I bob Noma'lum kishi

XVIII Bob

Ko'rinmas odam uxlaydi
Qattiq charchagan va yaralangan bo'lishiga qaramay, Ko'rinmas odam erkinligiga hech qanday tajovuz bo'lmasligi haqidagi Kempning gapiga unchalik ishonmadi. U yotoqxonaning har ikkala derazasini ko'zdan kechirdi, zarur bo'lgan vaqtda shu yerdan qochish mumkinligiga ishonch hosil qilish uchun darpardani ko'tarib deraza tavaqalarini ochib qo'ydi. Deraza ortida sokin tun hukmron edi. Oy bamisoli osib qo'yilganday tepa ustida qimir etmay turardi. So'ngra Ko'rinmas odam qochib ketish mumkinligiga ishonmoq uchun yotosxonaning qulfi, hojatxona va vannaxonalarning eshiklarini tekshirdi. Nihoyat u qanoat hosil qilganini aytdi. U kamin oldida turardi. Kemp esnash ovozini eshitdi.

— Ming afsuski,— dedi Ko'rinmas odam,— qilgan ishlarimning hammasini hozir batafsil hikoya qilib berolmayman. Tinka-madorim qurigan. Buning bema'nilik ekaniga so'z yo'q. Bu dahshat. Ammo menga ishoning, Kemp, bu tamomili mumkin bo'lgan ish. Men yangilik kashf etdim, uni sir saqlamoqchi edim, biroq buning sira iloji yo'q. Menga yordamchi kerak. Basharti siz... Ikkovimiz nimalar qilmas edik-a!.. Xo'p, mayli, bu gaplarning hammasini ertaga qoldiramiz. Men uxlab olishim kerak, Kemp, aks holda o'lib qolaman.

Kemp xonaning o'rtasida boshsiz xalatga qarab turardi.

— Xo'p, men sizni qoldirib chiqib ketaman,— dedi u.

— Biroq bu sira aql bovar qilmaydigan ish. Barcha nazariyalarimni ostin-ustun qilib yuboradigan shunga o'xshash yana ikkita fakt bo'lsa, aqldan ozishim turgan gap. Har qalay, bu shunday ekani shubhasiz! Sizga tag'in biror narsa kerak emasmi?

— Menga «tuning xayrli bo'lsin», desangiz, bas,— dedi Griffin.

— Tuningiz xayrli bo'lsin,— dedi Kemp va ko'rinmas qo'lni siqdi.

U yonlamasiga yurib eshik tomon yo'naldi. Birdaniga xalat tez odim tashlab unga yaqinlashdi.

— Esingizda bo'lsin,— dedi Ko'rinmas odam,— meni ushlab olish yoki tutib berishga urina ko'rmang. Aks holda...

Kempning tusida sezilar-sezilmas o'zgarish ko'rindi.

— Men sizga so'z berdim, chog'i,— dedi u.

Kemp chiqib, eshikni ohista yopdi va shu zahoti eshik sharaq etib qulflandi. Kemp, chehrasida itoatkorona ajablanish ifodasi aks etib, qaqqayib turganida tez-tez tashlangan qadam tovushi eshitildi-yu, vannaxonaning eshigi ham qulflanib qoldi. Kemp peshanasiga bir urdi.

— Uxlayapmanmi o'zi? Butun dunyo aqldan ozdimi yoki men jinni bo'lib qoldimmi-a?— u kuldi-da, qulflog'liq eshikni itarib ko'rdi.

— O’z yotoqxonamdan badarg'a qilindim, yana kim tomonidan deng? Arvoh tomonidan. Aqlga to'g'ri kelmaydigan bema'nilik!

U zinapoyaning yuqori pog'onasi oldiga bordi, atrofga ko'z tashlagach, yana qulflog'liq eshikka qaradi.

— Rad qilib bo'lmaydigan fakt,— dedi u sal sirqirab turgan gardaniga qo'l tekkizib.

— Ha, rad qilib bo'lmaydigan fakt. Biroq...

— Kemp umidsizlik bilan bosh chayqadi-da, shartta burilib pastga tushdi.

U emakxonadagi lampani yoqdi, sigara oldi-da, goh ming'illaganicha poyma-poy gaplar gapirib, goh ovozini barala qo'yib o'z-o'zi bilan bahslashgani holda u yoqdan-bu yoqqa yura boshladi.

— Ko'rinmas odam!—dedi u.

— Ko'zga ko'rinmaydigan narsaning bo'lishi mumkinmi? Dengizlarda bo'lsa bordir. U erda bunaqangi jonivorlar minglab, millionlab topiladi! Barcha mayda naupliuslar va tornariyalar, barcha mikroorganizmlar... xo'sh, meduzalar-chi! Dengizlarda ko'rinadiganlarga qaraganda, ko'rinmaydigan maxluqlar ko'proq! Avyallari men shu to'g'rida hech o'ylamasdim...

Hovuzlarda-chi? Hovuzlarda yashaydigan barcha mitti organizmlar — rangsiz, shaffof shilliqlar... Ammo havoda-chi? Yo'q! Bu mumkin emas. Ha, aytganday, nega havoda bo'lmas ekan? Mabodo odam oynadan yasalganida ham ko'zga ko'rinadigan bo'lardi.

Kemp chuqur xayolga cho'mdi. To u yana so'zlay boshlaguncha uchta sigara oppoq kulga aylanib gilamga sochildi. To'g'ri- to’g'i, u so'zlay boshladi emas, balki qichqirib yubordi. Keyin u emakxonadan chiqib o'zining qabulxonasiga kirdi-da, u erdagi gaz chiroqni yoqdi. Bu xona uncha katta emasdi. Doktor Kemp praktika bilan shug'ullanmagani sababli bu erga gazetalar yig'ib qo'yilgandi. Gazetaning ertalabki soni stol ustida ochilib yotardi. U gazetani qo'liga oldi-yu, Port-Stouda matros tomonidan Marvelga zo'r hafsala bilan hikoya qilib berilgan «Aypingda favqulodda hodisa» nomli axborotni o'qishga kirishdi.

O’ralib-chirmalib olgan!— xitob qildi u axborotni o'qib bo'lgach.

— Qiyofasini o'zgartgan! Sirini yashirib yuribdi. Aftidan, hech kimsa uning musibatli sarguzashtini bilmasa kerak! Uning boshida qanday xayollar bor?

— U gazetani tashlab, diqqat bilan stol ustiga ko'z yugurtirib chiqdi.

— Aha!—dediyu hali taxi buzilmagan «Sent- Jems» gazetasiga yopishdi.

— Hozir barcha haqiqatni bilib olamiz,— dedi u va gazetaning ichki sahifasini ochdiyu «Susseksdagi butun boshli bir qishloq aqldan ozdi!»— deb sarlavha qo'yilgan ikki stunga ko'zi tushdi.

— Yo parvardigori olam!— xitob qildi Kemp.

— Biz yuqorida yozib o'tgan Ayping voqeasi haqida shubha aralash yozilgan axborotni zudlik bilan o'qirkan. Bu maqolaning oldida ertalabki gazetadan ko'chirib bosilgan axborot bor edi.

Kemp hammasini qayta boshdan o'qib chiqdi. «O’ngu chapga musht yog'dirib, ko'cha bo'ylab qochdi. Jeffers behush bo'lib yotibdi. Xaksters qattiq shikastlangan, u ko'rganlaridan hech birini aytib bera olmaydi. Vikariy qattiq tahqir etilgan. Bir xotin o'takasi yorilib kasal bo'lib qolgan. Deraza oynalari chil-chil qilingan. Bu g'ayri tabiiy voqealar uydirma bo'lsa kerak, lekin shunday yaxshi uydirmaki, uni gazetada bosib chiqarmaslikning iloji yo'q».

