I. b o ' l i m . G ID R O U ZA TM A LA R
VA HA JM IY GIDROYURITM ALAR
X IX bob. UMUMIY TUSHUNCHALAR
3.1 §. G id ro d in am ik uzatm alarning vazifasi va ishlatilish sohalari
Suyuqliklar ishtirokida bir mexanizmning ikkinchi mexanizmni harakatga kel-
tirishiga asoslangan mexanizmlar
gidravlik uzatmalar
deyiladi, bunda suyuqlik uzatma
mexanizmidagi kuch zanjirining bir halqasi hisoblanadi. Gidravlik uzatma bnr agregatda
ikki xil parrakli mashinadan, ya’ni markazdan qoshma nasos va gidravlik turbinadan
birgalikda foydalanuvchi qurilmadan iborat. Unda energiya
elektr dvigatelidan
gidrodvigatelga suyuqlik oqimi yordamida beriladi. Gidravlik uzatmalar katta energiya
sig‘imiga ega boMib, kinetik imkoniyatlari deyarlik cheklanmaganligi tufayli
mashinasozlik texnikasining turli sohalarida keng qo‘llanilmoqda.
Transport mashinalarida gidravlik uzatmalardan foydalanish yetaklovchi g‘ildi-
raklaming tezligini juda
kamaytirish imkonini beradi, bu esa mashinalaming yo‘ldagi
to‘siqlardan o ‘ta olishini va dvigatellaming barqaror ishlashini ta’minlaydi.
Gidravlik uzatmasi bo‘lmagan avtomobil dvigatellari, ko‘pincha, turgan joyidan
qo‘zg‘alishda, tepaliklarga ko‘tarilishlarda, burilishlarda va boshqa hollarda o ‘chib
qoladi. Gidravlik uzatmali dvigatel bu kamshiliklardan holidir. Maxovik bilan dvigatel
va kush zanjirining qolgan halqalari orasida bikr bogManish yo‘qligi sababli, ular,
shuningdek, dvigatelning o ‘zi ham zarbaga uchramaydi.
Gidravlik uzatmalar turgan
joyidan siljishda va tezlikni o ‘zgartirishda hosil boMadigan keskin silkinishlami
kamaytiradi, bu esa mashinadan foydalanish davrini uzaytiradi. Gidravlik uzatmali
avtomobil tepalikka ko‘tarilishda, pastlikka tushishda va burilishlarda kam tajribali
haydovchining boshqarishiga ham imkon beradi.
Korpusda ish g ‘ildiraklarining mumkin qadar yaqinlashtirilishi
sababli qurilma-
larda trubalar, spiral kameralar, diffuzorlaming zaruriyati bo‘lmay qoladi, demak, bu
qismlardagi gidravlik qarshiliklarga bo'ladigan sarf bartaraf qilinadi. Shuning uchun
FIK faqat ish g ‘ildiraklaridagi yo‘qotishlar hisobiga bo‘ladi va 0,85
0,98
qiymatlarga
etadi.
Teplovozlar, avtomobillar, traktorlarda, kuchli ventilyator va nasos uzatmalarida,
kemashilikda va burg‘ulash
mashinalarida, er qazish va yo‘l mashinalarida, aviasiyada
gidravlik uzatmalardan foydalaniladi.
H ozir deyarlik hamma zamonaviy metall ishlash stanoklari gidrouzatmalar bilan
ta’minlangan.
Gidrouzatmalardan foydalanib bajariladigan turli-tuman harakat va operasiyalami
tushunish uchun hajmiy gidrouzatmalar haqida tushunchaga ega bo‘lish zarur, ular
haqida keyinroq to ‘xtalamiz.