Humanitar və sosial elmlər faküLTƏSİ

Məktəblərdə
: 
1. Məktəbdə şagirdin inkişafına gərəkli olmayan əlavə dərslərin ləğv 
edilməsi; 
2. İbtidai siniflərdə imtahanların ləğv olunması; 
3. Yuxarı siniflərdə imtahanların asanlaşdırılması; 
4. Məktəbdə dostluq və əməkdaşlıq mühitinin yaradılması; 
Ali məktəblərdə: 
5. Ali təhsil müəssisələrinə imtahan şərtlərinin yüngülləşdirilməsi; 
6. Ali təhsil müəssisələrində imtahanların fakültələr üzrə keçirilməsi; 
7. Müəllimlərə inam mühitinin yaradılması; 
8. Yəni müəllimlərin kollokviumları və imtahanları şifahi, yazılı və ya 
test olmaq şərtilə müstəqil keçirməsi; 

---

35 
9. Ali təhsil müəssisələrində koordinatorluq sisteminin dəyişdirilməsi 
(hər müəllim öz fənnindən imtahanda koordinator olmalı)və s. bu kimi başqa 
məsələlərin tətbiqindən danışmalıyıq.

---

36 
II FƏSİL.TƏLƏBƏ ŞƏXSİYYƏTİNƏ PSİXO-EMOSİONAL HALLARIN 
TƏSİRİNİN TƏNZİMLƏNMƏSİ
 
2.1. Psixo-emosional halların mahiyyəti və təzahür xüsusiyyətləri 
Yaşadığımız müasir şəraitin dinamikliyi, emosional gərginliyin artması, 
həyat tempinin sürətliliyi, demoqrafik problemlər, urbanizasiyanın artması, 
məcburi yaradılmış müharibə ocaqları vəs.kimi amillər insanın şəraitə 
uyğunlaşmasını çətinləşdirir, insanın bioloji təbiəti ilə onu əhatə edən sosiallıq, 
sosial mövcudluq arasında olan ziddiyyətləri kəskinləşdirir. Hər bir halda bu 
ziddiyyətlər stress amilini daha qabarıq özünü göstərməsinə, cəmiyyətin bəlasına 
çevrilməsinə gətirib çıxarır. Stress problemi bütün dövrlər üçün aktual problem 
olmuşdur. Stress faktıqloballaşan dünyanın ən qlobal probleminə çevrilmişdir.
Stress sahəsində ilk fundamental tədqiqatlar stressin yaranma mexanizmi, 
onun psixofiziologiyasının aydınlaşdrılmasına yönəldilmişdir. Şübhəsiz ki, stress 
probleminin tədqiqində böyük işlər görən tədqiqatçı Hans Selyedir. 
Hans Selye bir bioloq kimi stressi fizioloji yanaşma baxımından qiymətlən- 
dirdi və ona orqanizmin özünə qarşı yönələn istənilən tələbə özünəməxsus, qeyri-
adi reaksiyası kimi yanaşırdı. O, müxtəlif stressor növlərinə tipik reaksiyaların 
mövcudluğunu qeyd etmiş və bu reaksiyaların məcmusunu ümumi adaptasiya 
sindromu (general adaption syndrome, GAS) adlandırmışdır. 
Beləliklə, indi çox məşhur olan “stress” anlayışı canlı orqanizmdə qeyri-adi 
gərginlik və narahatlıq vəziyyətini ifadə etmək üçün işlədilməyə başladı. Qeyri-adi 
gərginlik və ya stress vəziyyəti orqanizmin, bədənin ayrı-ayrı hissələrində real 
morfoloji dəyişikliklərlə, xüsusən hipofizin “nəzarət” etdiyi endokrin vəzilərdə 
kəskin dəyişikliklərin baş verməsi ilə müşahidə olunur. 
XX əsrin 70-ci illərində toplanan eksperimental məlumatlar nəticəsində 
H.Selye bu qənaətə gəldi ki, “stress” anlayışını dəqiqləşdirmək zəruridir. Bu 
baxımdan, o, 1977-ci ildə yazırdı ki, stress geniş yayılmış bir sıra fikirlərin əksinə 
olaraq heç də emosional oyanma və ya sinir gərginliyi ilə eyniyyət təşkil etmir. 

