I-bob. Korxonalarda innovatsion faoliyatni ragʻbatlantirish tizimini tashkil etishning nazariy-uslubiy asoslari

I-BOB. Korxonalarda innovatsion faoliyatni ragʻbatlantirish tizimini tashkil etishning nazariy-uslubiy asoslari
1.1Korxonalar raqobatbardoshligini ta’minlashda innovatsion faoliyatni tashkil etish zaruriyati.
Bozor sharoitida har bir korxona (firma) ishlab chiqarish va marketing faoliyatini mustaqil amalga oshiradi, o‘z ilmiy salohiyati darajasini va resurs imkoniyatlarini baholaydi, hamda innovatsion strategiyalar turlarini tanlaydi. Korxonalardagi innovatsion faoliyat turli maqsadlarni ko‘zlab, texnik, moliyaviy-iqtisodiy, siyosiy, resursli va bozor xususiyatli omillarga bog‘liq. Shu tariqa, innovatsion faoliyat bozor talablariga, ilg‘or texnologik yechimlarga bo‘lgan cheklangan kirish, resurs cheklovlari, soliq va moliya-kredit siyosatidagi o‘zgarishlarga javob reaksiyasi bo‘lishi mumkin. Korxonalarda innovatsion faoliyatni boshqarishda ushbu omillar asosiy rol o‘ynaydi.
Innovatsion faoliyat va uni belgilaydigan omillar o‘zaro bog‘liqligini hisobga olib, korxonalarda amalga oshiriladigan innovatsiyalar xarakterini va maqsadlari mazmunini ko‘rib chiqamiz. Ushbu maqsadlar strategik va taktik (aniq) ga bo‘linishi mumkin. Hozirgi sharoitda strategik maqsadlar – bu eson-omon qolish, daromad oshishi, raqobatbardoshlikning o‘sishi, ekspansiya, yangi bozorlarni zabt etishdir. Qayd etish lozimki, bozor iqtisodiyotida daromad maksimizatsiyasi va raqobatbardoshlikning o‘sishi maqsadlari ustuvor hisoblanadi. Hozirgi sharoitda innovatsion faol korxonalarning deyarli 30%i o‘z strategik maqsadi sifatida mahsulotning raqobatbardoshligi o‘sishi deb biladi, 25% innovatsion faol korxonalarda esa asosiy strategik maqsad – ekspansiya, yangi bozorlarni zabt etishdir.
Korxonalar innovatsion faoliyatining taktik (aniq) maqsadlari turli-tumandir. Ulardan asosiylarini sanab o‘tamiz: eskirgan mahsulotni almashtirish, mahsulot assortimentini kengaytirish, an’anaviy bozorlarni saqlab qolish va kengaytirish, moddiy va energetik xarajatlarni kamaytirish, mahsulot sifatini yaxshilash, atrof muhit ifloslanishini kamaytirish, ishlab chiqarish moslashuvchanligini oshirish. Bunda innovatsion faoliyat taktik maqsadlari kompleksli xarakterga ega.

Mazkur strategik va taktik maqsadlarga erishish ko‘pincha yuqorida ko‘rsatilgan turli xarakterdagi omillarga bog‘liq. Innovatsiyalar bo‘yicha boshqaruv qarorlarini qabul qilishda omillarning aniq tasnifi va ularning mazmunini aniqlash muhimdir. Korxonalarning innovatsion faoliyatini shakllantiradigan omillar ichki (korxonalarga taalluqli) va tashqi (korxonalarga bog‘liq emas) omillarga bo‘linadi. O‘z navbatida, tashqi omillar to‘g‘ridan-to‘g‘ri va bilvosita omillarga ajratiladi.

