ibarətdir. 

   Ərazisinin  95,4  %-i  meşə  və  dağ-çəmən  bitkiləri  ilə  örtülüdür,  4,5  %-i  isə 

qayalıqlar, uçqunlar və digər çılpaq sahələrdir. Qoruqda Qafqaz maralı, dağ keçisi 

(təkə və ya dağ kəli), köpgər, muflon, cüyür, çöl donuzu, qonur ayı, canavar, meşə 

dələsi, daşlıq dələsi, vaşaq, quşlardan Qafqaz uları, tetra, anqut, torağay, bildirçin, 

göyərçin,  alabaxta  və  s.  qorunur.  Qoruğun  nəzdində  “Təbiət  muzeyi” 

yaradılmışdır. 

 

43.  lisu qoruğu. 

Bu qoruq  Böyük Qafqazın  cənub yamacında,  Qax  rayonu  ərazisində 1987-ci  ildə 

yaradılmışdır. Qoruğun sahəsi 9,3 min ha olub, şimaldan cənuba 14 km, qərbdən 

şə

rqə isə 12 km məsafədə uzanır. Ərazinin 93 %-i meşə ilə örtülüdür. Ərazi  Böyük 

Qafqazln  dik  yamaclı,  çay  dərələri  ilə  parçalanmış  relyefə  malikdir.  lisu 

qoruğunun  faunası  növcə  qonşu  Zaqatala  və  smayıllı  qoruqlarından  az  fərqlənsə 

də, sayca xeyli zəngindir. Qoruqda nəcib maral, cüyür, köpgər, təkə, çöl donuzu, 

qonur ayı, canavar,tülkü, meşə dələsi, daşlıq dələsi, gəlincik, porsuq, yenot, meşə 

pişiyi,  vaşaq,  dovşan,  süleysin,  siçan,  sincab,  ağdiş,  qonurdiş,  kirpi,  nalburun 

yarasa, quşlardan sarıköynək, şanapipik, ağacdələn, bayquş, sürünınlərdən  gürzə, 

koramal, təlxə, kərtənkələlər qorunur.  

 

44.  smayıllı qoruğu. 

   Bu  qoruq  1981-ci  ildə  Böyük  Qafqazın  cənub  ətəyində,  smayıllı  rayonu 

ə

razisində 

yaradılmışdır.  Qoruq  600-2250  m  hündürlükdə  yerləşir.  Sahəsi  5,5  min  ha-dır. 

Ə

razinin 84,5%-i meşə ilə örtülüdür.  smayıllı qoruğu 2 hissədən ibarətdir: 

   1-ci  (əsas)  hissə  dağlıq  ərazidən  ibarət  olan  Topçu  meşələrindədir.  Bu  hissə 

ş

imaldan subalp çəmənliyi, şərqdən Axoxçay boyunca Talıstan meşələri, cənubdan 

Topçu meşəsinin suayırıcı xətti və qərbdən Göyçay çayı ilə sərhədlənir. Hündürlük 

2250 m-ə qədərdir. 

   2-ci  hissə  isə  Qalıncaq  meşəliyinin  189  ha  sahəsini  tutur.  Qanıx-Əyriçay 

vadisinin şərqə davamı olan düzənlikdə yerləşir. Hündürlük 600 m-dir. 

   Qoruqda cüyür, nəcib maral, çöl donuzu, köpgər, təkə, qonur ayı, vaşaq, canavar, 

porsuq,  tülkü,  dovşan,  yenot,  çaqqal,  meşə  pişiyi,  dələ,quşlardan  qırqovul,  turac, 

qaratoyuq, alabaxta, bildirçin, sarıköynək, çobanaldadan, ağacdələn və s. qorunur. 

 

45. Pirqulu qoruğu. 

   Bu  qoruq  1968-ci  ildə  Böyük  Qafqazın  cənub  ətəyində,  Şamaxı  rayonu 

ə

razisində  yaradılmışdır.  Sahəsi  1,5  min  ha-dır.  Ərazisinin  94%-ni  meşələr  təşkil 

edir.  Qoruğun  ərazisi  3  ayrı-ayrı  hissədən  ibarətdir:  1.  Araxçın  sahəsi.  2.  Pirqulu 

sahəsi. 3. Cəngi sahəsi. Qoruq 800-2000 m hündürlükdə yerləşir. Qoruqda cüyür, 

nəcib  maral,  qonur  ayı,  çöl  donuzu,  təkə,  vaşaq,  canavar,  tülkü,  dovşan,  çaqqal, 

porsuq,  dələ,  quşlardan  qaratoyuq,  qırqovul,  alabaxta,  bildirçin,  sarıköynək, 

çobanaldadan,  ağacdələn,  qarğa,  və  s.  qorunur.  Qoruğa yaxın  ərazidə  AMEA-nın 

Ş

amaxı Astrofizika Rəsədxanası yerləşir.  