Kemp gazetani erga tashlab bir nuqtaga tikilib qoldi.

— Uydirma bo'lsa kerak!—deb takrorladi u.

Keyin yana gazetaga yopishib, qaytadan hammasini boshidan-oxirigacha o'qib chiqdi.

— Lekin anovi daydi qayoqdan paydo bo'lib qolibdi? Nima qilib daydining ketidan quvib yuribdi?

Kemp majolsizlanib kresloga o'tirib qoldi.

— U Ko'rinmas odamgina emas, balki telbaga ham o'xshaydi! U qotillik dardiga mubtalo bo'lgan!..

Tong yorishib, quyoshning g'ira-shira shu'lasi yemakxonada yonayotgan gaz chiroq nuri va sigara tutuni bilan qorishib ketgan mahalda ham Kemp bu mavhum jumboqni anglashga urinib xonada u yoqdan-bu yoqqa kezmoqda edi.

U hayajonining zo'ridan uyqu haqida o'ylay ham olmasdi. Uxlab turgan xizmatkorlari ertalab uni bu holda ko'rib, tinimsiz ishlash sog'lig'iga yomon ta'sir etgan bo'lsa kerak, deb o'ylashdi. Kemp g'alati, lekin tamoman aniq buyruq barib: «Yuqoridagi kabinetda ikki kishilik nonushta tayyorlanglar-da, keyin qaytib u yerga chiqa ko'rmanglar»— dedi. U to ertalabki gazetalarni keltirib berishmagunicha yemakxonada u yoqdan-bu yoqqa yurishda davom etdi. Gazetada Ko'rinmas odam xususida juda ko'p yozilgan ediyu, lekin undagi yangilik kecha «Quvnoq kriketchilar» qovoqxonasida bo'lib o'tgan voqea haqidagi uzuq-yuluq axborogdan iborat edi. Ana shunda Kemp birinchi bor Marvelning nomini uchratdi. «U zo'rlik bilan meni bir kechayu bir kunduz o'z yonida olib yurdi»,—deb xabar bergan edi Marvel. Aypingdagi voqealar to'g'risidagi axborot ayrim mayda-chuyda tafsilotlar bilan to'ldirilgan, jumladan, telegraf simi uzilganligi eslab o'tilgandi. Biroq bu axborotlarning birortasida ham Ko'rinmas odam oilan daydining munosabatini aniqlashga yordam beradigan hech gap yo'q edi, chunki mister Marvel uchta qo'l yozma kitob va cho'ntaklariga to'ldirib olgan pullari haqida lom-mim deb og'iz ochmagandi. Shubha-gumonlar bartaraf bo'lib, endi butun boshli reportyorlar galasi bu ishni diqqat bilan tekshirishga kirishgan edilar.

Kemp hamma xabarlarni boshdan-oyoq diqqat bilan o'qib chiqdi va oqsoch xotinga, topilishi mumkin bo'lgan barcha ertalabki gazetalarni keltiring, deb buyurdi. Keyin yanga olib kelingan gazetalarni ham zo'r qiziqish bilan o'qib chiqdi.

— U ko'zga ko'rinmaydi!—dedi Kemp.

—Innaykeyin, gazetalarning xabar qilishiga qaraganda, uning g'azabi aqldan ozish darajasiga borib etgan. U qanday yovuzliklar qilishga qodir emas, deysiz! Nimalar qilmaydi u! Axir, u anovi erda, yuqori qavatda yotibdi va bamisoli shamol singari erkin. Nima qilsam ekan-a? Xoinlik bo'larmikin, agarda men... Yo'q!

U burchakda turgan va ustiga qog'oz qalashtirib tashlan» gan kichkina yozuv stoli yoniga o'tirib xat yoza boshladi. Bir necha satr yozgach, yirtib tashladi-da, yangidan yozishga ki- rishdi. Yozganini o'qib chiqdi-da, o'ylanib qoldi. Keyin konvert olib: «Port-Berdok, polkovnik Edayga»,— deb adres yozdi.

Ko'rinmas odam Kemp endi konvertni yelimlab yopishtirayotgan chog'da uyg'ondi. U juda kayfi buzilib turdi, shunda har bir tovushga diqqat bilan quloq solayotgan Kemp bo- loxonadagi yotoqda shiddat bilan tashlangan qadam tovushini eshitdi. Keyin stulning qarsillab ketgani va stakanning jiringlab singani quloqqa chalindi. Kemp yugurib boloxonaga chiqdi-da, toqatsizlik bilan yotoqxona eshigini taqillatdi.

XIX Bob

Ba'zi bir asosiy prinsiplar
Ko'rinmas odam eshikni ochib, xonaga kiritgach:

— O’zi nima gap?— so'radi Kemp.

— Hech gap yo'q,— javob berdi Ko'rinmas odam.

— U holda hamma yoq taraqa-turuq bo'lib ketganining boisi nima?

— Zardam qaynab ketdi,— dedi Ko'rinmas odam.

— Qo'limdan yaralanganimni unutgan ekanman, hozir shu og'riyapti.

— Zardangiz shunaqa tez-tez qaynab tursa kerak-a?

— Ha.

Kemp xonaning narigi tomoniga o'tib, stakan siniqlarini terib oldi.

— Endi siz to'g'ringizda hamma narsa ayon,— dedi Kemp.— Aypingdagi voqealarning bari va pastda —qovoqxonada bo'lgan mashmashalar hammaga ma'lum bo'ldi. Olam o'zining ko'rinmas grajdani bor ekani haqida xabar topdi. Lekin sizning bu erda ekaningizni hech kim bilmaydi.

Ko'rinmas odam so'kindi.

— Sir oshkor bo'ldi,— deb davom etdi Kemp.— bu sir edi, shunday emasmi? Siz nima niyatda ekaningizni bilmayman, lekin sizga yordam berishga tayyorman, albatta.

Ko'rinmas odam karavotga o'tirdi.

— Yuqori xonada nonushta hozirlab qo'yilgan,— dedi Kemp loqayd ohangda gapirishga urinib. Bu so'zni eshitganda, doktor g'alati mehmonni mamnuniyat bilan o'rnidan turganini ko'rib quvondi. Kemp uni torgina zinapoyadan yuqoriga boshlab chiqdi.

— Ikkalamiz biror ish boshlashimizdan burun,— dedi Kemp,— qanday qilib ko'rinmaydigan bo'lib olganingizni batafsil bilmoqni istardim.

Shundan so'ng Kemp sal bezovtalanganday bo'lib derazaga bir nazar tashladi-da, uzoq va mufassal suhbatlashmog'i lozim bo'lgan odam singari kresloga o'tirdi. Uning miyasiga yana bu hodisalarning bari bo'lmag'ur xayollar, alahlashga o'xshash bir narsa degan fikr keldi, lekin Griffinga qarashi bilanoq, bu fikr g'oyib bo'ldi: boshsiz va qo'lsiz xalat stol yonida o'tirib, mo'jiza bilan havoda muallaq turgan sochiq bilan ko'rinmas lablarini artardi.

— Bu juda oddiy va bo'lishi mumkin bo'lgan holat,— dedi Griffin sochiqni bir tomonga qo'yib, ko'rinmas boshini ko'rinmas qo'liga suyar ekan.

— Siz uchun shunday, albatta, lekin...— Kemp kulib yubordi.

Ha, bu avvalida menga joduday bir narsa bo'lib tuyulgandi, albatta, ammo hozir bo'lsa... Yo parvardigori olam! Biz buyuk ishlar qilishimiz mumkin. Menda dastavval bu g'oya Chezilstouda paydo bo'ldi.

