I bob Noma'lum kishi

V Bob

Vikariyking uyini o'g’ri urdi

Vikariyning uyini o'g'ri urgani haqida biz asosan vikariyning o'zi va uning xotinidan eshitdik. Bu voqea arvoh kuni tong qorong'isida yuz berdi; har yili shu kuni Ayping klubi bayram qiladi. Missis Banting tong qorong'isidagi sukunatda yotoqxonaning eshigi taraqlab yopilganini aniq sezib, daf'atan uyg'onib ketdi. Avvaliga u erini uyg'otgisi kelmay, karavotda o'tirib quloq sola boshladi. Ayol yalang oyoqlarning shapillab yurganini aniq eshitdi, go'yo birov hojatxonadan chiqib, koridordan zinapoya tomon o'tganday bo'ldi. Shunda u iloji boricha ehtiyotlik bilan mister Bantingni uyg'otdi. Mister Banting uyg'onib, voqeani tushungach, chiroqni yoqib o'tirmay, ko'zoynagini taqdi-da, xotinining kapoti va yengil shippagini kiyib yo'lakka chiqdi. U pastdagi o'z kabinetida kimdir ivirsiyotganini aniq eshitdi, keyin allakim qattiq aksirdi.

Shunda mister Banting yotoqxonaga qaitdi, uida topilgan eng e'timodli aslaha bo'lmish kosovni qo'liga oldi-da, tiq etgan tovush chiqarmaslikka harakat qilib, zinapoyadan ohista pastga tushdi. Missis Banting ham erining ketidan yo'lakka chiqdi.

Soat to'rtlar chamasi edi, qorong'ilik siiraklashib borardi. Dahliz yorishib qolgan, lekin kabinetning eshigi raxnaga o'xshab ko'rinardi. Sukunatni mister Bantingning ostidagi zinapoyalarning sezilar-sezilmas g'ijiolagani-yu, kabinetdan eshitilayotgan ohista shitirlash buzardi, xolos. Keyin bir narsa «sharaq» etdi, stol tortmasi ochilgani eshitilib, qog'ozlar shitirladi. Kimdir so'kindi-da, gugurt chaqdi, kabinetga sarg'ish nur taraldi. Bu vaqtda mister Banting dahlizga tushgan bo'lib, qiya ochiq turgan eshikdan tortmasi chiqarib qo'yilgan yozuv stoli va uiing ustidagi yonib turgan shamni ko'rib qoldi. Biroq o'g'ri ko'rinmasdi. Mister Banting yo'lakda nima qilishini bilmay turardi, orqasidan esa qo'rqib ketganidan rangi quv o'chgan missis Banting zinapoyadan asta-sekin tushib kelardi. O’g'ri aholidan bo'lishi kerak degan ishonch mister Bantingning yuragiga birmuncha dalda berdi.

Keyin ular pulning jiringlashini eshitishdi va o'g'ri ro'zg'or uchun olib qo'yilgan mablag' — yarim soverenlik ikki funtu, o'n shilling pulni topib olganini anglashdi. Bu hol mister Bantingning kuchiga kuch, yuragiga yurak qo'shib yubordi. U kosovni mahkam ushlaganicha kabinetga bostirib kirdi. Missis Banting ham erining ketidan qolmay, xonaga kirdi.

— Taslim bo'l!—g'azab bilan qichqirdi mister Banting va hayron bo'lib to'xtab qoldi: xonada hech zog' yo'q edi.

Biroq bundan bir minutcha oldin, shak-shubhasiz, bu yerda kimdir yurgandi. Eru xotin yarim minutcha dong qotib turdilar, keyin missis Banting darpardani ochib ko'rdi, mister Banting bo'lsa, engashib stolning ostiga qaradi-da, keyin kaminning ichiga nazar tashlab, kosov bilan uning trubasini titib ko'rdi. Ular qog'oz solinadigan korzinani ham, ko'mir solingan yashikni ham tekshirib chiqishdi. Shundan so'ng ular hayron bo'lishib bir-birlariga baqrayganlaricha qarab qolishdi.
— Ulay agar...— dedi mister Banting.— Ha, aytmoqchi, shamchi!—deb xitob qildi u,— shamni kim yoqdi?

— Yashik-chi!— dedi missis Banting.

— Pullar qayoqqa ketdi?

Missis Banting shoshilib eshikka tomon yo'naldi.

— Umrim bino bo'lib bunaqangi...

Koridorda allakim qattiq aksirdi. Ular kabinetdan yugurib chiqishdi, shu payt oshxonaning eshigi taraq etib yopilgani eshitildi.

Shamni keltir-chi,— dedi mister Banting va oldinga qarab yurdi. Ular kimdir shosha-pisha eshikning tambasini olib tashlayotganini aniq eshitishdi.

Oshxonaning eshigini ocha turib mister Banting ko'cha eshikning ochilayotgani va tongning g'ira-shira yorug'ida bog'dagi ko'katlar qorayib ko'aga chalinganini ko'rdi. Biroq keyinchalik u eshikdan hech kim chiqqani yo'q, buni o'z ko'zim bilan ko'rdim, deb yurdi. Eshik ochildi-yu, keyin taraqlab yopildi. Missis Banting olib kelayotgan sham lipillab, ravshanroq yondi. Ular oshxonaga kirishguncha oradan bir necha minut vaqt o'tdi.

U erda ham hech kim yo'q edi. Ular eshikni qaytadan tambalashdi, oshxonani, qaznoqni va idish-tovoq saqlanadigan xonani diqqat bilan ko'zdan kechirishdi, nihoyat erto'laga tushishdi. Biroq qanchalik sinchiklab axtarishmasin, hech kimni topisha olmadi.

