I bob daromadning vujudga kelishi 1 daromatlar tengsizligi vujudga kelishi

Ma’lumot o‘rnida, jini koeffitsiyenti (Gini index, Gini coefficient) aholi orasida daromadlar taqsimotini o‘lchash uchun qo‘llaniladi va 0 (mutlaq tenglik)dan 1 (mutlaq tengsizlik)gacha oraliqdagi son bilan ifodalanadi.

Rasmiy statistikaga nazar tashlansa, O‘zbekistonda daromadlar tengsizligi darajasi bo‘yicha jini koeffitsiyenti faqatgina so‘nggi bir necha yil uchun hisoblab chiqilgan va e’lon qilingan. Qolaversa, mazkur ma’lumotlar mamlakatda tengsizlik darajasining joriy tendensiyasi, ya’ni o‘sayotganligi yoki pasayib borayotganligi xususida aniq bir to‘xtamga kelish imkonini bermaydi.

Jini koeffitsiyentiga asoslangan holda mamlakatimiz va boshqa mamlakatlardagi tengsizlik darajasi taqqoslab ko‘rilsa, birlamchi xulosa taxminan quyidagicha bo‘lishi mumkin: O‘zbekistonda tengsizlik darajasi boshqa davlatlarga nisbatan ancha past darajada; pandemiya davridagi o‘sishni hisobga olmaganda, so‘nggi yillarda umuman o‘smagan. Ma’lumot o‘rnida aytib o‘tish joizki, jini koeffitsiyenti mamlakatni boshqa davlatlarga nisbatan qay darajada farovonroq ekanligini emas, balki mamlakatdagi jami daromadning qanchalik teng (yoki noteng) taqsimlanganligini ko‘rsatadi.

Rasmiy statistikaga ko‘ra, 2017 yildan boshlab qaytadan rasmiy ravishda e’lon qilina boshlagan jini koeffitsenti 2020 yilgacha hech qanday o‘zgarishga uchramagan va 0,26 darajada saqlanib qolgan (1 ga yaqin ko‘rsatkich tengsizlikning yuqori darajasi, 0 ga yaqin shakllangani esa tengsizlikning past darajasini anglatadi). 2020 yilgi pandemiya mamalakatimizda tengsizlik darajasining oshishiga olib kelgan (yoki tengsizlikning o‘sayotganligi statistikada yaqqol ko‘zga tashlana boshlagan). Biroq, 2021 yildan keyingi davrda jini koeffitsenti pasayib borayotganligini kuzatish mumkin.

Hozirgi holatda mamlakatimizdagi tengsizlik darajasi rivojlangan dunyo, Afrika yoki Lotin Amerikasi mamlakatlari bilan taqqoslaganda sezilarli darajada past hisoblanadi. Biroq, o‘rinli savol tug‘iladi: bu mamlakatimizda daromadlar taqsimoti bilan hammasi joyida ekanligini anglatadimi?