— Chezilstouda deysizmi?

— Ha, men Londondan o'sha erga ko'chib borgandim. Men medisinani tashlab, fizika bilan shug'ullanganimdan xabaringiz bormi? Bexabar bo'lsangiz kerak-a? Ha, gap shunday bo'lgandi. Meni nur problemasi qiziqtirib qoldi.

— A-a!..

— Nur o'tkazmaslik! Bu masala batamom jumboqlardap iborat, ular orasidan elas-elas javob ko'rinadi, xolos Usha vaqtda endigina yigirma ikki yoshga kirgandim vd shovvoz yigit edim. Shunda o'zimga: «Ana shu masalani hal qilishga hayotimni bag'ishlayman. Bu sohada qilinadigan ish juda ko'p»,— dedim. Yigirma ikki yoshda qanchalik tentak bo'lishimizni o'zingiz bilasiz-ku, axir.

— Bilmadim, ehtimol, hozir yanada tentakroqdirmiz,— deb qo'ydi Kemp.

Go'yo bilim odamni qanoatlantira oladigandek! Lekin men ishga kirishib, kunni kun, tunni tun demay ishladim. Og'ir mehnat va o'y-xayollar bilan yarim yil o'tdi — ana shunda tumanli parda ortidan yalt etib nur ko'rindi. Men pigmentlar va nurning sinishi umumiy qonunini — geometrik ifoda, ya'ni to'rt o'lchovni o'zida mujassamlashtirgan formulani tbpdim. Ahmoqlar, oddiy kishilar, hattoki oddiy matematiklar ham molekulyar fizikani o'rganuvchi odam uchun umumiy ifodaning qanday muhim ah miyatga ega ekanini anglamaydilar. Anovi daydi o'g'irlab ketgan qo'lyozma kitoblarda mo’jizalar, yashiringan sirli raqamlar bor! Biroq u hali metod emasdi, ular metodga olib borishi mumkin bo'lgan g'oyalar edi, xolos. Ana shu metod ko'magida materiyalarning xossalarini o'zgartirmay — ayrim hollarda rangni mustasno qilganda — ba'zi bir qatitiq yoki suyuq moddalarning sinish koeffisientini havoning sinish koeffisientiga tenglashtyrish mumkin bo'lardi.

Kemp hushtak chalib yubordi.

— Bu qiziq narsa. Biroq har qalay hali menga unchalik aniq emas... Tushunaman, bu yo'l bilan siz qimmatbaho toshni ishdan chiqarishingiz mumkin edi, biroq odamni ko'rinmaydigan qilishga hali ancha bor.

— Shubhasiz,— dedi Griffin.— lekin o'ylab qarang: har bir narsaning ko'rinadigan bo'lishi o'sha narsaning nurdan qanday ta'sirlanishiga bog’liq. Keling, yaxshisi, men bu masalani ibtidosidan boshlay, shunda siz keyingilarini yaxshiroq tushunib olasiz. O’zingizga juda yaxshi ayonki, jismlar nurni yo yutadi, yo qaytaradi, yo sindiradk, yoxud shularning hammasini bir yo'la qiladi. Basharti jism yorug'likni qaytarmasa, sindirmasa va yutmasa, u o'z-o'zicha ko'rinadigan bo'lishi mumkin emas. Xo'sh, masalan, xira qizil qutini ko'rishingizning sababi shuki, u nurning bir qismini yutadi va boshqalarining hammasini, chunonchi, barcha qizil nurlarni qaytaradi. Mabodo quti nurning bir qismini yutmay, hammasini qaytarganda edi, ko'zni qamashtiradigan darajada oppoq bo'lib ko'rinardi. Kumushni eslang! Olmos quti uncha ko'p nurni yutmagan bo'lardi va shu bilan birga, uning sirti nurni kam qaytarardi, lekin qanday tekislikda turganiga qarab ba'zi joylarida nur qaytarilgan va singan bo'lardi va biz yaltiroq simdan to'qilgan o'rgimchak uyasiga o'xshash yorqin aksni va nur skelet yanglig' shaffof yuzani ko'rgan bo'lardik. Oyna quti olmos quti singari yorqin va unchalik aniq ko'rinmaydi, chunki unda nur kam qaytarilib, kam sinadi. Tushunarlimi? Ma'lum bir nuqtadan qaralganda, bunday quti shaffof ko'rinadi; oynaning ayrim xillari boshqa xillaridan ko'ra ko'zga aniqroq tashlanadi; oddiy deraza oynasidan yasalgan qutiga qaraganda, billur quti ko'proq yaraqlab ko'rinadi. Juda yupqa oynadan yasal gan qutini yaxshi yoritilmagan joyda payqash qiyin bo'ladi, chunki u deyarli hech qanaqa nurni yutmaydi va yorug'liqni juda kam qaytarib, kam sindiradi. Basharti siz bir bo'lak oddiy oynani suvga solsangiz, yoxud yanada yaxshirog'i, suvdan ko'ra ham quyuqroq suyuqlikka tashlasangiz, oynani deyarli ko'rmaysiz, chunki nur suvdan oynaga o'tayotganda kam sinadi va juda zaif aks etadi va umuman deyarli hech qanaqangi ta'sirga uchramaydi. Bu holatda oyna xuddi karbonat kislota oqimi yoki havodagi vodorod singari ko'zga ko'rinmaydi. Buning ham sababi o'sha yuqorida aytganimiz.

— Ha,— dedi Kemp,— bularning bari aniq. Hozirgi kunda bunaqangi narsalarni har bir maktab bolasi yaxshi tushunadi.

Mana har bir maktab bola tushunadigan yana bir fakt. Bir bo'lak oynani sindirib, uni yaxshilab yanchilsa, u havoda ko'zga yanada yaqqolroq tashlanib, xiraroq oq kukunga aylanadi.

Bunday bo'lishining sababi shuki, oynaning kukunga aylanishi natijasida nurni sindiradigan va qaytaradigan sirtlar miqdori ortadi. Oyna plastinka bor-yo'g'i ikki sirtga ega, kukunda esa har bitta zarraning nurni sindiradigan va qaytaradigan sirti bor, shu boisdan ham kukun orasidan yorug’lik juda kam miqdorda o'tadi. Bordi-yu, oyna kukunini suvga solsak u deyarli yo'qolib ketadi. Oyna kukuni bilan suvning nurni sindirish koeffisienti bir xil, nur bir sharoitdan ikkinchisiga o'tganida deyarli sinmaydi, qaytarilmaydi. Siz oynani qariyb o'ziga o'xshash nur sindirish koeffisientiga ega bo'lgan suyuqlik bilan aralashtirib, uni ko'zga ko'rinmaydigan qilasiz: o'zi bilan bir xilda nur sindirish koeffisientiga ega bo'lgan jismlar muhitiga qo'yilsa, har qanday shaffof jism ham ko'zga ko'rinmaydigan bo'lib qoladi. Agarda salpal o'ylab ko'rsangiz, shisha kukunining nurni sindirish koeffisientini nurning havoda sinish koeffisienti darajasiga olib borilsa, oyna kukunini havoda ham ko'rinmaydngan qilish mumkin.

Chunki, bu holda nur havodan oyna kukuniga o'tsa, qaytarilmaydi ham, sinmaydi ham.

— Bularning hammasi to'g'ri,— dedi Kemp.

— Lekin odam oyna kukuni emas-ku, axir!

— Yo'q,— dedi Griffin.— Odam yanada shaffofroq.

— Bo'lmagan gap!

