Hft fənninin vəzifələri və bölmələri. Təhlükəsizlik – həyat fəaliy­yətinin məqsədini təşkil edir və buna nail olmaq üçün «həyat fəaliyyətinin təhlükəsizliyi»

12. Atmosferin çirklənməsi

Atmosfer təbii və antropogen mənbələrdən ayrılan müəyyən komponentlərlə çirkləndirilir.

Təbii mənbələrə misal olaraq vulkan və kosmik mənşəli toz­lar, yer səthindən ayrılan tozları, dəniz duzlarının hissələri, du­man, meşə və səhralarda baş vermiş yanğınların tüstülərini, vul­kan mənşəli qazları, bitki, heyvanat aləmi və mikrobioloji mən­şə­li maddələri göstərmək olar. Adətən, təbii mənbələrlə atmosferin çirklənməsi fon səviyyəsi adlanır və zamandan asılı olaraq az dəyişir.
Antropogen mənbələr insanın həyat fəaliyyəti ilə əlaqədərdır və növlərinin, mənbələrinin çoxluğu ilə səciyyələnir. Məsələn, ağır və nadir metalların aerozolları, sintetik birləşmələr, radio­aktiv, kanserogen, bakteroloji maddələr və s. Sənayenin inkişafı ilə yanaşı belə mənbələrdən ayrılan tullantılar artır. Xüsusi ilə sənaye istehsalının, energetikanın və nəqliyyatın sürətlə inkişafı ilə əlaqədər olaraq bu problem daha kəskin xarakter daşıyır.
Ölkəmizdə atmosferin çirklənməsi əsasən aşağıdakı sənaye sahələrinin hesabına baş verir:

• 
  istilik energetikası – 30%;
  
• 
  qara və əlvan metallurgiya, neft və qaz çıxarılması və neft kimyası; tikinti materialları müəssisələri, kimya sənayesi – 30%;
  
• 
  avtonəqliyyat – 40%.
  

Atmosferi ən çox çirkləndirən maddələr aşağıdakılardir:

• 
  karbon oksidi CO – 45%;
  
• 
  kükürd anhidridi SO₂ – 18%;
  
• 
  azot oksidləri N0_x (əsasən NO₂) – 10%;
  
• 
  karbohidrogenlər C_nH_m – 15%;
  
• 
  tozlar – 12%
  

Atmosferin sənaye tozları və dumanları ilə çirklənməsindən qorunması üçün toz və duman tutan aparat və sistemlərdən is­ti­fadə edilir. Hazırda aşağıdakı toztutan avadanlıqlar tətbiq olunur:

• 
  Quru toztutan aparatlar;
  
• 
  Yaş toztutan aparatlar.
  

Quru toztutucuları – burada tozun qazlardan (havadan) ayrılması üçün təsir edən qüvvə mərkəzdənqaçma qüvvəsidir. Bu qrupa siklonlar, tozçökdürən kameralar, burulğanlı siklonlar, jalyüzlər və rotasion tipli toztutucular, elektrik süzgəcləri və süzgəclər daxildir.
Nəm (yaş) toztutucuları – bu qrupa Venturi skrubberi, forsunkalı skrubberlər, köpük aparatları və s. daxildirlər.