Hüseynov Mövlud

PORTAĞAL
Portağal sədokimilər fəsiləsindəndir. Azərbaycanda becərilən əsas sitrus meyvələrindəndir. Portağalın qabığının rəngi sarımtıl-narıncı olur. Ətli hissəsi xoş narıncı-sarı, zərif lifli və ətirli olur. Karolyok sortlu portağalın ətli hissəsi qırmızı-yaqut rəngində olur.

Portağalın tərkibində efir yağlarının faizlə miqdarı on­ların ayrı-ayrı hissələrində müxtəlif olur. Yerli sort portağalın qabığında 2,4%, ətli hissəsində 0,24%, efir yağları olur.

Portağalın tərkibində şəkər, çoxlu miqdarda pektin maddələri, turşular, az miqdarda azotlu maddələr olur. Efir yağ­ları kimi pektin maddələri də, əsasən qabıq hissədə toplan­mışdır.

Portağalın tərkibində vitaminlərdən C, P, B₁, B₂, PP və karotin vardır. Vitaminlər qabıq hissədə ətli hissəyə nisbətən daha çox toplanır. Məsələn, C vitamini ətli hissədə 33-62 mq% olduğu halda, qabıq hissədə 121-175 mq%-dir.

Portağalın qabığında 490 mq% P vitamini vardır. Azotlu maddələrin miqdarı 1%-ə qədər təşkil edir.

Təzə dərilmiş meyvəsinin lətində və ya ondan alınan şirədə 70%-ə qədər şəkər, 5-6%-ə qədər limon, alma turşuları və başqa üzvi tur­şular, pektin maddəsi, mineral duzlar, boyayıcı maddələr, C, B₁, B₂ vita­minləri və karotin vardır. Buna görə də, portağalın şirəsi avi­taminoz xəstəliklərinin müalicəsində çox faydalıdır.

Portağalın tərkibində kalium və C vitamini çox olduğundan hipertoniyada, aterosklerozda, qaraciyər xəstəliyində, piylənmədə və podaqrada istifadə etməyə imkan verir.
ÜZÜM
Üzüm fəsiləsinin üzüm cinsindəndir. Üzüm cinsinin 70 növündən ikisi Azərbaycanda bitir. Bunlardan meşə və Amur üzümü daha geniş yayılmışdır.

Meşə üzümünün tərkibində 10-13% şəkər, 1,2-2%-ə qədər üzvi turşu vardır. Şirəsinin çıxarı 54%-dir. Tumunda 8-20% yeməyə yararlı yağ olur. Qovurduqda qəhvə əvəzedicisi kimi istifadə edilir. Meşə üzümü təzə halda yeyilir, ondan şirə, şərab, nastoyka, sirkə, kisel, kompot, mürəbbə və sərinləşdirici içkilər hazırlanır. Meşə üzümü qurudulur, bəzən qışa saxlamaq üçün şorabaya da qoyulur.

Üzüm giləsi və onun şirəsi ürək-damar sistemi xəstəliklərində, tənəffüs yolları, mədə-bağırsaq, qaraciyər, böyrək xəstəliklərində çox xeyirlidir.

Üzümdən hazırlanan bəkməz və ya doşab qanazlığında, ümumi zəiflikdə çox faydalı qüvvətverici vasitədir.

Üzüm təzə halda, qurudulmuş, üzüm şirəsi və must şəklində istifadə olunur, eləcə də ondan kompot, doşab, abqora və digər spirt­siz içkilər hazırlanır. Bu məhsulların həm pəhriz və müa­licəvi əhəmiyyəti var, həm də qidalı yeyinti məhsulu ol­maqla uşaqların, qocaların və zəif düşmüşlərin qidalanmasında is­tifadə olunur.

Təzə üzüm şirəsinin tərkibində 0,5-0,8% sərbəst üzvi turşular, pektin və zülal maddələri, A, C, P, B₁, B₂ və digər vitaminlər, lesitinlər, az miqdarda efir yağı, mineral maddələr, boya maddələri və bioloji fəal maddələr vardır. Üzümün tərki­bində olan qlükoza damarları genişləndirərək, ürək əzələsinin fəaliyyətini yaxşılaşdırır, onun qidalanmasını artırmaq hesabına qan təzyiqini qaldırır. Nəticədə qan dövranı normallaşır, qanda hemoqlobinin faizi artır, hüceyrələrin oksigenlə təmin olunması güclənir, əzələlərin fəaliyyəti yaxşılaşır. Üzümdəki üzvi tur­şular mədənin fəaliyyətini yaxşılaşdırır, mədədə xlorid turşu­sunun ifrazını azaldır, buna müvafiq olaraq öd axarı əzələ­lə­rinin tonusunun yaxşılaşması nəticəsində ödün ifrazı artır. Üzüm fiziki yorğunluq, qanazlığı, qan itkisi və ümumi zəiflik za­manı ürəyin fəaliyyətini bərpa etmək üçün əvəzsiz qida məh­suludur (10,11,14).

ƏTİRLİ-ƏDVİYYƏLİ BİTKİLƏR
Ətirli-ədviyyəli bitkilərdən milli şərbətlərin, spirtsiz içkilərin və ətirləndirilmiş çayların hazırlanmasında istifadə olunur. Bu bitkilərdən dəmləmə formasında, onlardan alınan ekstraktlar və su buxarı ilə qovulmasından alınan distillyatlardan (məs. gülab) istifadə edilir. Aşağıda şərbətlərin və digər spirtsiz içkilərin hazırlanmasında istifadə olunan ətirli-ədviyyəli bitkilərin qısa səciyyəsi verilir (10,15,18).