 

46. Altıağac qoruğu. 

   Bu qoruq Böyük Qafqazın şimal-şərq yamacında, Xızı rayonu ərazisində 1990-cı 

ildə yaradılmışdır. Sahəsi 4,4 min ha-dır. Qoruğun ərazisinin 90%-ni meşə tutur.  

   Altıağac qoruğunda və ona qonşu ərazilərdə Qafqazın digər sahələrinə nisbətən 

heyvanlar  aləmi  nisbətən  azdır.  Bunun  da  başlıca  səbəbi  Azərbaycanın  digər 

ə

razilərində  olduğu  kimi,  qanunsuz  ovçuluqdur.  Burada  heyvanlar  aləmi  qonşu 

Pirqulu qoruğundakından həm növcə, həm də miqdarca xeyli azdır.  

   Qoruqda  cüyür,  qonur  ayı,  çöl  donuzu,  vaşaq,  yenot,  tülkü,  dələ,  canavar, 

quşlardan qırqovul, alabaxta, qaratoyuq, bildirçin, çobanaldadan, çöl qartalı, və s. 

qorunur. 

   Qoruqda  heyvan  və  quşlar  qeyri-bərabər  paylanmışlar.  Bu  da  ayrı-ayrı  landşaft 

sahələrinin müxtəlif keyfiyyətlərə malik olması ilə əlaqədardır. 

   Əvvəllər  burada  Ussuriya  xallı  maralları  saxlanılırdı.  Lakin,  sonradan  onları 

cənuba, Lənkəran rayonundakı Hirkan qoruğuna köçürtdülər. 

 

47. Türyançay qoruğu. 

   Bu  qoruq  1958-ci  ildə  Kür-Araz  ovalığının  Şirvan  düzündə,  Ağdaş  və  Yevlax 

rayonları ərazilərində yaradılmışdır. Sahəsi 12, 6 ha-dır. Qoruğun sahəsinin75%-i 

meşəlikdir.  Qoruğun  ərazisi  alçaq  dağ  tirələrindən  ibarətdir.  Ərazi  kəskin 

parçalanmış relyefə malikdir. Qoruq 300-600 m hündürlükdə yerləşir. 

   Qoruqda  qonur  ayı,  çöl  donuzu,  porsuq,  dələ,  tülkü,  dovşan,  çaqqal,  vaşaq, 

canavar,  quşlardan  qırqovul,  kəklik,  göyərçin,  qurqur,  ağbaş  Asiya  kərkəsi, 

leşyeyən  qartal,  qara  kərkəs,  sərçələr,  qaratoyuq,  zığ-zığ,  payız  bülbülü,  dağ 

vələmirquşu,  arıquşular  və  s.,  sürünənlərdən  çoxlu  gürzə,  kərtənkələlər,  Xəzər 

tısbağası vardır. 

   Qış  yalarında  Böyük  Qafqazın  yamaclarının  sərt  hava  şəraiti,  qalın  qar  örtüyü 

heyvanları  nisbətən  isti  aşağı  dağlıq  sahələrə,  xüsusilə  də  Türyançay  qoruğunun 

ə

razisinə  toplaşmağa  məcbur  edir.  Ona  görə  də  burada  qışda  məməli  heyvanlar 

daha çox olur. Deməli, qoruğun ərazisi heyvanların ən əlverişli qışlaq yeridir. 

 

48. Qarayazı qoruğu. 

   Bu  qoruq  1978-  ci  ildə  Qazax  rayonu  ərazisində  Kürsahili  Qarayazı  düzündə 

yaradılmışdır. Qarayazı qoruğu Kür çayı boyunca onun yatağının sol sahillərini və 

Qarayazı  düzünün  xeyli  hissəsini  əhatə  edir.  Onun  sahəsi  6  min  ha-dır.  Ərazinin 

72%-ni Kürətrafı tuqay meşələri təşkil edir. 

   Qarayazı  qoruğunda  nəcib  maral,  qunduz,  dələ,  gəlincik,  dovşan,  çöl  donuzu, 

tülkü,  çaqqal,  çöl  pişiyi,  süleysin,  quşlardan  qırqovul  ,  göyərçin,  alabaxta, 

qaratoyuq,  ağacdələn,  sığırçın,  bülbül,  ördək,  su  fərəsi,  sürünənlərdən  su  ilanı, 

gürzə , təlxə, kərtənkələ, tısbağa, amfibilərdən qurbağalar vardır. 

   Qoruq  ərazisində  balıqlardan  şəmayı,  çapaq,  naxa,  şirbit  və  s.  Kürün  daimi 

sakinləridir.  Qoruğun  əsas  vəzifələrindən  biri  də  buradakı  heyvanlar  aləmini 

qorumaq,  onların  təbii  yolla  çoxalmaları  üçün  əlverişli  şəraiti  mühafizə  edib 

yaxşılaşdırmaqdır. 

