Hüseynov Mövlud

MORUQ
Moruq gülçiçəklilər fəsiləsinin Rubus cinsindən, 1-3 m hündürlükdə yar­paqları tökülən qol-budaqlı yarımkol bitkidir.

Moruğun giləmeyvəsi xoşagələn ətrinə və özünəməxsus turşa-şirin dadına görə qiymətlidir. Tərkibində 9-11% şəkər (əsasən, qlükoza və fruktoza), 2,5%-ə qədər üzvi turşular (alma, salisil, limon, şərab), 0,26% aşı maddəsi, 0,5-2,8% pektin maddəsi, 4-6% sellüloza, 2,7% pentozanlar, 0,8-1,9% azotlu maddə, 29 mq% C vitamini, B₁, B₂, PP, fol turşusu (B₉ vita­mini), karotin və 0,4-0,8% minerallı maddələr (dəmir, kalium, mis və s.) vardır. Moruğun tərkibindəki -sitosterin ateroskle­roza qarşı təsir xassəsinə malikdir.

Moruğun meyvələri tam yetişdikdə yığılır. Təzə halda yeyilir. Ondan mürəbbə, kompot, şərbət, kisel, mar­melad, pastila, nastoyka, spirtli içki, likör, şərab, sərinləş­dirici içkilər və digər məhsullar hazırlanır. Moruğu qurudub dərman kimi istifadə edirlər.

Təzə meyvələr susuzluğu yaxşı söndürür, qidanın həz­mini yaxşılaşdırır.

Xalq təbabətində moruq meyvəsini çay kimi dəmləyib soyuqdəymədə tərlədici dərman kimi işlədirlər. Moruqdan, eyni zamanda elmi təbabətdə ödqovucu, sidikqovucu dərman kimi də dəmləmə və bişirmələr şəklində istifadə olunur.

Təzə də­rilmiş moruq meyvəsindən hazırlanan mürəbbə və şərbət böy­rək xəstəliyinin və soyuqdəymənin yaxşı dərmanıdır.

NAR
Nar fəsiləsindəndir. Yabanı halda Zaqafqaziyanın və Orta Asiyanın dağlıq rayonlarında bitir. Azərbaycanın Lənkə­ran, Zaqatala, Şəki, Ağsu, İsmayıllı, Ağdaş, Masallı, Göyçay, Şəmkir və başqa rayonlarında yabanı narın çoxlu ehtiyatı vardır. Yabanı nar kolluqlarının çoxu Talış ərazisindədir. Azərbaycanda mədəni yetişdirilən narın ən yaxşı sortları mövcuddur.

Narın tərkibində 8-19% qlükoza və fruktoza, 1% saxa­roza, şirin sortlarda 0,2-2%, turşa-şirin sortlarda 2-3%, turş narlarda isə 3-7% limon turşusu vardır. Bundan başqa nar şirəsində 0,53% mineral maddə, 0,50% azotlu maddə, 7 mq% C vitamini, qabığında 11,85% aşı maddəsi, 9,07% sellüloza, 5,38% pektin maddələri, 14,1% reduksiyaedici şəkər, 1% turşu vardır.

Yabanı narın tərkibində 8,2-12% şəkər, 3-9% üzvi turşu (limon turşusu), pektin maddəsi, aşılayıcı maddə və C vitamini vardır. Yabanı narın həm dərman, həm də texniki əhəmiyyəti vardır. Qatılaşdırılmış nar şirəsi – narşərab – ət və balıq xörəklərində tamlı qatqı kimi istifadə edilir.

Nar təzə halda yeyilir, ondan şirə, ekstrakt, şərbət, sərin­ləşdirici içki hazırlanır. Nar dənələrindən təzə halda və ondan hazırlanan nardança və nardaşa kimi məhsullardan kulinariyada geniş istifadə edilir.

NARINGİ
Narıngi sədokimilər fəsiləsindəndir. Sitrus meyvələrinin qabığının rəngi narıngidə sarımtıl-narıncı olur. Ətli hissəsi xoş narıncı-sarı, zərif lifli və ətirli olur.

Narınginin tərkibində efir yağlarının faizlə miqdarı on­ların ayrı-ayrı hissələrində müxtəlif olur. Unşiu sortlu narın­ginin qabıq hissəsində 1,2%, ətli hissəsində 0,23% efir yağları olur. Narınginin tərkibində şəkər, çoxlu miqdarda pektin maddələri, turşular, az miqdarda azotlu maddələr olur. Efir yağ­ları kimi pektin maddələri də, əsasən qabıq hissədə toplan­mışdır.

Narınginin tərkibində vitaminlərdən C, P, B₁, B₂, PP və karotin vardır. Vitaminlər qabıq hissədə ətli hissəyə nisbətən daha çox toplanır. Məsələn, C vitamini ətli hissədə 30-52mq% olduğu halda, qabıq hissədə 95-125 mq%-dir.

Ondan kompot, mürəbbə, marmelad, konfet və karamel üçün içlik və digər məhsullar hazırlanır. Kulinariyada müxtəlif meyvə içkilərinin hazırlan­ma­sında, likör-araq və sərinləşdirici içkilərin istehsalında istifadə olunur.

Narıngi qüvvətli bakterisid xassəyə malik olduğu üçün xroniki mədə-bağırsaq, böyrək xəstəliklərində, mədə pozun­tularında, xüsusən ishala qarşı müalicəvi məqsədlə istifadə olunur. Narınginin meyvəsi və qabığı da iştahaartırıcı, köpün qar­şısını alan və sidik yollarını dezinfeksiyaedici təsirə malik­dir.