Dvigatellarda energiyani bir ko‘rinishidan ikkinchi ko‘rinishiga aylantirishda bir necha mexanizm va tizimlar ishtirok etadi. Shu mexanizm va tizimlaming bir-biri bilan uzviy holda, belgilangan me’yorda ishlashi esa dvigatelning uzoq muddat ishlashini ta’minlaydi.
Porshenli dvigatellarning umumiy tuzilishi
Porshenli ichki yonuv dvigatellari traktorlamikimi, avtomobil yoki yengil avtomobillamikimi, qaysi davlatda ishlab chiqarilganligidan qat’i nazar quyidagi mexanizm va tizimlardan iborat:
1. Krivoship-shatunli mexanizmi (KShM).
2. Gaz taqsimlash mexanizmi (GTM).
Ichki yonuv dvigatelining ko'rinishi
Porshenli dvigatellarning umumiy tuzilishi
Krivoship-shatunli mexanizmning vazifasi porshenning bordi keldi, chiziqli harakatini tirsakli valning aylanma harakatiga aylantirib berishdan iborat. Agar bu ta’rifga kengroq qaraydigan bo‘lsak, KSHM kengayish taktida porshenning chiziqli harakatini tirsakli valning aylanma harakatiga aylantirsa, qolgan chiqarish, kiritish va siqish taktlarida esa tirsakli valning aylanma harakatini, porshenning chiziqli harakatiga aylantiradi.
Turli xil dizayndagi dvigatellarda silindrlarning joylashuvi:
a - to'rt silindrli; b - olti silindrli; c - o'n ikki silindrli (a - kamber burchagi)
Porshenli dvigatellarning umumiy tuzilishi
Gaz taqsimlash mexanizmining vazifasi silindming ichiga kerakli paytda aralashmani (uchqun yordamida alangalantiriladigan dvigatellarida) yoki havoni (dizel dvigatellarida) o‘z vaqtida kiritish va yonib bo‘lgan gazlami atmosferaga chiqarib yuborishdan iborat. Har bir porshenli dvigatellarda, yuqorida aytilganidek, yuqorida sanab o‘tilgan mexanizmlar mavjud. Faqat har xil dvigatellarda ba’zi qismlaming xilida va detallaming o‘lchamlarida farq bo‘lishi mumkin.
Ba’zi manbalarda uchinchi mexanizm, ya’ni dekompressiya mexanizmi ham tilga olinadi. Bu mexanizmning vazifasi sovuq sharoitlarda dvigatellami yurgizish oson bo‘lishi uchun silindrlaridagi ba’zi klapanlami ochiq holda turishini ta’minlab, tirsakli valni yengilroq aylanishiga imkoniyat yaratadi. Dvigatel yurib ketishi bilan dekompressiya mexanizmi uzib qo‘yiladi va klapanlar awalgidek ishlay boshlaydi. Bu mexanizm asosan dizel dvigatellarida qo‘llanilib, unga yurgizib yuborish vositasi sifatida qarash mumkin.
Porshenli dvigatellarning umumiy tuzilishi
Mexanizmlardan tashqari bir qator tizimlar mavjud bo‘lib, ularsiz dvigatellami bir me’yorda ishonchli ishlashini tasawur qilish qiyin. Dizel va uchqun bilan alangalantiriladigan dvigatellar uchun umumiy bo‘lgan tizimlar quyidagilar:
1. Sovitish tizimi - harakat paytida qizigan detal yoki qismlari sovitadi.
2. Moylash tizimi - ishqalanib ishlovchi yuzalami moylaydi va qisman ulami sovitadi.
3. Ta’minlash tizimi - dvigatelni yuklanishiga mos ravishda yoqilgi va havo bilan ta’minlaydi.
4. Yurgizib yuborish tizimi - tinch turgan dvigatelni yurgizib yuborish uchun xizmat qiladi.
Tirsakli val maxovik bilan :
1 – Tirsakli val; 2 Yarim oyli vkladishlar; 3 - doimiy yarim halqalar; 4 - Maxovik; 5 - Maxovik ning mahkamlash murvatlarini yuvish vositasi; 6 - birinchi, ikkinchi, to'rtinchi va beshinchi asosiy podshipniklarning laynerlari; 7 - markaziy (uchinchi) Shatun kiritilishi
Porshenli dvigatellarning umumiy tuzilishi
Dvigatelning asosiy qismlari
Avtomobil dvigatelining tuzilishini yaxshi tushunish uchun blok, tsilindr, piston, piston halqalari va biriktiruvchi novda nima ekanligini tushunish kerak.
Bloklash
Dvigatelning metall asosi, skeleti blok deb ataladi. Bu tananing bir qismi. Dvigatelning mexanizmlari va alohida qismlari va uning tizimlari blokga biriktirilgan.
Porshenli dvigatellarning umumiy tuzilishi
Ba'zan siz "blok" atamasini, ba'zan esa - "dvigatel bloki", "silindr bloki" atamalarini uchratishingiz mumkin. Bularning barchasi bitta va bir xil.
Dvigatel bloki jiddiy yuklarni oladi. Shuning uchun uni ishlab chiqarishda sifat nazorati juda yuqori bo'lishi kerak. Qismni ishlab chiqarishda ham materialga, ham aniqlik darajasiga katta e'tibor beriladi. Ishlab chiqarish uchun yuqori aniqlikdagi mashinalar qo'llaniladi.
Dizel yonilg’ili IYD
Porshenli dvigatellarning umumiy tuzilishi
Dvigatelning konstruktiv xususiyatlarini bildiruvchi parametrlar.