Tong otganida vikariy bilan xotini juda antiqa libosda edilar ular hamon uylarining pastki qavatida, tamom bo'layotgan shamning oldida o'ylayverib boshlari qotgan holda o'tirishardi.

— Umrim bino bo'lib bunaqangi...— yigirmanchi marta derdi vikariy.

Azizim,— deb uning gapini bo'ldi missis Banting,— o’sha Syuzi kelyapti. U oshxonaga o'tib ketsin, keyin biz kirib kiyinaylik.

VI B Bob
Quturgan mebel

O’sha kuni ertalab, arvohlar kuni tong qorong'isida, xatto oqsoch qiz Milli ham uxlab yotarkan, mister va missis Loll o’rinlaridan turib, sezdirmasdan yerto'laga tushishdi. Yerto’lada ularning pivoni kuchli qilishga andak aloqador bo'lgan ishlari bor edi.

Pastga tushishga ulgurmasidanoq missis Xoll yotoqxonalarida turgan sarsaparelli shishani unutganini esladi. Qilinajak ishning ustasi missis Xoll bo'lganidan, shishani olib kelish uchun tepaga eri chiqdi.

Mister Xoll zinapoyaga chiqqach, ijarachi turadigan xonaning eshigi qiya ochyuqligini ko'rib hayron bo'ldi. Yotoqxonaga kirib shishani xotini aytgan joydan topdi.

Biroq erto'laga qaytib tushayotganda, ko'cha eshigining tambalari ochib qo'yilgani, eshik lo'kidon bilangina berkitilganini payqab qoldi. Mister Xollning xayoliga bir gap keldiyu, buni u darhol ijarachining qiya ochiq eshigi hamda Teddi Xenfrining shubhalari bilan taqqosladi. Chunki kechasi missis Xoll eshikni tambalayotganida, o'zi sham ushlab turganini aniq eslardi. U hangu mang bo'lib to'xtab qoldi, keyin, qo'lidagi shishasi bilan yuqoriga qaytib chiqdi-da, ijarachining eshigini taqillatdi. Ichkaridan javob bo'lmadi. U yana bir bor taqillatdi-da, so'ng, eshikni lang ochib ichkariga kirdi.

Haqiqatan ham o'zi o'ylaganday bo'lib chiqdi. Xonada hech zog' yo'q bo'lib, o'rin taxi buzilmay turardi. Noma'lum kishining engil-boshi kresloda, karavot panjarasida palapartish osilib yotardi, uning bintlari va keng soyabonli shlyapasi ham karavotda osig'liq turardi. Ijarachining boshqa kiyimi bo'lmagani uchun bu hol hatto zehni uncha o'tkir bo'lmagan Xollga ham nihoyatda taajjub ko'rindi.

U xona o'rtasida dovdirab turarkan, pastdan, yerto'ladan xotinining G'arbiy Susseks aholisiga xos bo'lgan chiyildoq ovozini eshitdi. Missis Xollning labi labiga tegmay bobillab gapirishi uning juda ham toqati toq bo'lib ketganidan darak berardi.

— Jorj!— deb baqirardi ayol.— Kerakli narsani topdingmi?

U burilib xotini yoniga shoshildi.

— Jenni!— deb qichqirdi u, erto'laga tushiladigan zinapoya panjarasi ustidan engashib.

— Xenfrining gapi to'gri chiqib qoldi-ku. Ijarachimiz uyida yo'q. Ko'cha eshikning ham tambasi ochilib yotibdi.

Avvaliga missis Xoll gap nimada ekanini tushunmadi, keyin voqeaning fahmiga etgach, bo'sh yotgan xonani o'zi borib ko'rmoqchi bo'ldi. Hali ham shishani qo'lidan qo'ymagan mister Xoll oldinga tushib yo'l boshladi.

— Uning o'zi yo'q, kiyimlari esa, shu yerda,— dedi Xoll.

— Qipyalang'och bo'livolib qayerda sanqib yurganikin? Taajjub.

Ular yerto'laning zinapoyasidan chiqayotganlarida, keyinchalik ma'lum bo'lishicha, xuddi birov ko'cha eshikni ochganday, so'ng qaytadan yopib qo'yganday tuyuldi, lekin eshikning yopiq turganini ko'rib eru xotin o'sha daqiqada bir-birlariga hech nima demadilar. Koridorda missis Xoll erining oldiga o'tdi-da, zinapoyaga birinchi bo'lib chiqdi. Shu payt ularning yonida allakim aksirib yubordi. Olti pog'ona pastda bo'lgan Xoll xotinim aksirdi deb o'yladi, xotini esa eri aksirganiga amin edi. Missis Xoll yuqoriga chiqib, eshikni lang ochdi-da, musofirning xonasini ko'z- dan kechira boshladi.

— Umrim bino bo'lib bunaqasini ko'rmaganman!— dedi u.

Shu mahal, uning shundoq yonginasida allakim tomoq qirib qo'ydi, missis Xoll orqasiga o'girildi-yu, hang-mang bo'lib qoldi, chunki eri yigirma qadam chamasi narida, zinapoyaning yuqori pog'onasida turgan edi. Buni ko'rib, mister Xoll darrov xotinining yoniga keldi. Xotini esa engashib, yostiq va ko'rpaning jildini paypaslab ushlab ko'rdi.

— Sovuq,— dedi u.— Uning bu yerdan chiqib ketganiga bir soatdan ko'proq bo'libdi.