— Bu gapni tag'in vrach gapiryapti-ya! Hamma narsa juda oson unutiladi-da! Nahotki o'n yilda fizika sohasida bilgan narsalaringizning barini unutib yuborgan bo'lsangiz? Siz sira shaffofga o'xshab tuyulmaydigan qanchadan- qancha shaffof moddalar borligini bir o'ylab ko'ring-a. Masalan, qog'oz shaffof tolalardan tashkil topgan, u bizga oq va xira bo'lib ko'rinishining sababi shuki, bunda ham bizga ma'lum kukun qilingan oynaning oq va xira ko'rinishidagi holat yuz beradi. Oq qog'ozga yog' surting, nurning sinish va qaytishi, faqat sathidagina yuz beradigan qilib qog'ozning barcha mayda teshikchalarini to'ldiring, shunda qog'oz bamisoli oyna singari shaffof bo'lib qoladi. Yolg'iz qog'ozgina emas, paxta, zig'irpoya, jun tolasi, daraxtdagi tolalar, shuningdek,— manoviga alohida diqqat qiling-a, Kemp!— suyak, mushak, soch, tirnoq, nerv ham shaffof bo'lib qoladi. Xulosa kalom, qizil qon soqqachalari bilan sochning qora pigmentlarini mustasno qilganda, odamning barcha a'zosi shaffof, rangsiz hujayralardan tashkil topgan; biz bir-birimizni ko'ra olishimiz uchun shunchalar kam vosita kerak ekan. Tirik organizmlarning ko'pchilik hujayralari shaffoflikda suvdan qolishmaydi.

— To'g'ri, to'g'ri,— xitob qildi Kemp,— xuddi shu bu« gun kechasi men dengiz qurti va meduzalar haqida o'ylagandim!

Ha, o'lmang! Endi siz mening fikrimga tushundingiz! Bularning barini men Londondan ketganimdan bir yil keyin, ya'ni bundan olti yil muqaddam bilardim va shular haqida chuqur o'ylab qo'ygandim. Biroq men o'z fikr- mulohazalarimni hech kimga aytmadim. Juda ham og'ir sharoitda ishlashga to'g'ri keldi. Mening professorim Oliver ilm-fanda hech baloning fahmiga bormaydigan, boshqalar- ning g'oyasini o'zlashtirib olishga mukkasidan ketgan odam edi — u surunkasiga mening ketimdan josuslik qilardi! Fan olamida kanday firibgarliklar hukmron ekanini o'zingiz yaxshi bilasiz-ku. Men o'zim qilgan ixtironi ma'lum qilib, shuhratni u bilan bo'lashib olishni istamasdim. Men ishimni davom ettirdim va o'zimning nazariy formulamni eksperimentga, real tajribaga aylantirishga yaqinlashib kelaverdim. O’z ishim haqida hech kimga churq etib og'iz ochmasdim, kashfiyotim bilan jahonni hayratda qoldirmoqchi va birdaniga shuhrat qozonmoqchi edim. Ayrim- ayrim kamchiliklarni bartaraf qilish uchun pigmentlar masalasi bilan shug'ullandim. Shunda, daf'atan, tamomila tasodifiy ravishda fiziologiya sohasida bir yangilik kashf etdim.

— Rostdan-a?

— Qonni bo'yaydigan qizil modda sizga ma'lum, albatta. Ana shu modda o'zining barcha xususiyatini saqlagani holda oq rangga kirishi, rangini yo'qotishi mumkin ekan!

Kemp taajjub bilan qichqirib yubordi.

Ko'rinmas odam o'rnidan turib, tor kabinetda u yoqdan-bu yoqqa yura boshladi.
Taajjubingizni tushunsa bo'ladi. O’sha kecha xotirimda. Kechasi allamahal edi — kunduzi alifni kaltak demaydigan studentlar ishimga xalal berishardi, shu sababdan goho tong otguncha ishlardim. Bu kashfiyot ko'z o'ngimda daf'atan butun namoyon bo'ldi. Men yolg'iz edim, laboratoriyada sukunat hukm surar, tepada lampalar ravshan nur sochardi. Hayotimning eng muhim daqiqalarida men negadir hamisha yolg'iz bo'laman. «Hayvonning — uning hujairasini — shaffof qilish mumkin! Uni ko'zga ko'rinmaydigan qilish mumkin! Pigmentdan tashqari hamma narsani ko’rinmaydigan qilsa bo'ladi. Men ko'rinmas odam bo'lib olishim mumkin!»— dedim, shunday bilimga ega bo'lga da kishining sochi oq bo'lishi qanday muhim ahamiyatga ega ekanini birdan anglab. Shuni o'yladimu, dovdirab qoldim. shen ishni (shu mahalda filtrlash ishi bilan mashg'ul edim; tuxtatib, katta deraza oldiga bordim. «Ko'rinmas odam bo’lib olishim mumkin!»— deb takrorladim men yulduzlar bilan qoplangan osmonga boqib.

Shunday qilish sehrgarlik va jodugarlikni yo'lda qoldirib ketish degan gap. Men har qanaqa shubha-gumonlardan batamom ozod holda ko'rinmaydigan bo'lish insonga nimalar baxsh etishi mumkinligi haqida muhtasham bir manzarani ko’z oldimga keltirdim. Bu sirlilik, qudrat, erkinlik edi. Biroq o'shanda men buning salbiy tomonlarini ko’rmabman. Uni qarang-a! Men, ya'ni viloyat kollejida ahmoqlarni o'qitadigan, ayanch, faqir assistent, har ishga qurbi yetadigan qudratli odamga aylanaman. O’zingiz ayting-chi, Kemp, mana mabodo siz... Ishoning, har qanday odam bu kashfiyotdan jon deb foydalangan bo'lardi. Yana uch iil ishladim, zo'r mashaqqatlar bilan bartaraf kilingan tusiq orqasidan yana boshqa biri paydo bo'lardi! Son-sanoqsiz ikir-chikirlar, buning ustiga-ustak bir daqiqa ham osuda dam yo'q! Qishloqi professor ketingdan surunkasiga ta'qib etgani etgan. Nuqul: «Hoy, siz qachon ilmiy ishingizni nashr ettirasiz?»—deb g'ing'illaydi, deng Ogudentlar-chi, muhtojlik-chi! Uch yil umrim ana shunday utdi... Men uch yilgacha yashirinib, tinimsiz bezovtalikda ishladim va nihoyat tajribamni tugallash mumkin emasligini angladim... tugallash mumkin emasdi...

— Nega endi?— so'radi Kemp.

— Pul... javob qildi Ko'rinmas odam va derazaga qaray boshladi.

— Birdaniga u shartta o'g’irildi.

— Shunda men cholimning — o'z otamning pulini o'g'irladim... Pul birovlarniki edi, otam o'zini-o'zi otib qo'ydi.

XX Bob

Greyt-Portlend-stritdagi uyda
Kemp bir minut chamasi deraza oldida turgan boshsiz jasadning orqasidan boqib indamay o'tirdi. Keyin qandaydir bir fikrdan cho'chib tushganday qaltirab ketdi-da, o'rnidan turib Ko'rinmas odamning qo'lidan tutdi va deraza oldidan nariga boshladi.

— Charchadingiz,— dedi u.

— Men o'tiribman, siz bo'lsangiz hadeb yuryapsiz. Mening kreslomga o'tiring.

O’zi esa Griffin bilan eng yaqin deraza o'rtasiga o'tirdi.

Griffin kresloga cho'kdi, bir nafas sukut saqlab, keyin yana tez-tez gapira boshladi: Bu voqea sodir bo'lganda men Chezilstoudagi kollej bilan xayr-ma'zur qilib bo'lgandim.