 

49. Şirvan qoruğu. 

   Bu  qoruq  1969-cu  ildə

  Kür-Araz  ovalığının  şərqində,  Cənub-Şərqi  Şirvan 

düzündə, Salyan və Neftçala rayonları ərazisində yaradılmışdır. Onun sahəsi 25,7 

ha-dır.  Qoruğun  yaradılmasında  başlıca  məqsəd  yarımsəhra  landşaftının  əsas 

komponentlərini – ceyranları və su quşlarını qorumaq, ceyranların yaşayış şəraitini, 

yem bazasını, bioloji xüsusiyyətlərini və artırılması yollarını öyrənmək üçün elmi-

tədqiqat işləri aparmaqdır.  

   Bu  qoruq  yaradılarkən  Azərbaycanda  ceyranların  sayı  katastrofik  dərəcədə 

azalaraq,  cəmi  77  baş  təşkil  edirdi.  Bunun  da  əsas  səbəbi  təkcə  brakonyerlik 

deyildi. Kür-Araz ovalığının çox böyük bir ərazisinin əkin sahələrinə çevrilməsi də 

ceyranların sayının azalmasına öz mənfi təsirini göstərdi. Çünki, tarlalarda əkilən 

pambıq ceyranların təbii yemi olan yovşanı sıxışdırıb çıxarırdı. 

   Hazırda qoruqda ceyranlar  xeyli  artmış və  buna görə də,  onları  buradan yavaş-

yavaş respublikanın digər bölgələrinə köçürürlər. 

   Şirvan qoruğunda ceyranlarla yanaşı qunduz, çöl donuzu, tülkü, canavar, dovşan, 

çaqqal,  Xəzər  suitisi,  porsuq,  quşlardan  turac,  bəzgək,  dovdaq,  qu,  boz  qaz, 

flaminqo,  Quba qazı,  qızılbaş  ördək, boz ördək, bizquyruq  ördək, qara leylək, ağ 

vağ, boz vağ, sarı vağ, balıqlardan çəki, çapaq, sıf, durna balığı, həmçinin, su ilanı, 

gürzə, kərtənkələ, tısbağa, təlxə, qurbağalar və s. vardır. 

 

50.Qızılağac qoruğu. 

   Bu  qoruq  1929-cu  ildə  Xəzər  dənizinin  Azərbaycan  sahillərindəki  ən  böyük 

görfəzi  olan  Böyük  Qızılağac  görfəzində,  Lənkəran  rayonu  ərazisində  təşkil 

edilmişdir.  Sahəsi  88,3  min  ha  olub,  Azərbaycanın  ən  böyük  qoruğudur.  Onun 

ə

razisinin 58,4%-ni su təşkil edir. Burada çoxlu qamışlıq sahələr vardır ki, bunların 

arasında bir çox su quşları yuvalayaraq, bala çıxarırlar. 

   Qızılağac  qoruğunun  yaradılmasında  əsas  məqsəd  zəngin  su  quşları  aləmini 

qorumaqdır.  Burada  həm  yerli  quşlar,  həm  qışda  tundra  zonasından  uçub  gələn 

qışlayan  quşlar,  həm  də  yayda  Afrikadan  uçub  gələn  yaylayan  quşlar  qorunur. 

Qoruqda flaminqo (qızıl qaz), 3 növ qu quşu (harayçı qu, fısıldayan qu, kiçik qu), 

Misir  vağı,  iri  ağ  vağ,  sarı  vağ,  çəhrayı  qutan,  qıvrınlələk  qutan,  qara  leylək, 

mərmər  cürə,  dəniz  qartalı,  məzar  qartalı,  berkut,  turac,  dovdaq,  bəzgək,  sultan 

toyuğu,  ərsindimdik,  qırmızıdöş  qaz,  cüllüt,  qarıldaq,  qarabattaq,  qaşqaldaq, 

qaravay,  marek,  bizquyruq  ördək,  qara  ördək,  torağay,  yaşılbaş  ördək,  enliburun 

ördək,  məməlilərdən  çaqqal,  tülkü,  qamışlıq  pişiyi,  porsuq,  ağdiş,  qunduz,  kirpi, 

dovşan,  su  siçovulu,  sürünənlərdən  su  ilanı,  tısbağa,  koramal,  təlxə,  gürzə, 

amfibilərdən  qurbağalar,  balıqlardan  isə  çəki,  çapaq,  sıf,  külmə,  naxa,  kefal, 

kütüm,  siyənək,  kilkə  rast  gəlinir.  Yuvalama  dövründə  quşların  ümumi  sayı  on 

milyondan çox olur.