Missis Xoll shu so'zlarni aytib ulgurmasidanoq aqlga sira to'g'ri kelmaydigan qiziq bir hodisa yuz berdi, ko'rpaning jildi o'zidan-o'zi g'ijimlanib, karavotning panjarasi ustidan uchib o'tdi. Allakimning qo'li odeyal bilan choyshabni g'ijimlab erga olib tashlaganday bo'ldi. Shundan so'ng noma'lum kishining shlyapasi osig'liq turgaya joyidan sakrab ko'tarildi-da, havoda yarim doira yasab borib missis Xollning basharasiga urildi. Undan keyin o'shanday tezlik bilan umivalnik oldidagi gubka ham havoda g'izillab uchdi; shundan so'ng kreslo noma'lum kishining kostyumi bilan shimini silkib tushirdi-da, ijarachining o'ziga o'xshab qiqirlab kulganicha yonboshladi va to'rttala oyog'ini missis Xoll tomonga o'girib, unga hamla qildi. Missis Xoll dod solib eshik tomonga o'girildi, kresloning oyoqlari esa uning elkasiga ohista tiralib, mister Xoll bilan ikkalasini xonadan itarib chiqardi. Eshik yopilib, qulfning sharaqlagani eshitildi. Kreslo bilan karavot, go'yo g'alabani nishonlagandek, yana bir oz raqs tushib turdi-da, keyin hamma yoq jimidi.
Missis Xoll deyarli hushsiz holda erining qo'liga osilib qoldi. Mister Xoll, baqiriq-chaqiriq va shovqin- surondan uyg'onib ketgan Millining yordamida xotininn zo'r-bazo'r pastga olib tushib, unga dori ichirdi.

— Bu ins-jinslarning ishi,— dedi missis Xoll, nihoyat, o'ziga kelib.

— Bilaman, bu ins-jinslarning ishi. Men ular to’g'risida gazetada o’qigan edim. G'azetada yozishlaricha, stollar va stullar irg'ishlab raqs tusha boshlarkan...

— Yana ozroq ich,— uning so'zini bo'ldi Xoll.

— Sal o'zingga kelasan.

— Eshikni qulfla,— dedi missis Xoll.

— Hushyor bo'l, endi uni uyga kiritma.

Men hamisha undan shubhalanardim... Nega g'aflatda qoldim-a! Ko'zi ko'rinmasdi, boshi bint bilan chirmab tashlangan edi, yakshanba kuni bo'lsayu, cherkovga sira bormasdi. Shishalarining son-sanogi yo'q!.. Kiroyi odam uchun shuncha shishaning nima keragi bor! U mebelga ins-jinslarni kiritibdi... Aziz ko'hna mebellarim! Men jajjigina qizaloq vaqtimda onajonim ana shu kresloda o'tirishni yaxshi ko'rardi. Endi kelib-kelib uni menga qarshi qo'zg'alganiga hayron qolasan kishi...

— Doridan yana bir tomchi ich, Jenni,— dedi Xoll,—asabing juda buzilib ketibdi.
Soat besh bo'ldi, tong yorishib ko'chalarga quyosh nur socha boshladi. Eru xotin Millini ro'paralarida yashaydigan temirchi mister Sendi Uojersni aytib chiqish uchun yuborishdi.

— Xo'jayinim sizga salom aytdilar,— dedi Milli temirchiga.

— Bizning uydagi mebellarga bir balo bo'ldi. Kirib bir ko'rib chiqasizmi-a?

Mister Uojers juda bilimdon va zehni o'tkir odam edi. 3 Millining hikoyasini jiddiy qabul qildi.

— O'lay agar, bu sehr-jodud u.

— Bunday ijarachiga faqztgina tuyoq kamlik qiladi, xolos.

U Xollarnikiga tashvishli bir qiyofada chiqdi. Mister va missis Xoll u bilan yuqori qavatga chiqmoqchi bo'lishdi, biroq temirchi bunday qilishga shoshilmadi. U suhbatni koridorda davom ettirishni afzal ko'rdi. Xakstersning do'konidan gumashta chiqib, do'konning deraza eshiklarini ocha boshladi. Uni yuz bergan voqeaning muhokamasiga ishtirok qilishga taklif etishdi. Oradan bir necha minut o'tgach, mister Xakstersning o'zi ham etib keldi. Anglosaksonlar parlamentiga xos bo'lgan ruh bu yerda ham o'zini yaqqol namolish qildi, ya'ni ko'p gapyarildi-yu, lekin amalni ishga kirishilmadi.

— Azval faktlarga oydinlik kiritaylik,— deb o'z fikrini o'tkazishga harakat qilardi mister Sendi Uojers.

— Xonaning eshigini buzib kirishimiz to'g'ri bo'larmikin, yo'qmi, ana shu masalani muhokama qilaylik. Qulflangan eshikni har mahal ham buzish mumkin, biroq eshik buzilgandan keyin, uni buzilmagan deb isbot qilib bo'lmaydi-da.

Lekin qo'qqisdan, hammani ajablantirib, ijarachining eshigi o'z-o'zidan ochildi. Shunda ular yuqoriga qarab, o'ranib-chirmanib olgan noma'lum kishining o'zi vahimali ko'zoynagini yaltiratib zinapoyadan tushib kelayotganini ko'rdilar. U qaqqayib qadam tashlaganicha, zinapoyadan asta tushib keldi-da, koridordan o'tib to'xtadi.

— Anovini qaranglar,— dedi u qo'lqopli barmog'ini bigiz qilib.

Odamlar u ko'rsatgan tomonga qarab, yerto'la eshigi oldida turgan sarsaparel to'la shishani ko'rdilar. Noma'lum kishi esa, mehmonxonaga kirdiyu, qo'qqisdan zarda bilan eshikni taraqlatib yopib oldi.