O’tgan yilning dekabr oyi edi. Men Londonning xilvat mahallasi Greyt- Portlendstritdagi qarovsiz qolgan ulkan uydan mebelsiz katta bir xonani ijaraga oldim. Sal kundan keyin xona otamning pullariga sotib olingan xilma-xil apparatlar bilan to'ldi va men ishimni muvaffaqiyat bilan davom ettirib, maqsadimni amalga oshira boshladim. Men qalin o'rmondan chiqib qo'qqisdan bema'ni bir fojiaga aralashib qolgan odamga o'xshardim. Otamni dafn etish marosimiga bordim. Xayolim batamom tajribam bilan band edi, shu sababdan otamning obro'sini saqlyb qolish uchun hech qanday harakat qilmadim. Dafn marosimi, arzon tobut, tepalikka kutarilaetgan g'aribona marosim va kishining suyak-suyagidan o'tib ketadigan izg'irin sovuq esimda... Otamning bir vaqtlar universitetda birga o'qigan o'rtog'i tumov kasaligd mubtalo bo'lgan, munkillab qolgan chol so'nggi rasm-rusumni qildi.

Qabristondan bir mahallarda qishloq bo'lib, endilikda naridan-beri kayta kurilgan va yamalib-yasqalib taaqara shahar shaklini olgan joydagi tashlandiq uyimga qaytib kelayotganim xotirimda. Qaysi yo'ldan yurma, hammasi atrofdagi o'ydim-chuqur qilib tashlangan dalalarga olib chiqardi-da, mayda shag'al va qalin o'sgan yovvoyi o'tlar orasida uzilib qolardi. Yaltirab turgan sirg'anchiq qora ko'laga bo'lib ketayotganim va u riyokor, qurmsoq shaharga o'zimda allaqanday begonalik sezganimni eslayman.

Otamning o'limi meni zarracha xafa qilgani yo'q. Menga u o'zining ahmoqona izzat-nafsining qurboni bo'lganday tuyulardi. Umum riyokorlik mening dafn marosimida ishtirok qilishimni taqozo etardi, aslida esa, bu narsaning menga uncha daxli yo'q edi.

Biroq ko'chada ketar ekanman, bir lahzagina o'tmishimni esladim. Men bundan o'n yil muqaddam menga tanish bo'lgan qizga duch kelib qoldim. Ko'zim ko'ziga tushdi...

Bilmadim, negadir, orqamga qaytib qiz bilan gaplashdim. Shunda uning oddiygina qiz ekani ayon bo'ldi.

Bu ko'hna ko’ltepada o'tkazgan kunlarim bamisoli tushga o'xshardi. O’sha mahalda men yolg'iz ekanim va tiriklar olamidan o'lik sahroga tushib qolganimni anglamagan edim. Men atrofdagi borliqqa havasim qolmaganini payqardim, lekin buni hayotda umuman hech qanaqangi qiziqtiradigan narsa yo'qligidan deb bilardim. O’z xonamga qaytib borishim men uchun qaytadan haqiqiy hayotga etish degan gap edi. Bu yerda men biladigan va sevadigan hamma narsa, ya'ni apparatlar va tayyorlab qo'ygan tajribalarim bor edi. Deyarli barcha to'siqlar bartaraf etilgan, ayrim detallar ustidagina bosh qotirish qolgan edi, xolos.

Bir kunmas, bir kun bu juda murakkab prosesslarni sizga batafsil hikoya qilib beraman, Kemp. Hozir tafsilotlar haqida gapirmay qo'ya qolaylik. Xotirimda saqlashni lozim topganim ayrim ma'lumotlarni mustasno qilganda, bularning ko'pchiligi daydi o'g'irlab ketgan daftarlarga shifr bilan yozilgan. Biz daydini tutishimiz kerak. O’sha kitoblarni qaytarib olmog'imiz lozim.

Asosiy masala sinish koeffisienti pasaytirilishi lozim bo'lgan shaffof predmetni nur sochib efir tebratuvchi ikki markaz (bu haqda men sizga keyinroq hikoya qilib beraman) orasiga qanday qilib joylashtirishdan iborat edi. Yo'q, bu rentgen nuri emas. Men aytayotgan nurlarni birov tavsif etganmi, yo'qmi, bilmayman. Lekin ular mavjud, bunda shak-shubha yo'q. Men arzon gaz dvigatel yordamida harakatga keltiriladigan ikkita chog’roq dinamomashinadan foydalandim.

Dastlabki tajribamni bir parcha oq jun mato ustida o'tkazdim. Bu yumshoq oq materiya bug oqimi singari asta-sekin yo'qolib, keyin tamomila ko'zdan g'oyib bo'lganini ko'rish nihoyatda g'alati edi!

Shu ishni uddalaganimga sira ishongim kelmasdi. Men bo'shliqqa qo'l uzatib, avval qanday bo'lsa, hozir ham shunday qalin bo'lgan materiyani ushlab ko'rdim-da, uni beixtiyor tushirib yubordim. Materiya polga tushdi. Uni qidirib ancha ovora bo'ldim.

Keyin esa, ikkinchi tajribani qildim. Orqamda miyovlagan ovoz eshitdim. O’girilib qaradim va deraza orqasidagi tarnovda turgan ozg'in, o'lgiday irkit oq mushukka ko'zim tushdi. Miyamga lop etib bir fikr keldi. «Sen uchun hamma narsa tappa-taxt»,— dedim-da, derazani ochib, mushukni erkalab chaqirdim. Mushuk xurillab uyga kirdi. Sho'rlik ochdan o'layozgan ekan, unga sut ichirdim. Mening hamma oziq-ovqatim burchakdagi bufetda saqlanardi. Mushuk sutni ichib bo'lgach, bundan buyon makonim shu yerda bo'lar ekan-da, degan xayol bilan hamma burchaklarni iskab aylanib yurdi. Ko'rinmas mato uni ancha bezovta qildi — qanday pishqirganini bir eshitsangiz edi! Unga o'zimning buklama karavotimda yaxshilab joy qildim.

Cho'miltirishimga monelik qilmasin deb unga sariyog' berdim.

— Shunday qilib, uni tajribadan o'tkazdingizmi?

— Ha, lekin mushukka dori ichirish oson emas ekan, Kemp! Tajribam uncha muvaffaqiyatli chiqmadi.

— Uncha muvaffaqiyatli chiqmadi, deysizmi?

— Ikki punkt bo'yicha. Birinchidan, tirnoqlar, ikkinchidan esa pigment — otini esimdan chiqardim — mushuklar ko'zining orqa tomonida bo'ladi-yu, esingizdami?

— Ha, ha. Shu pigment yo'qolmadi. Men mushukni qonni rangsizlantiradigan dori bilan ukol qilib, boshqa har xil tadbirlarni ko'rganimdan keyin, unga opium berdim-da, yotgan yostig'i bilan birga apparat oldiga joylashtirdim. So'ngra mushukning butun a'zoyi badani g'oyib bo'lgach, ikkita kichkina-kichkina qora dog' — uning ko'zlari qoldi.

— Qiziq!

— Men buni tushuntirib berishdan ojizman. Albatta mushuk bint bilan o'rab-chirmab tashlangan bo'lib, uning qochib ketishidan qo'rqmasdim. Lekin u tajriba batamom bitmasdan uyg'onib ketib, zorlanib miyovlashga boshladi. Shundan so'ng oradan bir oz o'tgach, eshik taqillab qoldi.

Taqillatayotgan odam meni viveseksiya bilan shug'ullanadi deb shubhalanib yurgan, shu mushukdan bo'lak bisotida hech vaqosi bo'lmagan, pastki qavatda yashovchi aroqxo'r kampir edi. Men xloroformdan foydalanishga majbur bo'ldim. Mushukning ovozi o'chdi, men eshikni qiya ochdim. «Sizning uyingizda mushuk miyovlayaptimi?— so'radi kampir.

