İ. A. Axundov

Sağlamlıq  məsələsi  tibbdə  son  zamanlar  alimlərin  diqqətini 

ciddi  şəkildə  cəlb  etməyə  başlamışdır.  Elə  bu  da  C.  H.  Təqdisinin 

tədqiqatlarında əsas yerlərdən birini tutur. Hərçənd ki, o, əsərlərində 

qeyd  edir  ki,  bu  məsələnin  öyrənilməsi  ilə  keçmiş  dövrlərdə  yaşa-

yan alimlər yaxından məşğul olmuşlar. Buna misal olaraq o, göstə-

rir ki,  İbn Sinanın “Tibb qanunu” kitabında sağlamların sağlamlığı 

və  sağlamlığın  möhkəmlənməsi  üçün  xüsusi  fəsillər  vardır.  Lakin 

---

 

20 

sonralar bu mühüm məsələlər bir qədər unudulmuş və tibb elmi əsas 

etibarilə xəstəliyin öyrənilməsi ilə məşğul olmuşdur. 

İndi bir daha aydın olur ki, sağlamlığı bilmədən xəstəlik haq-

qında  düzgün  məlumat  əldə  etmək  mümkün  deyildir.  İlk  baxışdan 

belə məlum olur ki, sağlamlıq haqqında hər şey aydındır. Həqiqətdə 

isə sağlamlıq özü də çox mürəkkəb bir proses olub, onun müəyyən 

dərəcələri vardır. Bu barədə C. H. Təqdisi belə bir faktı açır ki, hələ 

min  il  bundan  əvvəl  İbn  Sina  sağlamlıqda  altı  dərəcə  seçmişdir. 

Hal-hazırda  Ümumdünya  Səhiyyə  Təşkilatı  da  sağlamlığın  beş  də-

rəcəsini tanıyır ki, bunlar da mahiyyət etibarı ilə İbn Sinanın fikrinə 

çox  yaxındır.  Çox  zaman  praktik  həkim  öz  gündəlik  fəaliyyətində 

qeyd edir ki, bu adam sağlamdır, lakin onun sağlamlığının nə dərə-

cədə  olması  kimi  mühüm  bir  məsələyə  lazımi  fikir  vermir.  Müasir 

səhiyyə  çalışmalıdır  ki,  insanların  sağlamlığını  mümkün  qədər 

yaxşılaşdırıb, yüksək səviyyəyə çatdırsın. 

Sağlamlığın  qoruyub  möhkəmləndirilməsi  cəmiyyət  üçün  ol-

duqca əhəmiyyətli olan tibbin əsas vəzifəsidir. İnsanların ən xoş ar-

zuları  elə bununla  əlaqədardır. Görüş zamanı bir neçə  dəfə sağ ol, 

sağlam qal, sağlamlıq arzu edirəm və s. sözləri təkrar edirik. C. H. 

Təqdisinin əsərlərində sağlamlığın normadan fərqlənməsi və mürək-

kəb bir proses olması haqqında maraqlı fikirlər vardır. O, öz əsərlə-

rində sağlamlıq üçün olduqca zəruri olan Ümumdünya Səhiyyə Təş-

kilatının fikrini (fiziki, ruhi və ictimai sağlamlıq) göstərməklə bəra-

bər eyni  halda belə  bir  mühüm faktı da qeyd edir ki,  hələ orta əsr-

lərdə  dahi  Azərbaycan  münəccimi  və  hər  tərəfli  geniş  biliyə  malik 

olan Nəsirəddin Tusi  bu üç şərti  hələ  o zaman demək olar ki,  eyni 

məzmunda qeyd etmişdir. 

Azərbaycan  həkimi  Məhəmməd  Yusifi  orta  əsrlərdə  “Tibbi 

Yusifi” adlı əsərində sağlamlığın qorunması və möhkəmləndirilmə-

sinə böyük yer verir və bu məsələləri poetik dildə öz kitabında qeyd 

etmişdir. Bunun səbəbini onunla izah edir ki, şer insanın yaddaşında 

möhkəm  qalır.  Həmin  kitabda  ətraf  mühitdən  səmərəli  istifadə 

etmək,  qida  və  istirahət  rejimini  gözləmək,  aktiv  olmaq,  yuxunu 

---

 

21 

tənzim  etmək,  zərərli  maddələri  bədəndən  xaric  etmək  kimi  məsə-

lələrə xüsusi yer verilir. 

Məşhur  rus  tənqidçisi  N.  A.  Dobrolyubov  (05.02.1836-

29.12.1861)  insan  üçün  heyvani  yox,  insani  sağlamlığın  zəruri  ol-

masını göstərmişdir. 

Şərqdə heç bir zaman gözəllik məfhumunu, sağlamlıq məfhu-

mundan  ayırmamışlar.  Görkəmli  alman  ədibi  Henrix  Geyne 

(13.12.1797-17.02.1856)  yazır  ki,  ən  həqiqi  gözəllik  sağlamlıqdır. 

Hal-hazırda sağlamlıq və gözəllik institutları yaradılır. 

Elmi  texniki  inkişaf  dövründə  sağlamlığın  məsələlərinin  də-

rindən öyrənilməsi böyük aktuallıq kəsb edir. 

C. H. Təqdisinin əsərlərində göstərilir ki, müasir təsəvvürlərə 

əsasən sağlamlıq heç də xəstəliyə qarşı qoyulmayıb, onunla sıx əla-

qədə  öyrənilir.  Bu  əsərlərdə  norma  ilə  patologiyanın  əlaqəsi  geniş 

işıqlandırılır. Qeyd olunur ki, norma ilə sağlamlıq sıx əlaqədə olma-

sına  baxmayaraq  heç  bir  zaman  eyni  ola  bilməzlər.  Normadan  kə-

nara çıxmaq həmişə xəstəliyin olmasına dəlalət etmir. Məsələn, nor-

madan  kənara  çıxmaq  ola  bilər  ki,  müdafiəyə  uyğunlaşma 

reaksiyalarının  möhkəmlənməsinə  yönəlmiş  olsun.  Bu  da  sağlam 

orqanizmin inkişafına kömək edir.