Bir minutcha hech kim churq etib og'iz ochmadi. Hamma sukut saqlab bir-biriga boqardi.

— Ochig'ini aytsam, bezbetlik ham evi bilan.,.— deb gap boshlagan Uojers, jumlani tugatolmay qoldi.

— Sizning o'rningizda men bo'lganimda, oldiga borib «bu nima qiliq o'zi?» deb surishtirgan bo'lardim,— dedi Xakaters Xollga.

— Men bu qilgiligini izohlab berishini talab qilardim.

Shunday qilish zarurligini mister Xollga tushuntirish uchun ancha-muncha vaqt sarf bo'ldi. Nihoyat Xoll eshikni taqillatib ochdi-da, gap boshladi:

— Kechirasiz...

— Tuyog'ingizni shiqillatib qoling!— deb baqirdi noma'lum kishi darg'azab bo'lib.

— Eshikni yoping!

Gap ham shu bilan tugadi.


VII Bob

Noma'lum kishining fosh qilinishi

Noma'lum kishi mehmonxonaga ertalab soat besh yarimlarda kirib, u yerda taxminan peshingacha ishladi. Mehmonxonaning darpardalari tushirilgan, eshik ichkarisidan qulflangan edi. Xollning ishi o'ngidan kelmagach, ortiq hech kim yurak yutib u erga kirishga jur'at etmadi.

Shu vaqt mobaynida noma'lum kishi hech nima emagan bo'lsa kerak, uch marta qo'ng'iroq chaldi, uchinchi safarida esa u jahl bilan uzoq chaldi, biroq hech kim unga javob bermadi.
— Qarab tursin hali, men unga «tuyog'ingizni shiqillatib qoling»ni ko'rsatib qo'yaman,— po'ng'illardi qo'ng'iroqlarga javoban missis Xoll.

Vikariynikg uyida kechasi yuz bergan mojaro haqidagi ovoza tarqalib bo'lgandi va odamlar har ikkala voqea orasida allaqanday aloqadorlik bor deb hisoblashardi. Xoll Uol ers bilan birga maslahatlashib kelish uchun sudya mister Sheklforsnkng uyiga jo'nadi. Yuqoriga chiqishga hech kimning yuragi dov bermasdi. Shu vaqt mobaynida musofir nima ish bilan mashg'ul bo'lgani ma'lum emas. Goho u xonaning u burchidan bu burchiga yurardi, uning xonasidan ikki marotaba so'kinish, qog'ozlarning sharillab yirtilgani va shishaning singani eshitildi.

Vahimaga tushgan, lekin sinchkovligi ichiga sig'mayotgan odamlar to'dasi tobora ko'payib borardi. Missis Xaksters ham to'daga kelib qo'shildi. Oradan bir oz o'tgach, bayram munosabati bilan qora kostyum va oq pikedan galstuk taqib, yasanib olgan bir talay o'ktam yigitchalar etib kelishdi-da, bema'ni savollar bera boshlashdi. Archi Xarker xammadan ko'ra dovyurakroq chiqib qoldi: u hovliga kirib, tushirib qo'yilgai darparda ostidan ichkariga mo'ralashga urindi. U hech narsa ko'ra olmadi, lekin ko'ryapman deb ishora qildi. Aypinglik yosh-yalanglardan yana ba'zi birlari uning yoniga borishdi.

Bayram kuni havo iliq va ochiq keldi. Qishloq ko'chasida o'nlarcha do'konchalar va otish mashq qiladigan «tir»lar paydo bo'ldi, temirchilik ustaxonasi oldidagi o'tloqda sarg'ish-jigar rang bilan ola-bula qilib bo'yalgan arava turardi, ularning yonida galati kiyingan allaqanday odamlar norjil yong'og'i otish musobaqasini o'tkazish uchun asbob hozirlashardi. Erkaklar zangori sviter kiygan, ayollar esa, oq peshband taqib, o'sha vaqtda keng rasm bo'lgan katta jig'a sanchilgan shlyapa kiyib olgan edilar. «Qizil bug'u» qovoqxonasining xo'jayini Uojer va minilgan velosipedlarni olib-sotish bilan ham shug'ullanadigan etikdo'z mister Jeggeres ko'chauzra milliy bayroq hamda qirol bayroqchalaridan yasalgan (ular qirolicha Viktoriyaning yubileyi bayramidan qolgan edi) chambarlarni ko'ndalang qilib tortishmoqda edi.

Derazalarning pardalari tushirilgan, g'ira-shira mehmonxonada, aftidan, och qolib, zardasi qaynagan musofir o'rab-chirmab olgan bintlari ichida issiqda hansirab, irkit shishalarni jiringlatar va zangori ko'zoynagi ostidan bir varaq qog'ozga qaragani holda derazasi oldiga yig'ilgan ko'zga ko'rinmas bolalarni bo'ralab so'kar edi. Burchakdagi kaminning yonida besh-oltita singan shishaning parchalari yotar, havoni esa dimog'ni chatnatib yuboradigan xlor hidi tutib ketgan edi. Buni o'z ko'zi bilan ko'rgan kishilarning hikoyasidan bizga ma'lum bo'lgan narsalar ana shular, chunki ular kirishgan mahalda xona shu ahvolda ekan.

Peshinga yaqin musofir mehmonxonaning eshigini daf'atan ochdi-da, ichkilik sotiladigan peshtaxta oldida uymalashib turgan uch-to'rt odamga tikilganicha ostonada to'xtadi.

— Missis Xoll!— deb qichqirdi u.