— Mabodo mening mushugim emasmi u?» «Yanglishibsiz, bu yerda hech qanaqa mushuk yo'q»,— deb javob berdim men muloyimlik bilan. Kampir gapimga uncha ishoninqiramadi va xonani ko'zdan kechirishga urindi. Mening xonam unga ancha ajib ko'ringan bo'lsa kerak, chunki unda sidirga devor, darpardasiz derazalar, buklama karavot, ishlab turgan gaz dvigatel, nur sochayotgan apparat va xloroformning miyaning gangitadigan nimtatir hididan bo'lak hech nima yo'q edi.

Shularni ko'rib qanoat hosil qilgan kampir qaytib ketdi.

— Bu tajriba uchun kancha vaqt kerak?— so'radi Kemp.

— Mushuk ustida qilingan tajribaga uch-to'rt soat sarf bo'ldi. Eng oxirida suyaklar, paylar, yog'lar va shuningdek, junlarning uchidagi ranglar g'oyib bo'ldi. Lekin, avval aytib o'tganimdek, ko'zlarining orqa tomonidagi rangdor modda yo'qolmadi.

Tajribani tugatgan mahalimda qosh qoraygan edi, ko'zlar va tirnoqlar o'rnida ko'zga chalinayotgan tumansimon dog'dan bo'lak hech nima ko'rinmasdi. Dvigatelni to'xtatib, hali uyqudan uyg'onmagan mushukni paypaslab siladim-da, bintlarni yechib, ko'rinmas yostiqqa yotqizib qo'ydim, o'zim bo'lsam, qattiq horg'inlik sezib o'ringa cho'zildim. Biroq uxlay olmadim. Miyamda g'ira-shira poyma-poy fikrlar aylanardi. Men hozirgina o'tkazgan tajribamni barcha tafsilotlari bilan qayta-qayta xayolimdan kechirar yoki isitma bo'lgan kishiday bezovta uyquga ketardim, shunda menga tevarak-atrofimdagi narsalar g'ira-shira bo'lib ko'rinar, chaplashib ketardi, nihoyat, oyog'im ostidagi zamin ham yo'qolardi-da, alahlagan chog'da bo'lgani sing'ari allaqanday jarlikka qulab ketayotgandek bo'lardim... Kechasi soat ikkilar chamasida mushuk uyg'onib, zorlanib miyovlaganicha xonada zir yugura boshladi. Men shirin so'zlar bilan erkalab uni tinchitmoqqa urindim, keyin haydab yubormoqchi bo'ldim. Gugurt yoqib bo'shliqda, faqat bir juft ko'z chaqnab turganini ko'rganimda qanday esankirab qolganim sira esimdan chiqmaydi.

Jonivorga sut bermoqchi bo'ldim, biroq, uyda sut qolmagan ekan. Mushuk esa hali ham tinchimas, eshikning oldida o'tirib olib miyovlashda davom etardi. Men derazadan chiqarib yuborish uchun uni ushlab olishga urindim, lekin u tutqich bermay ko'zdan g'oyib bo'lardi. Uni miyovlashi xonaning goh u burchagida, goh bu burchagida eshitilardi. Oxirida derazani ochib, xonada u yoqdan-bu yoqqa yugura boshladim. Mushuk qo'rqqan bo'lsa kerak, sakrab derazaga chiqdi, shundan keyin uni ko'rganim ham, ovozini eshitganim ham yo'q.

So'ngra nima uchundir otamning dafn etilish marosimi, tepalik yonbag'rida esgan izg'irin shamolni esladim... Tong yorishguncha shunday holat davom etdi. Uxlay olmasligimga ko'zim etgach, o'rnimdan turdim-da, eshikni qulflab, sokin tonggi ko'chalarda sayr qilgani chiqib ketdim.

— Nahotki siz hali ham olamda ko'rinmas mushuk aylanib yuribdi deb o'ylasangiz?—so'radi Kemp.

— Basharti uni o'ldirishmagan bo'lsa,— deb javob berdi Ko'rinmas odam.

— Xo'sh, nega yurmasin?

— Xo'sh, nega yurmasin?—takrorladi Kemp va uzr so'radi.

— Kechiring, gapingizni bo'ldim.

Uni o'ldirishgan bo'lsa kerak,— dedi Ko'rinmas odam.

— O’sha voqeadan to'rt kun keyin u tirik edi —buni men aniq bilaman: u Greyt-Tichfild-stritdagi devor ostida o'tirgan bo'lsa kerak, o'sha yerda bir to'da hangomatalab bekorchilar miyovlagan ovoz qayoqdan kelayotganini bilish uchun to'planib turishgan edi.

Ko'rinmas odam bir lahza jim bo'ldi, keyin yana tez-tez gapira boshladi:

— O’sha kuni ertalab ro'y bergan voqealar aniq esimda. Men Greyt-Portlent-stritni boshdan-oyoq kezib chiqdim chog'i. Nihoyat men Primrouz-Xill tepaligi ustiga chiqib qoldim; o'shanda o'zimni juda betob his qilardim. Yanvar oyi bo'lib, quyosh charaqlab nur sochardi; o'sha yili hali qor yogmagan bo'lsa-da, havo ancha ayozli edi. Men vaziyatni aniqlab olish va bundan keyingi ishlarim rejasini tuzish haqida horg'in bosh qotirardim.

Orzumga yetay degan mahalimda bu narsa meni sira quvontirmayotganiga ishonch hosil qilib ajablandim. Tinkamadorim qurigan edi, deyarli to'rt yil davomida dam olish nimaligini bilmay qattiq ishlash natijasida barcha sezgilarim zaiflashib qolgandi. Men juda loqayd bo'lib qoldim, dastlabki kunlardagi jo'shqin g'ayratim sovuqqonlik bilan almashindi, hatto otamni ham halok etishimda menga kuch bag'ishlagan ixtirochilikka bo'lgan zo'r intilishlarimni qaytarishga urinishlarim behuda ketdi. Hech narsaga qiziqmay qo'ydim. Lekin men buning qattiq ruhiy horg'inlik va uyqusizlik natijasida yuzaga kelgan vaqtincha holat ekani, dori-darmon yordam bermaganida ham, dam olish avvalgi gayratimni qaytarajagini anglardim.

Men faqat bir narsani bilardim: u ham bo'lsa, boshlangan ishni anjomiga yetkazish edi. Miyani band qilib olgan bir fikr menga sira tinchlik bermasdi. Bu fikrni iloji boricha tezroq amalga oshirmoq lozim edi, chunki deyarli hamma pulni sarflab qo'ygandim. Men chor-atrofimga alangladim, o'ynab yurgan bolalar va ularni kuzatib turgan enagalariga boqib, ko'rinmaslikning aql bovar qilmas darajada afzal ekanligini o'ylay boshladim. Uyga qaytdim-u, bir oz ovqat yeb, strixninning kattagina dozasini ichdim-da, yechinmay yig'ishtirilmagan o'ringa yotdim. Men sizga aytsam, Kemp, strixnin juda ajoyib, bardam qiladigan dori, u ruhan tushkunlikka yo'l qo'ymaydi.

— Nihoyatda o'tkir narsa,— dedi Kemp.

— U kishini ibtidoiy odamga aylantirib qo'yadi.

— Men kuchimga kuch qo'shilganini, shu bilan birga zardam qaynab ketayotganini sezib uyg'ondim. Shunday holatni bilasizmi?

— Ha, bilaman.

