Ээ = АЭэ - А Э з.
bu yerda, D 3 a - energiya tejam lash tadbirini o ‘tkazgandan
so‘ng energiya iqtisod qilish natijasida erishiladigan xarajatlaming
pasayishi; D 3 3 - energiya tejash tadbiri o ‘tkazilishi bilan bog‘liq
q o ‘shimcha xarajatlar. M asalan, D 3 s ga hisobga olish asboblarini
o ‘rnatishga b o ig a n sarflar, bu asboblarni xizmat k o ‘rsatish bilan
b o g iiq b o ‘lgan sarfi ar va h.k.
0 ‘z-o‘zidan m a’lumki, energiya tejash tadbirlari Эз > 0 bo‘lganda
iqtisodiy jihatdan maqsadga muvofiqdir.
Energetik tekshiruvdan o ‘tkazish natijalari bo‘yicha kerakli
texnik hisob tuzilib, uning asosida yoqilg‘i-energetika resurslarining
iste’mol qilishning optimal rejimi hamda energiya tejash b o ‘yicha
dastur ishlab chiqiladi va uning bajarilishi keyingi energetik
ko'rikdan o ‘tkazilgunga qadar nazorat va tahlil qilinadi.
156
NAZORAT SAVOLLARI:
1. Energetik menejmentning maqsadi, funksiyalari nimalardan
iborat?
2. Energetik menejmentning asosiy masalasi nima?
3. Energetik menejmentning maqsadi?
4. Energiya iste’mol qilishda boshqarish jarayonining tashkil
etuvchilari nimalardan tashkil topgan?
5. E n erg iy ad an fo y d ala n ish n i b o sh q arish m a salala rid a
dastlabki m a’lumotlar.
6. Korxonaning energetika balansi nima?
7. Elektr balansining asosiy turlari.
8. Elektr balansini tuzish vazifalari nimalardan iborat?
9. Energetika auditi nima?
10. Energetika auditi va pasportlashning asosiy vazifalari?
157
1 О-ВОВ. M A ISH IY EN ERG IYA NI TEJASH
10.1. Binolarni yoritishda energiya tejamkorligi
Hozirgi vaqtda dunyoda ishlab chiqarilayotgan energiyaning
40% va barcha energiya resurslarining 37% uy-joy va jam o at
binolarida ishlatiladi. B inolar energiya iste ’m olining sezilarli
ulushini (40-60%) yoritish tashkil etadi. Elektr energiya iste’molini
kamaytirishning ikkita asosiy usuli mavjud:
- yoritgichlaming nominal quvvatini pasaytirish;
- yoritgichlardan foydalanish vaqtini kamaytirish.
Y oritgichning nom inal (o ‘rnatilgan) quvvatini pasaytirish
birinchi navbatda, kichik energiya iste’moli bilan kerakli oqimni
beruvchi sam araliroq yorugMik m anbalariga o ‘tishni bildiradi.
Jamoat binolarida eng samarador yoritgichlami qo‘llash mumkin.
Y oritgichlardan fo yd alan ish vaqtni kam aytirish y o ritish
qurilmalarini zamonaviy boshqarish tuzilmalarini, rostlash va nazorat
qilishni tatbiq etish bilan erishiladi. Rostlanuvchi lyuminestsentli
yoritgichlam i q o ‘llash ularni pasaytirilgan (nom inalga nisbatan)
quvvatlarda ishlatish im konini beradi. Bu shuni k o ‘rsatadiki,
yoritishning o ‘zgarm as o ‘rnatilgan quvvatida, haqiqiy iste’mol
etilayotgan quvvat va energiya iste’moli pasayadi.
Yoritish yuklamasini boshqarish ikkita asosiy usul bilan amalga
oshiriladi:
- barcha yoki bir qism yoritgichlami o ‘chirish bilan (diskret
boshqarish);
- yoritgichlaming quvvatini ravon o ‘zgartirish (barcha uchun
bir xil yoki yakka tartibda).
D iskret boshqaruv tizim iga, birinchi navbatda, turli relelar
(avtom atlar) va taym erlarni kiritish m um kin. B irinchilarining
158
ishlash prinsipi tashqi yoritilganlik datchiklari signali b o ‘yicha
yuklamani yoqish va o ‘chirishga asoslangan. Ikkinchilari oldindan
kiritilgan dastur bo ‘yicha kecha-kunduz vaqtiga b o g ‘liq holda
yoritish yuklamasini kommutatsiyalashni amalga oshiradi. Yoritishni
diskret boshqarish tizimlariga bo‘lish datchiklari bilan jihozlangan
avtomatlar kiradi. Ular binodagi yoritgichlami oxirgi inson chiqib
ketganidan keyin m a’lum vaqtdan s o ‘ng o ‘chiradilar. Bu diskret
boshqarishning eng iqtisodiy turidir, lekin bunda tez-tez yoqish va
o ‘chirish hisobiga lampalaming xizmat k o ‘rsatish muddati qisqarishi
mumkin.
Yoritish quvvatini ravon rostlash tizim ining ishlash prinsipi
10.1-rasmda k o ‘rsatilgan. Tabiiy y oru g‘lik b o sh lan g ‘ich daraja
H, ga mos bo‘lgan t, vaqt momentida, yoritgichlar quvvati (P) t2
momentigacha ravon pasayishini boshlaydi, tabiiy yorug‘lik berilgan
yoritilganlikni ta’minlash uchun yetarli bo‘lganida (E darajasi) t,
momentida, kunduzgi yorug‘lik E darajagacha yana pasayishni
boshlaganda, yoritish qurilm asining quvvatini (P) ravon orttirish
boshlanadi.
159
|