Allakim missis Xollni chaqirib kelish uchun istaristamas o'rnidan turdi.

Ko'p o'tmay yuzida qat'iy ifoda bilan bir oz entikkan missis Xoll etib keldi. Mister Xoll hali qaytmagan edi. Missis Xoll hamma narsani yaxshilab o'ylab ko'rgan bo'lib, qo'lida kichkinagina patnis ko'tarib keldi. Patnisda to'lanmagan qarzlarning ro'yxati bor edi.

— Qarzlarni to'lamoqchimisiz?— deb so'radi qovoqxona bekasi.

— Nima uchun menga notushta bermadingiz? Nega menga ovqat tayyorlamadingiz va qo'ng'iroqlarimga javob bermadingiz? Nima, meni ovqatsiz ham yashayveradi deb o'ylaysizmi?

— Xo'sh, nega o'zingiz qarzni to'lamadingiz?— deb e'tiroz bildirdi missis Xoll.

— Men mana shuni bilmoq chiman.

— Bundan to'rt kun burun aytdim-ku, sizga, pul yuborishlarini kutyapman deb...

— Men bo'lsam, kechagina sizga hech qanaqangi pul yuborishlarini kutmoqchi emasligimni aytgan edim. Besh kundan beri haq to'lamaganingizdan keyin nonushta kechik yapti deb do'ng'illashga hech qanday o'rin yo'q.

Ijarachi boloxonador qilib so'kinib qo'ydi.

— Hoy, og'zingizga qarab gapiring!— dedi peshtaxta yonida turganlardan biri.
— Mumkin bo'lsa, mister, so'kinishlarini o'zlari uchun asrab qo'ysalar,— dedi missis Xoll.
Ijarachi jim bo'lib, ostonada turib qoldi. U shu turishida achchig'i qistagan g'ovvosga o'xshab ketardi. Qovohxonadagilarning hammasi missis Xollning qo'li baland kelganini sezib turishardi. Noma'lum kishining keyingi gaplari bu fikrning to'g'riligini tasdiqladi.

— Mana qarang, jonginam...— deb gap boshladi u.

— Men sizning jonginangiz emasman,— javob qildi missis Xoll.

— Aytyapman-ku, menga hali pul yuborishgani yo'q...

— E qanaqasiga pul yuborishardi!—dedi missis Xoll.

— Lekin hozir cho'ntagimda bir oz...

— Uch kun avval bir soverenim ham yo'q degan edingiz-ku.

— Hozir undan ko'ra ko'proq topdim.

— Oho!— degan tovush eshitildi peshtaxta oldidan.

— Qayerdan pul topganingizni bilsak bo'ladimi,— dedi missis Xoll.

Bu gap musofirga yoqmadi chogi, u depsindi.

— Bu bilan nima demoqchisiz?— so'radi u.

— Bu pul sizga qayoqdan kelib qolganini bilmoqchiman, xolos,— dedi missis Xoll.

— Sizga berishdan, notushta tayyorlashdan, umuman, siz uchun biron narsa qilishdan avval, men anglamaydigan, hech kim ham anglamaydigan, lekin xammamiz ham anglashni istaydigan ba'zi bir narsalarni tushuntirib berishingizni so'rardim. Men yuqoridagi kresloga sima qilganingizni, nega xonangiz bo'm-bo'sh bo'lib qolganiyu, keyin qanday qilib qaytadan u yerga kirib olganingizni bilmoqchiman. Ijarachilarimning hammasi eshikdan kirib, eshikdan chiqishadi: uyimda shunday tartib o'rnatilgan; siz bo'lsangiz, boshqacha yo'l tutyapsiz, men esam xonaga qanday kirib-chiqishingizni bilgim keladi. Yana...

Noma'lum kishi birdaniga qo'lqopli qo'lini ko'tarib, mushtini tugdi-da, yer tepinib «to'xtang!»—deb baqirdi, baqirganda ham shunday jazavaga tushib baqirdiki, missis Xoll shu ondayoq jim bo'lib qoldi.

Mening kim va nima ish bilan shug'ullanayotganligimni tushunmaysiz,— dedi u.

— Hozir sizga ko'rsataman. Xudo haqi, ko'rsataman!—Shu so'zlarni aytarkan, u qo'lini basharasiga olib borib shu zahoti tortib oldi. Yuzining o'rtasida qop-qora bo'lib chuqurlik ochilib qoldi.

— Mana, ushlang,— shunday deb musofir missis Xollga tomon qadam tashladi-da, uning qo'liga allanimani tutqizdi. Uning o'zgarib ketgan basharasidan ko'z uza olmagan missis Xoll u tutqizgan narsani beixtiyor qo'liga oldi. Keyin olgan narsasining nima ekanini ko'rgach, dod deb yubordi-da, uni yerga uloqtirib, orqasiga tisarila boshladi. Polda burun — noma'lum kishining pushti rang, yaltiroq burni yumalab ketdi.

Keyin musofir ko'zoynagini olgan edi, yig'ilganlarning hammasi hayratdan baqrayib qolishdi. U shartta shlyapasini yechdi-da, g'azab bilan bakenbardi hamda bintlarni yulqib tashlay boshladi. Bakenbardi bilan bintlar darrov ko'chib qo'ya qolmadi. Kishilar dahshatdan tirrakday qotib qolishdi.

— Yo alhazar!— deb yubordi allakim.

Nihoyat bintlar uzilib tushdi.

