I-bob. Burchoqdoshlar oilasi

2.1.Burchoqdoshlar oilasining tavsifi
Noʻxat burchoqdoshlar yoki dukkakdoshlar oilasining madaniy oʻsimligi
hisoblanadi. Noʻxat – poyasi oʻtsimon, tik oʻsadi, dagʻal, qovurgʻali, sershox, tukli, balandligi 30-70 sm. Bargi murakkab, patsimon. Guli ikki jinsli, kapalaksimon, mayda. Mevasi dukkak, dukkagida 1-2 ta, goh 3 ta don boʻladi. Boshqa dukkakli oʻsimliklarga nisbatan qurgʻoqchilik va shoʻrga chidamli. Urugʻi 2-5° C haroratda unib chiqadi, past haroratda sekin oʻsadi. Maysasi bahorgi -6-8° C gacha sovuqqa chidaydi. Namlik me’yordan ortiq boʻlsa kasallanadi, shona va guli toʻkiladi. Oʻzidan changlanadi. Oʻsuv davri 70-190 kun. Don rangi oq, pushti, toʻq sariq,
issiq sevar va yorugʻsevar, bahorgi ekin. Don tarkibida 19-33% oqsil, 4-7% moy, 0,2-0,4 % kul, 48-61% azotsiz ekstrativ moddalar, 2-12% klechatka, vitaminlar hamda aminokislotalar mavjud. Bir mavsumda bir gektar yerda noʻxat ildizlari 50-70 kg sof modda hisobida azot toʻplaydi. Keng qatorlab (qator orasi 15 sm), ba’zan sepma usulida 5-10sm chuqurlikda ekiladi. Oʻzbekistonda aksariyat lalmi yerlarda ekiladi. Gullash davrida suvni kam me’yorda berish yaxshi natija beradi,
toʻliq pishganda guli toʻkiladi, dukkagi deyarli chatnamaydi, hosil don kombaynlarida yigʻib olinadi
Hozirgi kunda Oʻzbekistonda noʻxotning 11 navi yetishtiriladi. Bugungi kunda yurtimizda yetishtirilayotgan noʻxot oʻsimligi Avstraliya, Ozarboyjan, Afgʻanistan, Avstriya, Belgiya, Buyuk Britaniya, Vyetnam, Germaniya, Hindiston, Indoneziya,
Iroq, Eron, Qozogʻiston, Qatar, Xitoy, Koreya, Qirgʻiziston, Latviya, Mongoliya, Niderlandiya, BAA, Pokiston, Polsha, Rossiya, Tojikiston, Turkmaniston, Turkiya, Ukraina kabi mamlakatlarga eksport qilinadi. Noʻxot navlari Oʻzbekiston Don ilmiy-tekshirish instituti tomonidan koʻp marta yakka tanlash yoʻli bilan yaratilgan. Jizzax, Qashqadaryo, Sirdaryo, Samarqand, Toshkent, Surxondaryo viloyatlarining sugʻorilmaydigan yerlari uchun iqlimlashtirilgan. Gullari oq, yirik, dukkaklari 1-2 urugʻli, urugʻlari burishgan, oq rangli. 1000 ta urugʻining ogʻirligi 372-305 gramm oʻrta pishar nav boʻlib toʻliq unib chiqqanidan texnik yetilishgacha boʻlgan davr 78-79 kunni tashkil etadi. Oqsil miqdori 24,4-26 %. Askaxitoz bilan kasallanmaydi. Qurgʻoqchilikka chidamli, dukkaklari yorilmaydi. Muhofaza
qilish uchun noʻxotning eng yaxshi turlari tanlab olinadi. Noʻxotning silliq, ajinli shakllari mavjud. Toʻliq donli navlar sovuqqa chidamli va erta hosil bilan mashhur. Kichkina noʻxatlar shirin tami bilan ajralib turadi, lekin sovuq va zararkunandalarga nisbatan qarshilik koʻrsatish uchun yumaloq shaklga ega boʻlgan raqiblarga nisbatan biroz past boʻladi. Noʻxotlarning yaxshi donli navlari: Erta yashil 33, Meteor, Avval Feltham, Ambrosia,
Sabzavot moʻjizasi, Dakota.