---

37 
Bir məsələni də qeyd etməliyik ki, əksər tədqiqatçıların fikrincə heç də bütün 
stresslər ziyanlı olmur.Əksinə bəzən onlar insanı çətin vəziyyətdə qüvvəsini 
səfərbər etməyə təhrik edir. 
Ayrı-ayrı insanlara müxtəlif dərəcəli stresslər gərəkli olur. İnsanlar çox nadir 
hallarda passiv həyat tərzinə meyilli olurlar.Hətta ən qürurlu insanlar belə məhdud 
həyat səviyyəsi ilə razılaşmırlar. Digər tərəfdən, stressin olmaması və ya onun 
həddən artıq olması eyni dərəcədə insanların çoxu üçün xoşagəlməz sayılır. 
Stress nəticəsində orqanizmin məruz qaldığı xəsarət kifayət qədər böyük 
olduqda orqanizm boşalır, süstləşir, zəifləyir və məhv olur. Burada böyük 
mütəfəkkir İbn Sinanın keçirdiyi bir eksperimenti xatırlatmaq yerinə düşür. Belə 
ki, onun göstərişi ilə iki qoyunu ayırıb yaxşıca yemləyirlər. Lakin, onlardan birinin
yaxınlığında qurdu bağlayırlar. Nəticədə bu qoyunun keçirdiyi həyəcan, qorxu, 
güclü stress və nevroz tezliklə onun ölümünə səbəb olur. 
Son illər psixoloji diskomfort, narahatlıq içərisində yaşayan insanların sayı 
kəskin şəkildə artmışdır. Eyni zamanda nevrozdan əziyyət çəkənlərin, depressiya- 
dan və pis halətdən şikayət edənlərin sayının artması müşahidə edilir. Bötövlükdə 
sosial-psixoloji və iqtisadi gərginlik marginal davranışın, narkomanların, alkoqola 
aludə olanların sayının artmasına gətirib çıxarır. 
Qeyd etmək lazımdır ki, sosial-iqtisadi stressorların doğurduğu gərginlik
məsələn-işsizlik və ya ixtisara düşmək təhlükəsi, əmək haqqı və təqaüd 
ödəmələrinin ləngiməsi, kommunal xərclərin artması, kriminal şərait və s. beyində 
kəskin oyanma ocaqlarının formalaşmasına gətirib çıxarır.Öz növbəsində bu psixi-
sinir, psixomatik və digər xəstəliklərin inkişafına səbəb olur. 
Bundan əlavə, teleekranlara yol tapmış zorakılıqdan bəhs edən filmlər, 
bayağı teleseriallar, dəhşət filmləri, müxtəlif komputer oyunları insanların xüsusilə, 
uşaqların psixikasına ciddi təsir göstərir. Gücün, zorun, pulun, sərvətin, gözəl həyat 
tərzinin intensiv təbliği gənclərin, yeniyetmələrin tam yetkinləşməmiş, 
möhkəmlənməmiş şüuruna dağıdıcı təsir göstərir. Onların əxlaqi, mənəvi və 

---

38 
intelektual tələbatlarını sıxışdırır, gənc nəslin özünü inkişaf etdirmə və özünüifadə
potensialını ləngidir, onların özünü təsdiqinin istiqamətini dəyişdirir, bunun 
qarşısını alır. 
Müasir elmdə eustress adlanan müsbət stressləri və distress adlanan mənfi 
stressləri fərqləndirməyi məqsədəuyğun sayırlar. Eustresslər və ya müsbət stresslər 
müsbət emosiyaların səmərəli hormoniyasını ifadə edir, orqanizmin mütəhərrikli- 
yini, dinamikliyini stimullaşdırır. Distresslər və ya mənfi stresslər isə arzuolunmaz 
fəsadlara, mənfi nəticələrə gətirib çıxarır.Disstress öz-özlüyündə kədər, bədbəxtlik, 
süstlük, fəaliyyətsizlik, ehtiyac deməkdir.