Shu mahal yig'ilganlarning ko'z o'ngida namoyon bo'lgan manzara kutilgandan ham ko'ra dahshatliroq edi. Ajablanib og'zini ochib turgan missis Xoll o'takasi yorilib baqirib yubordiyu, eshikka tomon yugurdi. Hamma irg'ib o'rnidan turib ketdi. Odamlar jarohat, mayib-majruhlikni, ya'ni ko'z bilan ko'rish mumkin bo'lgan dahshatli manzarani kutishgandi, biroq bunday qarasalar, hech nima yo'q. Bintlar bilan parik o'sha yerda turgan odamlarning yuziga tegay deb qovoqxona peshtaxtaskga kelib tushdi. Hamma bir-birini bosib-yanchib zinapoya oldidan ura qochdi, chunki mehmonxonaning ostonasida tuturuqsiz gaplar gapirib paltosining yoqasigacha odam shaklida bo'lgan bir ko'laga turardi, undan yuqorida esa hech nima yo'q edi. Ha, ha, hech nima yo'q edi!

Ayping aholisi «Aravakash» qovoqxonasidan kelayotgan qiy-chuv, shovqin-suronni eshitdi va u erda o'tirgan odamlarning zing'illab qochib chisishayotganini ko'rdi. Xaloyiq missis Xollning yiqilgani va mister Teddi Xenfri unga qoqilib ketmay deb irg'ib o'tganini ko'rdi. Keyin ular shovqin-suronni eshitib oshxonadan yugurib chiqqanida birdaniga boshsiz musofirga duch kelgan Millining dahshatli chinqirig'ini eshitdilar.

So'ng oqsoch qiz birdan jim bo'lib qoldi.

Shundan keyin ko'chadagilarning hammasi — qandolat- furush, merganbozlik do'konining egasi va uning yordamchisi, arg'imchoqlarning xo'jayini, bolalar va qizchalar, qishloq oliftalari, mahalliy oyimchalar, bluza kiygan chollar va fartuk tutgan lo'lilar qovoqxona tomon yopirilishdi. Oradan bir minutcha o'tmay, missis Xollning qovoqxonasi oldida qirqqa yaqin kishi to'plandi, olomon tobora ko'payib borar, hamma shovqin-suron qilar, bir-birlarini qisib- ezishar, ovozlarini barala qo'yib baqirar, chinqirar, savol so'rashar, undog' emasmikan, mundog' emasmikan, deb «fol» ochishardi. Hech kim birovning gapiga quloq sol-mas, hamma baravariga gapirardi — haqiqiy «qiyomat-qoyim»ning o'zginasi edi. Bir necha kishi deyarli behush yotgan missis Xollni o'rnidan turg'izib, uni suyab turishardi. Qiy-chuv orasida shohidlardan biri boshqalardan ko'ra qattiqroq baqirishga urinib, aqlga to'g'ri kelmaydmgai narsalarni gapirardi.

— Jodugar!

— U nima qilib qo'ydi o'zi?

— Oqsochni yarador qildi.

— Ularga pichoq olib yugurdi, chog'i

— Quruq so'z emas, haqiqatan ham boshsiz ekan.

— Boshsiz deyapmiz-ku, axir!

— Bo'lmagan gap, biror fokus-mokus bo'lsa kerak.

— Bintlarni echgan zahoti...

Ochiq turgan eshikdan mo'ralamoqchi bo'lgan olomondan jonli pona hosil bo'lgandi. «Pona»ning qovoqxona tomondagi «qirra»sida eng dovyurak kishilar turardi.

— U ostonada turuvdi. Birdan qiz chinqirib yubordi, u o'girilib qaradi, qiz bo'lsa, ura qochib qoldi. U qizning ketidan quvib ketdi. Bir minutda hamma ish saranjom bo'ldi. Shundan so'ng u bir qo'lida pichoq, ikkinchisida bir bo'lak non bilan orqasiga qaytdi-da, xuddi bir narsaga qarab turgandek to'xtab qoldi. Hozirgina bo'ldi shu ish. U anovi eshikka kirib ketdi. Sizga aytyapman-ku: unda bosh degan narsadan nomu nishon yo'q. Bir minutcha oldinroq kelganingizda, o'zingiz...

Orqa qatorda harakat boshlandi. Hikoyachi jim bo'ldi-da, jangovar qiyofada uyga tomon kelayotgan kichkinagina to'daga yo'l berib, chetga chiqdi. To'daning boshida qip-qizarib ketgan mister Xoll shaxdam qadam tashlardi, keyin konstebl Bobbi Jeffers va nihoyat, ehtiyot yuzasidan eng orqaga o'tib olgan Uojers kelardi. Ularning qo'lida noma'lum kishini qamoqqa olish haqida buyruq bor edi.

Odamlar bir-birlariga gal bermay, ularni so'nggi yangiliklardan xabardor qilardilar, biri bir narsa deb qichqirsa, ikkinchisi tamoman boshqa narsani aytardi.

— Boshi bormi, yoki yo'qmi ekanidan qat'iy nazar,— dedi Jeffers,— menga uni qamoqqa olish to'grisida buyruq berishdi, men ana shu buyruqni ado etaman.

Mister Xoll zinapoyadan chiqib to'g'ri mehmonxonaga bordi-da, eshikni ochdi.
— Konstebl,— dedi u,— qani o'z burchingizni ado eting.

Mehmonxonaga avval Jeffers, uning orqasidan Xoll va oxirida Uojers kirdi. Nim qorong'ilikda ular bir qo'lida eb tugatilmagan non, ikkinchi qo'lida pishloq tutgan boshsiz musofirni kurdilar; uning ikkala qo’lida ham qo'lqop bor edi.

— Mana, u,— dedi Xoll.

— Yana bu qanaqasi bo'ldi?—degan zardali ovoz eshitildi yoqa ustidagi bo'shlikdan.