Noʻxatning buruq navlari: Zhegalov 112, Alderman, Telegraf, Moʻjiza qalloblari, Shuger snap. Kabi yana bir qancha navlari mavjud . Oʻsimliklarda, shu jumladan, noʻxat oʻsimligida hosildorlikni oshirish fiziologik-biokimyoviy xususiyatlar bilan bogʻliqdir .
Noʻxot Cicer arietinum L. avlodiga mansub oqsilga boy bir yillik oʻsimlik hisoblanadi. Noʻxot oʻsimligining ozuqaviyligi yuqori boʻlib doni tarkibida oʻrtacha 19-30% oqsil, 4-7% moy, 47-60% azotsiz ekstraktov moddalar , 2,4-12,8% kletchatka , 0,2-4% kul va shuningdek, B₁ vitamini hamda mineral tuzlar mavjud [9]. Noʻxat oʻsimligining ildizida tugunak bakteriyalarning koʻpayshi
oʻsimliklarda pigmentatsiya jarayonlarini kuchaytirib, hosildorlikni oshirgan . Noʻxatning yashil barglarida xlorofill xloroplastning asosiy kamponenttlaridan biri hisoblanadi hamda uning tarkibidagi xlorofill “a” va “b” pigmentlari fatosintez jarayonida ishtirok etib, oʻsimlikning oʻsishi va rivojlanishiga ta’sir koʻrsatadi . Yashil barglarda xlorofill “a” miqdori xlorofill “b” miqdoriga nisbatan 20-40% ga yuqori boʻlib, fotosintezda asosiy rol oʻynaydi. Karotinoidlar esa quyosh nurlaridan koʻk va binafsha nurlarni yutib, xlorofill “a” ga uzatadi. shu bilan birga
xlorofillarni kuchli yorugʻlikdan himoya qiladi.
Ma’lumki dukkakli oʻsimliklar ildizidagi tuganak bakteriyalar havodagi erkin azotni oʻzlashtirib, tuproq unumdorligini oshiradi. Noʻxat boshqa dukkakli oʻsimliklar singari ildizida joylashgan azot toʻplovchi bakteriyalar (Rizobium cicer) yordamida tuproqni azot birikmalari bilan boyitib, unumdorligini oshiradi. Tuganaklari turli kattalik va shaklda boʻladi. Ular oʻsimlik ildizida qanchalik koʻp boʻlsa, tuproqda shunchalik koʻp azot toʻplanadi. Oʻsimliklar hosil qilgan azotning 75% ni oʻzlashtirib, qolgan qismini tuproqda qoldiradi. Undan tashqari urugʻ tarkibida hosil boʻlgan oqsil moddasi oʻrtacha 5-7% tuganak bakteriyalar hisobidan boʻladi. Noʻxat ildizlari va rizosferada faoliyat koʻrsatadigan tuganak bakteriyalar (Rizobium) yordamida atmosferadagi erkin azotni biologik yoʻl bilan oʻzlashtirib, tuproqni azot bilan boyitadi, umuman azot muvozanatini yaxshilaydi, qator oralari ishlanadigan, makkajoʻxori, boshoqli don ekinlari hosildorligi ortib, sifati yaxshilanadi.