Birov eshikni taqillatdi. Bu do'q-po'pisa hamda so'rg'i-savol bilan kelgan uy egasi — egniga uzun kul rang syurtuk diyib, oyog'iga yirtiq-yamoq tufli ilib olgan polshalik keksa yahudiy edi. Siz nega kechasi mushukni azobladingiz, deb so'radi u mendan; aftidan, kampir hamma gapni oqizmay-tomizmay unga yetkazgan bo'lsa kerak. U hamma ishni batafsil gapirib berishimni talab qildi. Viviseksiyani qonun qat'iyan man etgan, sizning qatoringizda men ham javobgar bo'lib qolishim mumkin, derdi u nuqul. Men uyimda hech qanaqangi mushuk yo'q edi deb ta'kidladim. Shunda u dvigateldan chiqqan gazning hidi butun uyni tutib ketibdi dedi. Bu fikriga qo'shildim, albatta. U atrofimda girdikapalak bo'lib ichkariga kirishga urinar, ko'mush gardishli ko'zoynagi ortidan hadeb xonaga mo'ralardi, shunda sirimdan voqif bo'lib qolmasa go'rga edi, deb meni vahima bosib ketdi. Men u bilan apparat o'rtasida turib olishga shoshildim, lekin bu hol uning qiziqishini yanada kuchaytirib yubordi. Siz qanday ish bilan shug'ullanasiz? Nega hamisha yolg'izsiz va odamlardan yashirinib yurasiz? Mabodo birorta jinoiy ish bilan shug'ullanmaysizmi? Bu ishingiz xavfli emasmi ishqilib? Axir, siz oddiy ijara pulidan bo'lak hech nima to'lamaysiz-ku. Mening uyim sha'niga sira dog' tushmagan, lekin qo'shnilarim o'z uylari haqida shunday deb aytisha olmaydi va hokazo deb vaysayverdi u nuqul. Nihoyat toqatim toq bo'ldi. Unga qani jo'nab qoling-chi, dedim. U e'tiroz bildirdi va xohlagan mahalida mening xonamga kirishga haqi bir ekani haqida allanimalar deb po'ng'illadi. Bir lahzadan keyin men uning giribonidan xippa bo'g'dim... Bir nima «parr» etib yirtildi-yu, u yo'lakka o'qday otilib chiqdi. Men uning ketidan eshikni taraqlatib yopib, qulfladim-da, a'zoi badanim qaltirab stulga o'tirdim.

Xo'jayin eshikning nariyog'ida yana bir oz shovqin-suron qildi, lekin men uning baqiriq-chaqirig'iga e'tibor bermadim.

Bu voqea meni qat'iy harakat etishga majbur qildi. Men uning nima qilmoqchi ekanini ham, nimalar qilish huquqiga ega ekanini ham bilmasdim. Boshqa kvartiraga ko'chib o'tish ishimni to'xtatib qo'yish degan gap edi, bankada esa, yigirma funtgina pulim qolgandi, xolos. Paysalga solish sira mumkin emasdi. G'oyib bo'lmoq kerak edi. O’zim ham shunday qilishni istardim. Biroq u mahalda tekshiruv-tergov boshlanar, xonamni talon-toroj qilgan bo'lardilar.

Kashfiyotimdan hammani xabardor qilishlari, bitay deb turgan ishimni to'xtatib qo'yishlari haqidagi fikrning o'zi g'azabimni qaynatib yubordi va g'ayratimga g'ayrat qo'shdi. Men o'z mushohadalarim yozilgan uch qo'l yozma kitobim bilan chek daftarchamni shoshilinch ravishda uydan olib chiqdim — hozir ularning hammasi anovi daydining qo'lida — va eng yaqin pochta bo'limidan Greyt-Portlend- stritdagi xatlar va posilkalarni saqlash kontorasiga yubordim. Men uydan iloji boricha sezdirmasdan chiqishga harakat qildim. Qaytib kelib, uy egasining zinapoyadan salmoqlanib chiqib borayotganini ko'rdim,— aftidan, u eshikni qulflaganimni eshitgan bo'lsa kerak. Uni zinapoya sahnchasida quvib etganimda, cholning qanday cho'chib tushganini ko'rsangiz, xaxolab kulib yuborardingiz. U menga deb qo'yguday bo'lib tikildi, lekin men parvo qilmay yonidan yugurib o'tdim-da, naridan-beri xonamga kirib, eshikni shunaqangi taraqlatib yopdimki, butun uy zilzila bo'lib ketdi. Men uning tuflisini shapillatib eshigim tagiga sudralib kelganini, u yerda bir nafas turib, so'ng yana pastga tushib ketganini eshitdimu, darhol tajribani o'tkazish harakatiga tushdim.

Tajribani o'sha kuni kechasi amalga oshirdim. Qonni rangsizlantirish uchun ichgan doridan miyam gangib yotgan mahalda, birov eshikni taqillatib qoldi. Keyin u odam nari ketdi-da, bir ozdan so'ng qaytib kelib, yana eshikni taqillata boshladi. U eshik ostidan nimanidir — allaqanday ko'k qog'ozni suqib kiritishga urinib ko'rdi. Sabr kosam to'lib toshdi, irg'ib o'rnimdan turdim-da, yugurib borib eshikni lang ochib yubordim, «Xo'sh, yana nima gap o'zi?»—deb so'radim undan.

Taqillatayotgan odam uyning egasi bo'lib, u meni uydan ko'chirish haqidami yoki boshqa shunga o'xshash narsa to'g'risidami povestka olib kelgan ekan. U menga qog'ozni uzatdi, lekin, nima sababdandir qo'llarim uni hayratga soldi chog'i, basharamga tikildi.

U bir minut chamasi og'zini ochganicha angrayib turdi, keyin allanima balolar deb qichqirib, qo'lidagi sham bilan qog'ozni tashlab yubordi-da, qoqilib-suqilib qorong'i koridordan zinapoyaga qarab ura qochdi. Men eshikni berkitib qulflagach, ko'zgu oldiga bordim, shunda uning o'takasi yorilgani sababini angladim. Rangim devorday oqarib ketgandi.

Lekin men shunchalik azob chekarman deb o'ylamagandim. Og'riqqa sira toqat qilib bo'lmasdi. Kechani nihoyatda zo'r azob chekib, goh ko'nglim aynib, goh hushdan ketib o'tkazdim. A'zoyi badanim o'tda kuyganday alanga otash bo'lib yonsa ham, tishimni tishimga qo'yib murdaday harakatsiz yotdim. Ana shundagina to xloroform iskatmagunimcha, mushuk sho'rlik nima uchun zorlanib miyovlaganini angladim. Baxtimga, xizmatkorim yo'q edi, bir o'zim yolg'iz yashardim. O’shanda yig'lagan, faryod chekkan, o'zim bilan o'zim so'zlashgan paytlarim ham bo'ldi. Lekin hamma azobga bardosh berdim... Hushdan ketdim va yarim kechaga borib o'lgiday zaiflashgan holda ko'zimni ochdim.

Endi ortiq og'riqni sezmasdim. O’layotibman deb o'yladim, lekin bunga juda loqayd qaradim. O’sha kungi tongni va shaffof qovoqlarimni yumib yotgan bo'lishimga qaramay, go'yo xira oynadan yasalib, kun yorishgan sari asta-sekin yanada xiralashib, ingichka tortib ketayotgan qo'llarim orasidan boqqanimda xonada sochilib yotgan narsalarning hammasini bemalol ko'rib qanday dahshatga tushganimni umrbod unutmayman. Badanim oynadan yasalganga o'xshardi, suyaklarim va tomirlarim tobora rangsizlashib, yo'qolib borardi: eng oxirida ingichka nerv tolalari yo'qoldi. Men tishimni tishimga qo'yib oxirigacha toqat qildim... Endi, faqat rangsiz tirnoqlarimning uchi-yu, barmog'imdagi allaqanday kislotaning qo'ng'ir rangli dog'i qolgan edi, xolos.