Ushbu omillar korxonalar innovatsion faoliyatiga kompleksda va turli kombinatsiyalarda ta’sir ko‘rsatishi mumkin, bu esa innovatsion boshqaruv qarorlar qabul qilishda hisobga olinadi. Korxonalar uchun innovatsion faoliyatga bo‘lgan ichki impulslar birinchi navbatda turadi. Bundaylar qatoriga uskunalarning ma’naviy va jismoniy eskirishi, qolib ketgan texnologiya, energoxarajatlarni kamaytirish zarurati, ishlab chiqarish quvvatini kengaytirishga intilish kabilar bo‘lishi mumkin. Zamonaviy korxonalar uchun innovatsion faoliyatni boshqarishda muhimi – jamoadagi innovatsion muhit va uning yangiliklarga moyilligi kabi omillarni hisobga olishdir. Korxonalarning innovatsion faoliyatiga ularning sohaga mansubligi alohida ta’sir ko‘rsatadi. U sezilarli darajada xususiy, mahalliy va xorijiy investorlar uchun innovatsiyalar jozibadorligini yaratadi. Boshqa sharoitlarda aynan sohaga mansublik omili investitsiyalar jozibadorligini oshiradi. Mulkdor va rahbariyat almashgan korxonalarda innovatsiyalar omillar - bu institutsional o‘zgarishlar, aniqrog‘i, nazorat shakli o‘zgarishidir.
Rivojlanishning innovatsion yo'li bo'ylab harakatlanish faqat mavjud bo'lganda mumkin qulay sharoitlar mamlakatimizning to‘plangan innovatsion salohiyatini samarali amalga oshirish va uni yanada yuksaltirish, innovatsion jarayonlarni boshqarishning samarali mexanizmini shakllantirish uchun. Shu bilan birga, boshqaruvning turli shakllaridagi xo‘jalik yurituvchi subyektlar, mulkdorlar innovatsion inertsiyasini bartaraf etishda hal qiluvchi rol o‘ynaydigan innovatsion faoliyatning psixologik jihatlarining muhim va hatto ma’lum darajada aniqlovchi ahamiyatini ham ta’kidlash zarur. kapital va davlat. Odamlarning yangi voqelikka munosabatini, ularning innovatsiyani idrok etish psixologiyasini o‘zgartirish, innovatsion o‘zgarishlarni faollashtirishning ma’nosi va rolini tushunishni singdirishning obyektiv ehtiyoji vujudga keldi. Bunga turli sub'ektlarning innovatsion faoliyatining haqiqiy motivlarini chuqur bilish asosidagina erishish mumkin. Shu sababli, innovatsion faoliyat samaradorligining hal qiluvchi sabab omili bo'lgan motivatsiya aspektlarini har tomonlama o'rganish va zamonaviy sharoitlarning o'ziga xos xususiyatlariga mos keladigan motivatsion mexanizmni qurish bugungi kunda ayniqsa dolzarbdir.
Mahalliy va xorijiy tadqiqotchilarning nashrlari materiallarini tahlil qilish va umumlashtirish innovatsiyalar sohasida rag'batlantirish masalalari etarli darajada rivojlanmaganligini ko'rsatadi. Albatta, shuni ta'kidlash kerakki, iqtisodiy adabiyotlarda mehnat faoliyatini rag'batlantirishga oid juda ko'p ma'lumotlar mavjud, ammo innovatsion jarayonlarning o'ziga xosligi "motivatsiya" toifasiga xos bo'lgan barcha tushunchalarni bir xil talqin qilish imkoniyatini rad etadi. bu ikki faoliyat turiga nisbatan. Shunday qilib, hozirda:
· innovatsiyalar kontekstida motivatsiya tushunchasi va uning o‘ziga xos xususiyatlarining nazariy asoslanishi mavjud emas;
· turli xo'jalik yurituvchi sub'ektlarning innovatsion faoliyati motivlari va rag'batlantirishlari o'rtasida aniq farq yo'qligi;
· innovatsion faoliyat motivatsiyasini boshqarish mexanizmining mazmuni va tuzilishi oshkor etilmagan;
· innovatsiyalarni rag'batlantirishning iqtisodiy jihati, motivatsion mexanizmning amaliy qo'llanilishi, samaradorligini baholash metodologiyasi ishlab chiqilmagan.
