İ. A. Axundov
Yüklə 1,1 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
Xəstəliyin sonu-iki cür ola bilər. Sağalma və ölüm. Sağalmanı
öyrənmək bu prosesi sürətləndirmək üçün lazımdır. Ölümü isə proses kimi öyrənməyin zəruriliyi ona görə ortaya çıxır ki, ölümün müəyyən bir mərhələsi sayılan klinik ölüm dövründə həyatın bərpa edilməsi imkanı vardır. Klinik ölüm dövründə həyatın bərpası əsas etibarilə bədbəxt hadisələrə düçar olmuş insanlarda aparılarsa, gələcəkdə orqanların köçürülməsi və süni orqanlardan istifadə edilməsi bu məsələnin geniş miqyasda, hətta lap ağır xəstəliklərdən ölənlər də belə klinik ölüm dövründə həyata keçirilməsinə imkan verələcək və vaxtsız ölümlərin qarşısı alınacaqdır. 42
Klinik ölüm dövrünün müddəti əlbəttə ayrı-ayrı xəstəliklərdə eyni deyildir. Ölüm ani baş verdikdə (məsələn, boğulma, elektrik cərəyanı vurma zamanı) sinir sistemi ağır əzab çəkmədikdə klinik ölüm dövrü bir neçə dəfə artıq ola bilər. Ağır, uzun müddətli davam edən xəstəlikdən sonra isə klinik ölüm dövrü qısalır. Beləliklə, geniş qəbul edilmiş beş-altı dəqiqələk klinik ölüm dövrünü bir qədər şərti hesab etmək lazımdır. Həqiqətən də demək olar ki, ölüm qan dövranı və tənəffüsün dayanmasından sonra deyil, beyin öz fəa- liyyətini tam itirdikdən sonra baş verir. İnsanlar üzərində öləndən sonra həyatın bərpa edilməsi imkanı yenə də ilk dəfə dünya səviyyəsində eksperimentdə həyatın bərpa edilməsinin banisi sayılan professor F. A. Andreyevin tələbəsi, akademik V. A. Neqovski öyrənmişdir. V. A. Neqovskinin bu barədə nailiyyətləri oradan başlayır ki, alim ilk dəfə ölümü necə bir proses kimi öyrənib və onda müəyyən mərhələlərin olmasını göstərmişdir. Bu mərhələlər belədir. Birincisi canvermədən əvvəl ki, dövr. Bu dövrdə ürək və tənəffüs fəaliyyəti kəskin zəifləyir, huş dumanlı olur. İkincisi canvermə dövrü adlanır. Bu dövrdə əzələlərin oksigen çatışmazlığından qıc olması yaranır, arabir bu adamlarda tənəffüs və ürək fəaliyyəti qısa müddətli kəskin sürətlənməyə başlayır. Bu həyat uğrunda orqanizmin apardığı son mübarizənin nişanələridir. Belə ki, insan var gücünü yığaraq bu kimi hərəkətləri etməyə başlayır: Canvermə dövründə olan insanın başı arxaya dartılır, ağzı açılır. Ona görə ki, belə vəziyyətdə boyun əzələlərinin gərginliyi müəyyən qədər tənəffüsün qısa müddətli də olsa bərpasına kömək edir. Nəhayət bir neçə dəfə bu kimi kortəbii xarakter daşıyan hərəkətlərdən sonra ürək və tənəffüs fəaliyyəti tam dayanır, arterial təzyiq sıfıra enir, zahirən ölüm baş verir. Belə şəxsin ağzının üzərinə aynanı yaxınlaşdırdıqda heç tərləməməsi, ölümün tam mə- nada baş verməsinə dəlalət edir. Lakin elə bu dövrdə də orqanizm həyat qabiliyyəti müəyyən müddət saxlanmış olur. Vaxtında lazımi tədbirlər gördükdə həyatı bərpa etmək mümkün ola bilər. Elə ona görə də bu dövrə klinik ölüm dövrü deyilir. Lakin təəssüf ki, bu dövrün müddəti aylar, günlər, saatlar ilə deyil, bir neçə dəqiqə ilə 43
ölçülür. Klinik ölüm dövrünün belə qısa müddətli olmasının səbəbi onunla izah edilir ki, bir çox orqanlarda həyat nişanələri uzun müd- dət davam etdiyi halda beyində bu müddət yalnız beş-altı dəqiqədir. Ona görə ki, başqa orqanlardan fərqli olaraq beyin toxumasının oksigen və başqa qida maddələrinin çatışmazlığına müqaviməti ol- duqca azdır. Qan dövranı və tənəffüs fəaliyyəti dayandıqdan bir neçə dəqiqə sonra orada geri qayıda bilməyən dəyişikliklər baş ve- rib, klinik ölüm bioloji ölümə keçir. Bu zaman həyatın bərpası mümkün ola bilməz. Ölümün necə bir proses kimi akademik V. A. Neqovski tərə- findən öyrənilməsi tanatologiya elminin (tatanos-yunanca ölüm deməkdir) ortaya çıxmasına səbəb olmuşdur. Yüklə 1,1 Mb. Dostları ilə paylaş:
|