Men zo'r-bazo'r o'rnimdan turdim. Avvaliga ko'zga ko'rinmas oyoqlarimni bosar ekanman, o'zimni atakchechak bo'lgan bola singari nochor his etdim. Nihoyatda zaif va och edim. Odatda oldida o'tirib soqol-mo'ylovimni oladigai oyna yoniga bordimu, unda ko'zning to'r pardasidagi pigmentlarnigina ko'rdim. Men stolning chekkasidan ushlab, peshonamni oynaga qattiq tiradim.

Shundan so'ng butun irodamni ishga solibgina o'zimni apparat yoniga borishga va tajribani oxiriga etkazishga majbur qildim.

Ko'zimni yorug'likdan pana qilish uchun yuzimni choyshab bilan yopib kun yoyilib ketguncha uxladim; peshinga yaqin meni yana eshikning taqillashi uyg'otdi. Shunda ancha o'zimga kelganimni sezdim. Karavotga o'tirib quloq soldim va kimlarningdir pichirlab gaplashayotganini eshitib qoldim.

Irg'ib o'rnimdan turdim-da, ovoz chiqarmasdan apparatni qismlarga ajratib, tuzilishidan xabardor bo'lmasinlar uchun, ularni uyning burchak-burchagiga tiqishtira boshladim. Eshikning taqillashi yana takrorlandi, g'o'ng'illagan ovozlar eshitildi — avval uy egasining, keyin yana ikki notanish kishining tovushi keldi. Vaqtdan foydalanib qolmoq uchun javob berdim. Ko'zga ko'rinmas latta bilan, ko'zga ko'rinmas yostiq qo'limga ilindi, ularni derazadan qo'shni uyning tomiga tashladim. Derazani ochayotganimda eshik qattiq qarsillay boshladi. Aftidan, kimdir qulfni sindirmoqchi bo'lib, eshikni elkasi bilan itarmoqda edi. Lekin bundan bir necha kun burun qoqqan mustahkam tambalarim qilt etmay turardi. Biroq bu hol meni bezovta qilib, g'azabimni qo'zg'atdi. A'zoyi badanim qalt-qalt titragani holda jadallik bilan tayyorgarligimni tugata boshladim.

Polda sochilib yotgan xomaki yozuvlarim, ozroq poxol, narsa o'raydigan qog'oz va shunga o'xshash lash-lushlarni bir joyga yig'dim-da, gazni ochdim. Eshikka ketma-ket zarba tushaverdi. Shoshganda labbay topilmas, deganlaridek, gugurtning qayerdaligini unutibman. Achchig'im qistab devorni gursillatib mushtlay boshladim. Keyin gazni yopib qo'ydim-da, derazadan qo'shni uyning tomiga tushdim va romni ohista yopib, ko'zga ko'rinmasligim boisidan tamoman bexavotir, lekin g'azabga to'lgan, toqati toq bo'lgan holda o'tirdim. Men eshik taxtalari ko'chib tushgani, keyin tambaning kashaklarini chiqarib olishganini hamda xonaga uy egasi va uning ikki o'gay o'g'li — yigirma uch-yigirma to'rt yoshlardagi barzangi yigitlar kirganini ko'rdim. Ularning ortidan pastki qavatda yashaydigan shallaqi kampir pildillab kelardi.
Ular xonadan hech kimni topolmay hayron bo'lishganini bir tasavvur qiling-a! Yigitlardan biri yugurib deraza oldiga keldi-da, uni ochib chor atrofga alanglay boshladi.

Ko'zlari chaqchaygan bu yigitning do'rdoq labli, sersoqol basharasi mendan ikki qarich narida turardi. Ahmoqning tumshug'iga yaxshilab bir musht tushirgim keldi-yu, lekin o'zimni tiydim. U yoniga kelgan boshqa sheriklariga o'xshab mening ko'rinmas gavdam orqali qarardi.

Chol xona o'rtasiga qaytib, karavotning ostiga qaradi, keyin ularning hammasi bufetga yopirilishdi. Shundan so'ng ular yahudiy lahchasi bilan London qasabalari shevasini aralash-quralash qilib sodir bo'lgan voqeani qizg'in muhokama qila boshlashdi. Ular bizning taqillatganimizga u javob bergani yo'q, balki bizga shunday tuyuldi chog'i, degan qarorga kelishdi. G'azabim o'rnini zo'r tantana egalladi: men derazaning orqasida o'tirar va u to'rt kishining harakatini beparvo kuzatar edim, kampir ham mening ishlarim haqidagi o'z gumoni to'g'ri ekanini aniqlamoq uchun go'sht o'girlagan mushuk singari olazarak bo'lib xonaga kirgandi.

Bu qo'sh tilli lahchadan anglashimcha, chol anovi shum kampirning viveseksiya bilan shug'ullanishim xususidagi fikriga qo'shilardi. O’gay o'g'illar esa, buzuq, ingliz tilida e'tiroz bildirishib, u elektrotexnik bo'lsa kerak, deb ta'kidlashar va fikrlarining isboti uchun dinamomashina va nur tarqatuvchi apparatni dalil qilib keltirishardi. Keyinchalik bilishimcha, ular tashqari eshikni qulflashgan bo'lishsa-da, hammasi mening qaytib kelishimdan qo'rqishgan ekan. Kampir bufetning ichi va karavot ostini titkilab qarardi. Shu payt kvartirada birga yashaydigan qo'shnilarimizdan biri, ro'paramdagi xonada qassob bilan birga istiqomat qiladigan sayyor baqqol zinapoyada paydo bo’ldi. Uni ham xonaga chaqirishib, mening to'g'rimda kurakda turmaydigan gaplarni gapirishdi.

Miyamga, basharti apparatlarim farosatli va bilimdon mutaxassisning qo'liga tushguday bo'lsa, uni ko'p sirlardan ogoh qilishi mumkin, degan fikr keldi; shu sababli payt poylab turib, derazadan oshib tushdim-da, dinamo mashinalarni bir-biridan ajratdim va har ikki apparatni buzib tashladim. Qo'rquvdan xonadagilarning kapalagi uchib ketdi! Keyin to ular nima voqea yuz berganini tushunib yetgunlaricha xonadan sekingina chiqib, ohista pastga tusha boshladim.
Mehmonxonaga kirib ularning qaytib kelishlarini kutib turdim; tez orada ular ham yuz bergan hodisa haqida bahslashishganicha pastga tushishdi. Hech qanaqangi «dahshat» topolmaganlari uchun boyaqishlarning hafsalasi ancha pir bo'lgandi, shu bilan birga qonun doirasida qanchalik to'g'ri harakat qilishganini bilolmay o'lgiday xijolatda edilar. Ular mehmonxonaga tushishlari bilanoq men bir quticha gugurt olib yana xonamga qaytib chiqdim-da, qog'oz va supurindilarni yoqib karavot va stullarni olov tomonga surdim, keyin egiluvchan trubka yordamida alangaga gazni to'g'rilab, xonam bilan vidolashdim.

— Uyga o't qo'yib yubordingizmi?—xitob qildi Kemp.

— Ha. Izni yashirmoqning birdan-bir vositasi shugina edi, uy esa shak-shubhasiz straxovanie qilingan... Men sekingina ko'cha eshikning tambasini ochib ko'chaga chiqdim. Men ko'zga ko'rinmasdim va bu holat menga qanday afzalliklar baxsh etishini endi-endi anglamoqda edim. Miyamda yuzlab dalil va aql bovar qilmaydigan rejalar paydo bo'lar va hech qanday javobgarlikka tortilmasligimni o'ylaganimda, quvonchdan boshim aylanib ketardi.