İfrat yüksək tezlik diapazonlu elektrovakuum cihazları

İfrat yüksək tezlik diapazonlu elektrovakuum cihazları

Adi elektron lampalardan fərqli olaraq, İYT diapazonlu lampalar elə konstruksiya olunurlar ki, elektrodlar arası tutumlar, çıxışların induktivliyi və elektrodlar arasındakı məsafə az olsun. Bundan əlavə xüsusi tədbirlər də tətbiq olunur, o cümlədən, balon – korpus üçün kiçik dielektrik itkilərinə malik olan xüsusi şüşə, yaxud radiokeramika istifadə olunur. Generator lampalarında anodun və bütövlükdə lampanın soyudulması böyük əhəmiyyət kəsb edir.

Desimetrlik diapazonlu lampalar, daha uzun dalğalar üçün işləyə bilərlər, ancaq santimetrlik dalğalar üçün bu lampaların əksəriyyəti yaramır. Bir sıra barmaqcıq və miniatür sokolsuz miniatür lampalar desimetrlik dalğalar diapazonunda (yüzlərlə meqahers tezliklərdə) generasiya və gücləndirmə üçün tətbiq olunurlar.
Desimetrlik və “uzun” santimetrlik dalğalar üçün disk və silindrik şəkilli çıxışları olan lampalar konstruksiya olunub. Bu elektrodlar lampaların koaksial rezonans xətləri ilə, yaxud həcmi rezonatorlar ilə birləşdirilməsinə xidmət edir və eyni zamanda rəqs sisteminin bir hissəsi rolunu oynayır. Belə lampalara misal metalşüşə korpuslu triodları göstərmək olar. Belə triodlar 3600MHs tezliklərə qədər generatorlarda işləyir və 0,1Vt faydalı güc verirlər.
5Vt-a qədər gücə malik 3000MHs tezliki rəqsləri generasiya etmək üçün nəzərdə tutulmuş “karandaş” tipli triodlar daha orijinal konstruksiyaya malikdirlər. Bu, silindrik çıxışlı anoda və katoda, eləcə də diskli çıxışlı tora malik olan metalşüşə triodlardır.
Silindrik çıxışlara malik olan nuvistor adlanan çox miniatür triodlar daha böyük maraq kəsb edir. Bu lampalar İYT qəbuledicilərində gücləndirici kaskadlarda tətbiq üçün nəzərdə tutulub, 3000MHs sərhəd tezliyin-də 12 dəfə güclənmə, 1200MHs tezlikdə isə 40 dəfə güclənmə verir.
Miniatür İYT diapazonlu triodların xarici görünüşü və konstruktiv elementləri şəkil 2.5 - də göstərilmişdir.

Şəkil 2.5. İYT diapazon üçün triodlar:

a-metalşüşə; b - “karandaş” tipli; c-çoxminiatür metalkeramik , 1- anodun çıxışı; 2 – torun çıxışı; 3-katod çıxışı və qızdırıcı; 4-qızdırıcının çıxışı.

Lampaların istənilən iki elektrodu arasında tutum var və eyni zamanda lampaların elektrodları induktivliyə malikdirlər. Şəkil 2.6 - da misal üçün məxsusi tutumlara və induktivliklərə malik triod (a) və onun ekvivalent sxemi (b) göstərilmişdir. Bu tutum və induktivlik lampaya qoşulan rəqs sistemlərinin parametrlərini dəyişir. Nəticədə rəqs sistemlərinin məxsusi tezliyi azalır və onların hər hansı bir həddən yüksək tezliyə köklənməsi qeyri-mümkün olur.
Hər bir lampa üçün sərhəd f_sərh tezliyi var. Bu, lampanın elektrodlarının qısa qapandığı halda alınan rəqs konturunun tezliyidir. Məsələn, triodun anod və torunu şəkildə qırıq-qırıq xətlərlə göstərildiyi kimi qapasaq onda



С = С_a-g + C_a-кC_g-к / ( C_a-к + C_g-к);
L= L_a + L_g + L_пр,

parametrlərə malik olan kontur əmələ gəlir.

Şəkil 2.6. İYT diapazonlu triodun sxemi a)
və onun əvəzləmə sxemi b).

Lampanın xarici rəqs konturu ilə işi yalnız tezlik f_sərh.-dən az olduğu hallarda mümkündür. Məsələn, parametrləri С = 10 pF və L= 0,016 mkHn olan lampa üçün sərhəd tezliyi

olur ki, bu da 75sm dalğa uzunluğuna uyğundur.

Lampanın induktivliyi və tutumu, onun hər hansı bir qurğularda, dövrələrdə qoşulduğu zaman çox hallarda sxemin işini pisləşdirən arzuolunmaz müsbət və mənfi əks rabitələr və faza sürüşmələri yaradır. Xüsusən katod çıxışının induktivliyi L_k güclü təsir edir. O, anod və tor dövrəsinə daxildir, əks rabitə yaradır, nəticədə iş rejimi dəyişir və lampanın giriş müqaviməti, yəni gücləndirilən gərginlik mənbəyinin qoşulduğu tor və katod arasındakı müqavimət azalır. Elektrodlararası tutum həm də lampanın giriş müqavimətinin azalmasına zəmin yaradır. Bundan əlavə bu tutumlar İYT-də olduqca kiçik müqavimətlərə malik olaraq çox böyük güclü lampalarda elektrodların çıxışlarını qızdıran və əlavə enerji itkilərinə səbəb olan böyük tutum cərəyanları yarada bilər. Məsələn, tor – katod tutumu 4pF olan lampa f = 1000 MHs tezliyində, yəni λ = 30sm dalğa uzunluğunda 40 Om müqavimətə malik olacaq. Əgər lampaya 100V gərginlik tətbiq olunsa 2,5A tutum cərəyanı yaranar.
İfrat yüksək tezliklərdə (İYT), elektron idarəolunan lampalarda elektrodların arasında elektronların uçuş müddəti və yaxud tranzistorlar-da yükdaşıyıcıların elektrodlar arasındakı sürəti, faydalı rəqslərin periodu ilə eyni tərtibdə olur. Bundan başqa, yuxarıda qeyd olunduğu kimi cihazların elektrodlararası tutumları və elektrodların çıxışlarının induktivlikləri də hiss olunacaq dərəcədə təsir göstərməyə başlayırlar. Bu faktorlar, lampa və yaxud tranzistorların işləyə biləcəkləri maksimal sərhəd tezliyini müəyyənləşdirirlər. Hər bir elektron cihazını, onun üçün göstərilən maksimal sərhəd tezliyindən yuxarı tezliklərdə istifadə edərkən, generatorlarda, rəqsi gücün azalması sayəsində rəqslərin kəsilməsi prosesi baş verə bilər.