Innovatsiyalar sub’ektlari o‘rtasida yuzaga keladigan iqtisodiy, psixologik va axloqiy munosabatlarning murakkabligi, ko‘p qirraliligi va o‘ziga xosligi tufayli innovatsiya jarayoni o‘ziga xos stoxastik qonuniyatlarga muvofiq amalga oshiriladi, lekin bu uni boshqarish mumkin emasligini inkor etmaydi. Har qanday jarayonlarni boshqarish ularning mohiyatini chuqur anglashni, harakatlantiruvchi kuchlarni tushunishni talab qiladi. Shunday ekan, innovatsiyaning kelib chiqishi nimada ekanligini, har qanday g‘oyani nima hayotga tatbiq etishini, turli xo‘jalik yurituvchi sub’ektlarni innovatsiyalarning faol ishtirokchisi bo‘lishga nima undashini, ularning xatti-harakatlari negizida qanday motivlar yotganini bilib, innovatsion jarayonlarni boshqarishning adekvat tizimini shakllantirish mumkin. , yakka tartibdagi korxona darajasida va milliy miqyosda bo'lgani kabi. Bunday tizimning asosi innovatsion mahsulotlarni doimiy ravishda ishlab chiqish, joriy etish va undan samarali foydalanish yo'nalishida innovatsion faoliyatning turli ishtirokchilarining faoliyat manbai sifatida motivatsiya mexanizmi bo'lishi kerak, ammo bunday mexanizmning modelini yaratish, kontseptual apparatning aniq ta'rifi va ma'lum bir kontseptsiya ortida turgan hodisa va jarayonlarning mohiyatini bilish zarur.
Innovatsiyalarni boshqarish tizimi innovatsiyalarni boshqarish tizimi deb ham ataladi. Aslini olganda, ushbu strategiya kompaniyani kelajakka moslashtirish va raqobatbardoshlikni saqlashga xizmat qiladigan yangi g'oyalarni ishlab chiqish va amalga oshirishdan iborat. Kompaniya yoki brendning kattaligidan qat'i nazar, innovatsiyalarning yetishmasligi biznesdagi kamchiliklarga olib kelishi mumkin, bu esa to'lovga qodir emas. Biznesda esa innovatsion g‘oyalarning o‘zi yetarli emas. Innovatsion jarayonlarni rag'batlantirish innovatsiyalarni boshqarishning muhim maqsadlaridan biridir. Shuningdek, u rivojlanish jarayonlarini oldinga siljitish, yanada samaraliroq va xarajatlarni kamaytirish bilan bog'liq. Yaxshi innovatsion menejment bo'lmasa, kompaniya deyarli raqobatbardosh bo'lmaydi va bozorlarda o'zini tutish qiyin kechadi. Innovatsiya menejeri sifatida siz boshqaruv va xodimlar o'rtasidagi o'ziga xos interfeys yoki boshqaruv markazi bo'lish mas'uliyatini o'z zimmangizga olasiz. Shuning uchun innovatsion g'oyalar uchun kurashish qobiliyati ishonchlilik, muloqot qobiliyatlari va qat'iyatlilik kabi sizning asosiy vakolatlaringizning bir qismi bo'lishi kerak. Innovatsion menejmentning ta'rifida innovatsiyalarni boshqarish asosiy biznes faoliyati ekanligi ta'kidlangan. Vazifa - innovatsion g'oyalarni amaliy maqsadga muvofiqligini tekshirish va kompaniya rahbariyati bilan kelishilgan holda ichki innovatsiyalarni amalga oshirish. Innovatsion jarayon ko'pincha yangi narsalarni joriy etish deb ta'riflanadi. Biroq, har bir yangi dastur yoki har bir yangi operatsion jarayon biznes ma'nosida innovatsiya emas. Innovatsiyalarni boshqarishning eng muhim vazifalaridan biri innovatsiyalarni tizimli ravishda ilgari surishdir, bu doimiy innovatsiya ta'rifi deb ham ataladi. Ushbu vazifa turli xil kichik vazifalarni o'z ichiga oladi. Kelajakdagi menejmentning vazifasi tendensiyalarni aniqlashdir. Innovatsiyalarni boshqarishning bu turi, shuningdek, innovatsion strategiyalarni ishlab chiqish va innovatsion faoliyatni rejalashtirish bilan