— Men to shu kungacha sizga o'xshagan odamni ko'rmagan edim, afandim,— dedi Jeffers.— Lekin boshingiz bormi yoki yo'qmi, baribir, buyruqda «tutib kelinsin!» deyilgan, xizmat burchi esa men uchun...

— Yaqinlashmang!— bir qadam orqaga chekinib qichqirdi musofir.

U shu zahoti non bilan pishloqni polga uloqtirdi. Mister Xoll stol ustidagi pichoqni o'z vaqtida olishga zo'rg'a ulgurdi. Noma'lum kishi chap qo'lqopini echib, u bilan Jeffersning basharasiga bir urdi. Jeffers buyruq haqidagi gaplarni darhol to'xtatib, bir qo'li bilan ko'rinmas qo'lning panjasidan tutib, ikkinchi qo'li bilan ko'rinmaydigan bo'yniga chang soldi. Shu mahal u oyog'iga qattiq bir tepki edi-yu, og'riqdan voy-voylab yubordi, lekin o'ljasini qo'yib yubormadi. Xoll darvozabon rolini bajarayotgan Uojersga stol ustidan pichoq uzatib, o'zi Jeffersga yordam bermoqchi bo'ldi. Shiddatli olishuv mahalida muxoliflar stulga borib urilishdi, stul taraqlab bir tarafga surilib ketdi va har ikkalasi polga yiqildi.

— Oyog'idan ushlang uni,— deb pishilladi Jeffers, tishlarini g'ijirlatib.

Uning amrini bajarmoqchi bo'lgan mister Xoll ko'kragiga qattiq bir tepki yeb, bir minut chamasi o'ziga kelolmay turdi, mister Uojers esa boshsiz kishining Jeffersdan ustun kela boshlaganini ko'rib, qo'lida pichoq bilan eshik tomonga chekindi va u erda mister Xaksters hamda qonun va tartib qo'riqchisiga yordamga shoshilayotgan sidderbrijlik izvoshchiga to'qnash keldi. Shu daqiqada tokchadagi shishalar polga to'kilib chil-chil sindi-yu, uy qo'lansa hidga to'ldi.
— Taslim bo'ldim!—deb qichqirdi noma'lum kishi, Jeffersni ostiga olib ezib yotgan bo'lishiga qaramay. U xalloslab, boshsiz va qo'lsiz holda (chunki Jeffers bilan olishayotgan mahalida qo'lqoplarini echib tashlagan edi) o'rnidan turdi.

— Baribir hech qanday natija chiqmaydi,— dedi u nafasini zo'r-bazo'r rostlab olib.

Go'yo oddiy bo'shliqdan chiqayotgan tovushni eshitish juda g'alati edi, ammo Susseksning aholisi olamda eng serfahm xalq bo'lsa kerak. Jeffers ham o'rnidan turib cho'ntagidan bir juft qo'l kishaninn oldi. Olishga oldi-yu, biroq shu lahzada tamoman hayron bo'lib turib qoldi.
— Ana xolos!— dedi u bo'lib o'tayotgan voqealarning aqlga to'g'ri kelmaydigan bir holat ekanini elas-elas fahmlab.

— Obbo! Buning zarurati yo'qqa o'xshaydi-ku.

Noma'lum kishi bo'sh engini kostyumiga tegizgan edi, tugmalar bamisoli sehr bilan bo'lganday o'z-o'zidan echilib keta boshladi. Keyin musofir o'z oyog'i to'g'risida allanimalar dedi-da, engashdi. U boshmoqlari bilan paypoqlariga qo'l urgan bo'lsa kerak.

— To'xtanglar,— deb kichqirdi Xaksters.

— Axir, bu xech qanaqa odam emas-ku! Bu yerda quruq kiyimning o'zi. Mana, yoqaning ichiga qarash mumkin, kostyumning astari xam yaqqol ko'rinib turibdi. Men qo'limni suqishim mumkin...

U, shunday deb qo'lini uzatdi. Biroq qo'li bo'shliqda nimagadir tegib ketgan bo'lsa kerak, shu zahoti baqirib uni tortib oldi. Shunda bo'shliqdan:

Barmoqlaringizni ko'zimdan nariroqqa tortishingizni so'rar edim,— degan g'azabli so'zlar eshitildi.

— Gap shundaki, mening boshim ham, qo'lim ham, oyog'im ham bor, barcha a'zolarim ham o'z o'rnida. Biroq ko'rinmas odamman, xolos. Bu juda ham noqulay, biroq boshqa hech qanday iloj yo'q. Lekin bu aypinglik har bir ahmoq meni turtaverishi mumkin degani emas.

Xakstersning oldida ikki engini biqiniga tiragan kostyum barcha tugmalari yechilib, ko'zga ko'rinmas gavdaga osilgan holda turardi.

Shu payt ko'chadan yana bir necha kishi kirdi, xona gavjum bo'lib qoldi...

— Nima? Ko'rinmas odam?— dedi Xaksters, noma'lum kishining gaplaridagi tahqiromiz ohangga e'tibor bermay.

— Unaqangi odam bo'lmaydi-ku.

— Bu g'alati tuyulishi mumkin, lekin buning hech qanaqa jinoyatli joyi yo'q. Xo'sh, konsteblь nimaga asoslanib menga hujum qilyapti?

— Mana bu tamoman boshqa masala — dedi Jeffers.