Dukkakli yirik subfamily kapalak bo'ladi. Bu madaniy, em-xashak, manzarali va dorivor o'simliklar turli ichiga oladi. Har bir inson kabi loviya, no'xat yoki shu soya kabi dukkakli biladi. Bu yillik o'simliklar, o'simlik almashlab ekish, ularni o'sadi. Ular vitaminlar boy, oqsillar, uglevodlar, fosfor, kaliy, magniy va kaltsiy mineral tuzlar. Va oziq-ovqat uchun loviya mos yetilgan va yetilmagan urug'lar, shuningdek meva yoki pod-turi pichoqni yosh tuxumdonning bo'ladi. Ular konserva yoki yangi egan mumkin. Misol uchun, loviya, loviya oila a'zosi, 200 dan ortiq turlari mavjud. Ulardan 20 dan ortiq sifatida o'stiriladi yorma. barcha Bu turdagi geografik guruhga bo'linadi. Osiyo guruhiga (Bean burchak, oltin) baklagil kichik-raqamda saralangan turlari o'z ichiga oladi. Ikkinchi guruh Amerika krupnosemennye turlari o'z ichiga oladi. Bu ko'p-Gullarni loviya, aquifolium, oddiy va shunga o'xshash. Shuningdek dukkakli oilasida soya o'z ichiga oladi. Va bugungi kunda, barcha rivojlangan mamlakatlar, 21-asrning eng istiqbolli hosili biri sifatida uni ko'rib. Va deyarli barcha qit'alarda endi uni o'sadi. Osiyo mamlakatlari soya hosil asosan o'zlari va foydalanish. Xo'sh, Amerika Qo'shma Shtatlari jahon bozorida bu loviya asosiy qismi qo'yadi. Rossiyada ham, bu hosilni sanoat ishlab chiqarish rivojlanmoqda. Va uning asosiy ekinlar Amur viloyati va Krasnodar o'lkasida jamlangan. Soy juda qimmatli va noyob oziq-ovqat mahsulot hisoblanadi. Bu 45% oqsil va 23% moy, shuningdek shakar, karotin, mineral va pektin mavjud. Bundan tashqari, barcha soya memba vitaminlar B, o'sha loviya P, PP, E, K va S oqsil mol go'shti nisbatan 3,5 barobar ko'p, tovuq go'shti nisbatan 14 barobar ko'proq mavjud bo'ladi. suvda eruvchan kabi bo'lsa-da, bu oqsillar shuningdek, inson tanasi orqali so'riladi. tegmaslik amino kislotalar tarkibi va ular xolesterin holda, albatta, tanasi. soya yog'i ham oson hazm va kasallikdan tanani himoya qilingan to'yinmagan yog 'kislotalari, bir poda o'z ichiga oladi. Orqaga dukkakli oilada turli xil ichiga oladi ozuqa o'tlar, masalan, beda kabi. Bu o'simlik 200 turlarining kam bo'lmagan ega. Ularning va bir - bir beda gibrid. U ozuqa o't, va yaxshi asal o'simlik va dorivor o'simliklar hamdir. gullash davrida kesib beda er qismi, tabiblar bronxit, tonzillit va angina vositasi sifatida ishlatiladi. An'anaviy tabiblar keng o'z maqsadlari qizil beda uchun ishlatiladi, deb. Mazkur zavodning yangi sharbati ko'z allergiya bilan yuviladi va uning ezilgan barglari jarohatlarni, oshqozon yarasi va kuydiriladigan teri yiringlashgan uchun qo'llaniladi. Xalq tibbiyot foydalanadi, va o'simliklar boshqa turlari kabi. Shuningdek dukkakli oilada o'z ichiga oladi sanoat ekinlari, masalan, sunn sifatida. Bu ko'p yillik va yillik o'tlar va buta va sub-buta o'z ichiga oladi o'simliklar bir xil bo'ladi. Va bu turdagi tropik va subtropik xududlarda asosan o'sishi 500 dan ortiq turlari o'z ichiga oladi. Misol uchun, bu kabi hind kanop va hind kanop kabi nomlar bilan ham ma'lum Sitnikov, sunn. Bu qadimiy madaniyat boshlab yigiruv arqonlari, arqon, bo'z, baliq tarmoqlari va elkanlarni qilish. Shuningdek, ayniqsa, qog'oz ishlab chiqarishda ishlatiladi.