bog'liq. G'oyalarni boshqarishda asosiy e'tibor innovatsion g'oyalarni izlash, shuningdek, g'oyani muvaffaqiyatli innovatsiyaga aylantirish maqsadida innovatsion jarayonlarni ishlab chiqish va baholashga qaratilgan. Bundan tashqari, konsepsiyani ishlab chiqish, biznesni rejalashtirish va yechimlarni ishlab chiqish, shuningdek, yangi g'oyalarni amalga oshirish va marketing ham g'oyalarni boshqarishning bir qismidir. Innovatsiyalarni nazorat qilish - innovatsion faoliyatni nazorat qilish, statistik ma'lumotlarni yig'ish va innovatsiyalarning asosiy ko'rsatkichlarini aniqlashga bag'ishlangan innovatsiyalarni boshqarish shakli. Patentlar va mulkiy huquqlar bilan ishlash ham shu sohaga to'g'ri keladi. Innovatsion loyihalarni amalga oshirish jarayonida o'zgartirish jarayonlarini rejalashtirilgan boshqarish sifatida o'zgarishlarni boshqarish ham innovatsiyalarni boshqarishning bir qismidir. Innovatsion strategiyalarni amalga oshirish uchun qoidalar va usullar ishlab chiqilib, turli resurslardan foydalaniladi. Strategik innovatsiyalarni boshqarish ushbu vazifalarni tashkil etish bilan shug'ullanadi. Innovatsion boshqaruvning muhim jihatlaridan biri innovatsion g‘oyalarni muvaffaqiyatli amalga oshirishdir. Shu nuqtai nazardan, samarali innovatsiyalarni boshqarishning asosiy e'tibori birinchi navbatda iqtisodiy va biznesni boshqarish istiqbollariga qaratilgan. Vazifasi g'oyalar va innovatsiyalarni rivojlantirish bo'lgan ijodkorlikdan farqli o'laroq, innovatsiyalarni boshqarish ushbu g'oyalardan amaliy foydalanishga, shuningdek ularni kundalik biznes operatsiyalarida amalga oshirishga qaratilgan. Innovatsiyalarni boshqarish korporativ strategiyaning muhim tarkibiy qismi bo'lib, turli sohalarga taalluqlidir. Innovatsiyalarsiz hech qanday kompaniya rivojlanishda davom etmaydi va shuning uchun juda qisqa vaqt ichida raqobatbardosh bo'lolmaydi. Raqamlashtirish kabi zamonaviy tendensiyalar doimiy ravishda yangi standartlarga moslashtirilishi kerak bo'lgan jarayonlarni doimiy yangilashni talab qiladi. Shunday qilib, har xil turdagi innovatsiyalarni ishlab chiqish kompaniya yoki tashkilotning kelajakdagi hayotiyligini ta'minlash uchun zarurdir. An'anaviy biznes modellari, ehtimol, agar ular innovatsion o'zgarishlar bilan yanada rivojlantirilmasa, raqamlilik davrida tez orada eskiradi. Innovatsiyalarni boshqarishning asosiy vazifalari buzuvchi innovatsiyalarni amalga oshirishni ham o'z ichiga oladi. Buzuvchi innovatsiya - bu yangi texnologiya yoki biznes modeli asosida ishlab chiqilgan jarayon. Buzg'unchi innovatsiyalar ko'pincha dastlab kam e'tibor qaratiladigan, lekin keyinchalik dominant bozor omiliga aylangan va allaqachon mavjud bo'lgan loyihalarda uchraydi. belgilangan tartiblarni siqib chiqarishi mumkin. Zamonaviy innovatsion boshqaruv doimiy o'zgarishlarga duchor bo'ladi. Qattiq innovatsion jarayonlar o'tmishda qoldi va tobora ochiq innovatsiyalar yoki birgalikda yaratish kabi zamonaviy usullar bilan almashtirilmoqda. Samarali innovatsion madaniyatni rivojlantirish kompaniyaning innovatsion qobiliyatini oshirishda muhim nuqta hisoblanadi. Bugungi kunga qadar innovatsiyalarni boshqarish tushunchasi asosan jarayonga yo'naltirilgan yondashuvlar bilan tavsiflanadi. Kompaniya maqsadlariga erishish uchun Biroq, yaqin kelajakda zamonaviy raqamli innovatsiya jarayonlari ham birinchi o'rinda turadi.