— To'g'ri, bu er qorong'iroq, sizni ko'rishga odam qiynalyapti, lekin mening qo'limda sizni qamoqqa olish to'g'risida buyruq, buyruq bo'lganda ham barcha rasmiy qoidalar aso- sida yozilgan buyruq bor. Siz ko'rinmas odam bo'lganingiz uchun zmas, balki birovning uyiga o'g'irlikka tushgansiz, degan gumon bilan qamoqqa olinyapsiz. Bu yerdan uncha olis bo'lmagan uyni talab, pullarini o'g'irlab ketishibdi.

— Xo'sh, nima bo'pti?

— Ba'zi bir vaziyatlarning ko'rsatishicha...

— Bo'lmagan gap!— xitob qildi Ko'rinmas odam.

— Ishqilib, shunday bo'lib chiqsin, taqsir. Biroq mening qo'limda buyruq bor.

— Yaxshi,— dedi noma'lum kishi,— men siz bilan birga boraman. Ha, boraman. Lekin kishanlamasdan.

— Kishanlab olib borishim kerak,— dedi Jeffers.

— Kishanlamasdan,— deb oyoq tirab oldi notanish kishi.

— Yo'q, kechirasiz,—dedi Jeffers.

Birdan Ko'rinmas odam polga o'tirib oldi, yig'ilganlarning birortasi ham nima voqea bo'layotganini anglashga ulgurmay turib, boshmoq, shim va paypoqlar stol ostiga uloqtirildi.

Keyin Ko'rinmas odam sakrab o'rnidan turdi-da, kostyumini yechib tashladi.

— To'xta, to'xta!— deb baqirdi Jeffers, daf'atan masalaning mohiyatini anglab. U jiletkaga yopishdi. Jiletka qarshilik ko'rsata boshladi, keyin Jeffersning qo'lida jiletka qolib, ko'ylak chiqib ketdi,— ushlanglar uni!— baqirdi Jeffers.

— U yechinsa tamom!

— Ushlanglar uni!—qichqirdi hamma birdan va noma'lum kishidagi birdan-bir ko'zga ko'rinadigan narsa muallaq ketayotgan ko'ylak tomon tashlanishdi.

Ko'ylakning engi Xollning basharasiga boplab bir musht tushirdi, bu zarba uning qat'iyat bilan qilgan hu- jumini to'xtatib, orqaga, prichetnik Tutsomga qarab uloqtirdi, shu lahzada ko'ylak yuqori ko'tarilib, barcha echilib tashlanayotgan ko'ylak singari harakat qila boshladi. Jeffers ko'ylakning engidan tutdi, lekin bu harakati bilan uni echishga yordam berdi, xolos. Nimadir havodan kelib Jeffersning jag'iga bir tushirdi; u bo'lsa, shu zahoti tayog'ini oldi-da, kuchining boricha aylantirib Teddi Xenfrining kallasiga soldi:

— Ehtiyot bo'linglar!— qichqirishardi hammaligi bilan havoni mushtlab.

— Ushla uni! Eshikni yopinglar! Uni chiqarib yubormanglar. Men nimanidir ushlab oldim! Mana u!

Haqiqiy qiyomat-qoyim bo'lib ketdi. Mushtlar hammaga barobar yog'ilayotganga o'xshardi, og'zi-burnini dabdala qilgan zarbadan aql-idroki ancha o'tkirlashib qolgan donishmand Sendi Uojers eshikni lang ochdi-yu, hammadan burun juftakni rostladi. Hamma darhol uning ortidan yugurdi. Eshikning oldi tirband bo'lib ketdi. Mushtlar tushishi davom etardi. Sektant Fipsning oldingi tishini urib sindirishdi, Genrining esa quloq suprasini yorib yuborishdi. Jeffersning dahaniga qattiq bir musht tushdi va o'girilib, ur-yiqitda o'zi bilan Xaksters orasiga suqilgan ko'zga ko'rinmas bir narsani ushlab oldi. U muskuldor ko'krakni paypasladi, shu lahzada qizishib mushtlashayotgan odamlar koridorga otilib chiqishdi.

— Tutdim,— deb baqirdi Jeffers hansirab. Tomirlari o'ynab, basharasi qip-qizarib ketgan, halloslab qolgan Jeffers bu g'aroyib olishuvni ko'rib davra olib chetlangan odamlar o'rtasida ko'zga ko'rinmaydigan dushmanini qo'yib yubormay gir- gir aylanardi. Nihoyat ularning hammasi zinapoyadan pastga quladi.

Jeffers xali ham ko'zga ko'rinmas bir narsani quchoqlab olib, tizzasi bilan tepkilaganicha bo'g'iq tovush bilan qichqirardi, keyin u chayqalib ketdi-da, boshi bilan toshga urilib qancha yiqildi. Shundan keyingina u barmoqlarini yozdi.

«Ushla uni!» «Ko'rinmas odam!»—degan hayqiriqlar eshitildi. Aypingga allaqayerdan kelib qolgan, nomini hech kim bilmaydigan bir yigit yugurib borib bir narsani ushladi-yu, lekin shu zahoti qo'yib yuborib cho'zilib yotgan konsteblning ustiga ag» darildi. Ko'chaning o'rgasida allakimning turtkisidan yiqilib gushayotgan xotin dodlab yubordi; it qattiq tepki egan bo'lsa kerak, angillaganicha dumini xoda qilib Xakstersning hovlisiga qarab qochdi. Shu bilan Ko'rinmas odamning qochishi ham anjomiga etdi. Olomon bir minutcha hayron bo'lib hayajon ichida turib qoldi-yu, keyin bamisoli kuzgi xazon tevarak-atrofga to'zg'ib ketdi.

Yolg'iz Jeffersgina tizzasini bukkanicha qimir etmay chalqancha yotardi.